لزوم اجرای پدافند غیرعامل در مصرف آب شرب

ایران کشوری خشک و نیمه‌خشک است که با نرخ رشد جمعیت بالا در سه دهه اخیر و با جمعیتی نزدیک به ٨٠ میلیون نفر یکی از کشورهای پرجمعیت و پراهمیت در منطقه خاورمیانه است؛ منطقه‌ای که به دلایل سیاسی و اجتماعی دچار تحول‌ها و بحران‌های زیادی است و تنش‌های نظامی نیز در آن به‌شدت جاری و ساری است. از دیرباز موضوع آب و وجود منابع آب برای حفظ و حیات هریک از کشورهای این منطقه بسیار حائز اهمیت بوده است و هریک از کشورهای منطقه برای حفظ امنیت ملی و ثبات سیاسی و اقتصادی به روش‌های مختلفی روی آورده‌‌اند تا منابع خود را حفظ کنند یا به منابع آب جدید دسترسی یابند.

 ایران نیز از این مقوله جدا نیست و وجود آب برای آن بسیار اهمیت دارد. بروز خشک‌سالی در سال‌های اخیر و کاهش بارندگی در سطح کشور باعث شده از مقدار منابع آب تجدیدپذیر کشور به‌شدت کاسته شود و میزان آب قابل‌دسترس برای بخش‌های مختلف کشور از جمله کشاورزی، شرب و صنعت به‌شدت کاهش یابد. شدت بروز خشک‌سالی از آنجا نشئت می‌گیرد که جمعیت زیاد نیاز به آب دارد و بنابراین کمبود آب اثرات خود را سریع بر بدنه جامعه نشان می‌دهد و بروز تنش‌هایی در مناطقی از کشور، حاکی از بحرانی‌شدن شرایط کمبود آب و تأثیر تبعات منفی آن است.

تبعاتی که در میان‌مدت و درازمدت می‌تواند نشان‌دهنده ضعف کشور و آسیب‌پذیری تمامیت ارضی و ثبات سیاسی و اقتصادی آن در منطقه بحران‌زده خاورمیانه باشد و این شرایط می‌طلبد که از هم‌اکنون به طور جدی و عملی تدابیری اندیشیده شود تا بر این معضل فائق آییم. در چنین شرایطی لزوم به‌کارگیری پدافند غیرعامل در حوزه آب آشامیدنی و کشاورزی اهمیت ویژه‌ای دارد. پدافند غیرعامل نوعی دفاع غیرنظامی است که نیاز به کاربرد ادوات نظامی ندارد و با اجرای آن می‌توان از واردشدن خسارات مالی به تأسیسات حیاتی و حساس نظامی و غیرنظامی و تلفات انسانی جلوگیری کرد یا میزان این خسارات و تلفات را به‌شدت کاهش داد.

در بخش کشاورزی راهکارهای مختلفی وجود دارد که می‌توان با مدیریت صحیح و افزایش راندمان مصرف آب و بهره‌وری آب آبیاری در حفظ منابع آب اقدام کرد که این موضوع درحال‌حاضر در کشور تا حدی موردتوجه قرار گرفته و تدابیری نیز برای آن اندیشیده شده و امید است که این تدابیر در زمان مناسب به سرمنزل مقصود برسد! اما موضوعی که شاید توجه خاصی به آینده آن نشده و موردکم‌توجهی قرار گرفته است، بحث تأمین آب شرب برای جمعیت ٨٠ میلیونی روبه‌رشد ایران است. متأسفانه الگوی مصرف آب در بخش شرب کشور به گونه‌ای است که گویا ایران هیچ مشکلی در زمینه تأمین آب شرب ندارد و منابع کافی آب برای تأمین نیاز شرب و بهداشت جامعه برای نسل‌ها فراهم است. درحالی‌که حقیقت، عکس این موضوع است و شرایط وخیمی در حوزه تأمین آب شرب در کشور وجود دارد که دورنمای مناسبی را نمی‌توان برای آن تصور کرد.

 شاید اولین و مهم‌ترین تأثیر منفی کمبود آب شرب در کشور، آسیب‌پذیری امنیت روانی جامعه و سپس امنیت ملی خواهد بود.

بنابراین در شرایط کنونی منطقه خاورمیانه و تهدیدهای مختلفی که برای تمامیت ارضی و حاکمیت کشور وجود دارد، لزوم به‌کارگیری اصول پدافند غیرعامل در بخش آب شرب کشور بسیار مهم است.

 بدون تردید همان‌گونه که سرمایه‌گذاری در حوزه پژوهش‌های نظامی و مشاوره با نظامیان کارآزموده به منظور دفاع از خاک میهن، فوق‌العاده حیاتی و لازم است، به همان میزان نیز سرمایه‌گذاری در بخش پژوهش‌های آب کشور و مشاوره با دانشگاهیان و محققان بخش آب نیز برای تأمین سرانه مصرف آب و ایجاد امنیت روانی، بهداشتی و زیستی درون جامعه و جلوگیری از بروز تنش که می‌تواند زمینه را برای تقویت تهدیدهای نظامی دشمنان فراهم کند، بسیار مهم است. در همین راستا، کشورهای منطقه سال‌هاست که اصول پدافند غیرعامل در بخش آب شرب را اجرا کرده و با گذر زمان نیز آن را تقویت می‌کنند درحالی‌که این مهم در ایران به‌شدت مغفول مانده است.

درحالی‌که در بسیاری از کشورهای کم‌آب منطقه و حتی کشورهای پیشرفته دنیا، سیستم لوله‌کشی دوگانه‌ای در منازل و اماکن عمومی تعبیه شده تا آب ‌شرب پاک و تصفیه‌شده را از آب غیرشرب بازیافتی تصفیه‌شده جدا کنند، در ایران هنوز از یک سیستم لوله‌کشی واحد برای تأمین آب شرب، استحمام، انواع شست‌وشو، سیفون‌های توالت، آبیاری باغچه‌ها و موارد مشابه از منبع آب تصفیه‌شده پاک استفاده می‌شود. یکی از مهم‌ترین فاکتورهای در خور توجه در پدافند غیرعامل در حوزه آب شرب که بسیار موردتوجه کشورهای دیگر است، استفاده مجدد از آب فاضلاب تصفیه‌شده برای مصارف غیرشرب است که از طریق یک سیستم لوله‌کشی جداگانه در دسترس عموم قرار می‌گیرد. هرچند اجرای این سیستم هزینه‌بردار است و اجرائی‌کردن آن چندین سال به طول می‌انجامد، اما هزینه‌ای که برای آن پرداخت می‌شود در مقایسه با هزینه‌ای که شاید روزی برای تأمین امنیت ملی و صیانت از مرزهای کشور باید پرداخت شود، به‌مراتب کمتر و مقرون‌به‌صرفه‌تر است! در شرایطی که کمبود آب باعث شده تکنولوژی و فناوری‌های جدید امکان تصفیه مجدد انواع فاضلاب‌ها و پساب‌ها را برای آب شرب فراهم کند(!) ظاهرا در ایران آب شیرین به عنوان یک منبع نامحدود تلقی می‌شود که ‌اصلاح‌نکردن این تفکر در جامعه و نبود زیرساخت‌های فیزیکی و فرهنگی مناسب برای اصلاح این نگرش، هزینه‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی جبران‌ناپذیری دربر خواهد داشت.