گذر از پی.ام.دی

«یوکیا آمانو» مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی، پس از دیدارهای دهم تیرماه با مقام های بلندپایه جمهوری اسلامی ایران در تهران، سیزدهم تیرماه به هتل «کوبورگ» در «وین» اتریش رفت تا دستاوردهای خود را تشریح کند؛ جایی که به دلیل برگزاری نشست های پایانی گفت و گوهای هسته ای نمایندگان بلندپایه جمهوری اسلامی ایران و گروه 1+5 (انگلیس، فرانسه، آمریکا، روسیه و چین به همراه آلمان) برای تدوین گام نهایی «برنامه جامع اقدام مشترک» (برجام) طی روزهای گذشته رفت و آمدهای زیادی را تجربه کرده است.

دهم تیرماه اندکی پیش از چهارمین دور سفر آمانو به تهران از زمان آغاز مدیرکلی در آژانس (1388)، آژانس بین المللی انرژی اتمی بیانیه ای منتشر کرد که در آن تصریح شده بود «این سفر در راستای تماس های پیوسته آژانس با ایران و کشورهای 1+5 (3+3) و زمانی انجام می شود که 2 طرف در راه تدوین توافق جامع گام بر می دارند».

بیانیه تاکید می کرد «انتظار می رود گفت وگوهای آمانو با مقام های ایرانی، در راستای همکاری میان آژانس و جمهوری اسلامی ایران و بر پایه سند برجام صورت بگیرد و در آن به روش های تسریع در حل و فصل همه مسائل باقیمانده مربوط به برنامه های هسته ای ایران پرداخته شود».

دوازدهم تیرماه نیز در تارنمای آژانس بیانیه دیگری به نقل از او منتشر شد که به نقل از آمانو تصریح می کرد: هدف از این سفر پیشبرد فعالیت در مورد حل و فصل تمام مسائل باقیمانده درباره برنامه هسته ای ایران مانند شفاف سازی درباره ابعاد احتمالی نظامی هسته ای ایران بود.

مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی با اشاره به «تفاهم بهتر طرف ها درباره پیشبرد بعضی از مسائل» افزود: گفت و گوهای من با مقام های ایرانی نیز در مورد روند گفت و گوهای 3+3 و جمهوری اسلامی ایران در راه توافق نهایی و در یک چارچوب مشخص برای تایید و نظارت اقدام های آژانس درباره مسائل هسته ای ایران بود.

آمانو پس از بازگشت از تهران به هتل کوبورگ وین رفت و در جمع خبرنگاران گفت: هدف از این سفر حل و فصل موضوع های باقیمانده است. در این زمینه ما پیشرفت هایی داشتیم ولی همچنان کار بیشتری باقی مانده است.

آمانو افزود: معتقدم با همکاری ایران می توانیم تا پایان سال درباره ارزیابی مسائل مربوط به ابعاد احتمالی نظامی یا پی. ام. دی (مطالعات ادعایی درباره فعالیت های گذشته) گزارشی بدهیم.

نکته کلیدی در گفته های آمانو همین اشاره به زمان احتمالی بستن موضوعی است که طی 12 سال گذشته بارها بهانه ای برای جنجال آفرینی مقام های غربی و شبهه افکنی غول های رسانه ای بوده است.

ادعاهای مطرح شده درباره فعالیت های گذشته هسته ای جمهوری اسلامی ایران، از مدارک غیرقابل استناد سازمان های جاسوسی و سخنان مغرضانه افراد ضد ایرانی بیرون آمده که با وجود همکاری های شفاف تهران با آژانس برای پاسخگویی به آن همچنان دستاویزی برای زیر سوال بردن اهداف صلح آمیز برنامه هسته ای ایران است.

دوربین های روشن و بازرسی همیشگی فعالیت ها در تاسیسات هسته ای، 2 سال و نیم پیاده سازی پروتکل الحاقی، اجازه بارها دسترسی بازرسان به مکان های غیرهسته ای و سایت های نظامی مانند پارچین، حل و فصل 6 مورد ادعایی در مدالیته سال 1386 و حتی اقدام های کنونی تهران که در راستای توافق سال های 1392 و 1393 با آژانس به نام «چارچوب همکاری»، 18 مورد از پرسش های تازه را پاسخ داده، باز موضوع فعالیت های گذشته را پایان نبخشیده است.

محوری ترین ادعاهای آژانس طی چند سال گذشته گرد موضوع های «ارایه اطلاعات و توضیحات به آژانس به منظور ارزیابی اظهاریه ایران در مورد نیاز یا کاربرد توسعه نسل نوین چاشنی های ایمن (ای. بی. دبیلو)»، «تبادل اطلاعات با آژانس درباره ادعاهای مربوط به آغازگرهای انفجاری قدرتمند و انجام انفجار در مقیاس بزرگ» و «بررسی ادعاهای مربوط به مدل سازی و محاسبات نوترونی» می چرخید که البته تهران پاسخ های خود در این زمینه را مانند 15 مورد پیشین ارایه کرد اما آژانس همچنان از قانع نشدن خود در برخی زمینه ها سخن گفت تا اینکه موضوع فعالیت های گذشته یا پی. ام. دی به یکی از حاشیه های پررنگ تر از متن در نشست های سیاسی جمهوری اسلامی ایران و گروه 1+5 تبدیل شد.

از سوم آذرماه 1392 تا سیزدهم فروردین ماه 1394- فاصله میان توافق بر سر سند ژنو تا بیانیه «لوزان» سوییس- طرف غربی با استناد به گزارش های آژانس که از زمان آغاز دوره مدیرکلی آمانو یک بخش ثابت به منظور بازنمایی و بزرگنمایی موضوع ابعاد احتمالی نظامی به آن افزوده شده است، گنجاندن این موضوع در متن توافق نهایی برجام را خواستار بود.

بر پایه همین ادعا درباره فعالیت های گذشته است که غربی ها دسترسی آزادانه به تاسیسات و مکان های هسته ای و غیرهسته ای در هر زمان را طلب می کردند و مصاحبه با دست اندرکاران و دانشمندان هسته ای را خواستار بودند؛ فشاری که هر روز با نزدیک شدن به مهلت مقرر پایان ژوئن (دهم تیرماه) بر شدت آن افزوده می شد.

با این همه، سخنان چند هفته گذشته آمانو درباره اینکه می توان موضوع پی. ام. دی را جدا از توافق سیاسی احتمالی با 1+5 بررسی و حل و فصل کرد، نشان داد می توان برای دستیابی به اهداف مشترک از برخی حاشیه های غیرضروری گذر کرد.

آمانو پس از دیدارهایی که در وین با مقام های ایرانی و غربی به ویژه آمریکایی داشت، به تهران آمد تا دیدگاه مقام های بلندپایه جمهوری اسلامی ایران درباره آژانس را بشنود.

یازدهم تیرماه رییس جمهوری اسلامی ایران در دیدار با مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی تصریح کرد: آژانس باید در جایگاه فنی و حقوقی و بدون ملاحظه دیدگاه قدرت ها نقش شایسته خود را در این مقطع که گفت وگوها با 1+5 به مراحل پایانی نزدیک می شود، ایفا کند.

رییس شورای عالی امنیت ملی با اشاره به اینکه در گذشته نیز در چند مورد مهم، همکاری ایران با آژانس به حل مساله و رفع ابهام ها انجامید، تاکید کرد «برخی مسائل مورد ابهام، اگر اراده لازم در 2 طرف وجود داشته باشد و برخی مسائل غیرفنی دخالت داده نشود، به طور کامل و ظرف مدت کوتاهی قابل حل است».

به نظر می رسد نگاه کنونی آمانو به حل و فصل موضوع فعالیت های گذشته به ویژه آنکه وی برای نخستین بار تاریخی را برای بستن این ادعا اعلام کرده، از یک سو نویدبخش «پایان مرحله پرفراز و نشیب روابط تهران- آژانس» و «ورود به دوره تازه ای از همکاری بر پایه اعتماد شکل گرفته» است.

از سوی دیگر، جدا کردن موضوع فعالیت های گذشته از متن گفت و گوهای سیاسی راه را برای بررسی آن فقط با در نظر گرفتن جنبه های فنی و حقوقی می گشاید تا از دخالت نگاه های سیاسی و دست های ناپیدا تا اندازه زیادی جلوگیری کند.

همچنین جداسازی موضوع پی. ام. دی از زیر بار سیاسی بازی ها و جنجال آفرینی ها، کار تدوین گام پایانی برجام را تسهیل کرده و به آن سرعت می بخشد؛ موضوعی که طی روزهای گذشته ساعت ها رایزنی نمایندگان جمهوری اسلامی ایران، اتحادیه اروپا، فرانسه، انگلیس، آمریکا، روسیه، چین و آلمان در سطوح گوناگون را در پی داشته تا بتوان با گزینش راهکارهای قانونی، منطقی و عادلانه هم غرب به اعتماد و اطمینان بیشتری درباره ماهیت شفاف و صلح آمیز هسته ای فعالیت های جمهوری اسلامی ایران دست یابد و هم تهران برای بهره گیری از این دانش بومی هیچ سد تحمیل شده ای را در برابر خود نداشته باشد.