یوکیو آمانو، مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی امروز یکشنبه به همراه برخی از معاونان و کارشناسان ارشد حوزه پادمانی دبیرخانه این نهاد، به تهران سفر می‌کنند. قرار است آمانو علاوه بر رئیس سازمان انرژی اتمی، با رئیس جمهور و وزیر امور خارجه نیز دیدار کند. آژانس هدف از دیدار با مقامات ایرانی در تهران را گسترش همکاری ها بر اساس توافق مشترک دو طرف اعلام کرده است.
بر اساس فاز سوم همکاریهای ایران و آژانس که در ۳۱ اردیبهشت ماه ۱۳۹۳ (۲۱ می) در وین مورد موافقت نمایندگان طرفین قرار گرفت، قرار است تا ۳ شهریورماه ایران در ادامه همکاری‌هایی که توافق کلی آن در نوامبر ۲۰۱۳ به امضای آمانو و صالحی رسید، ۵ گام زیر اجرایی شود:
۱٫ دسترسی مدیریت شده به کارگاه‌های تولید، مونتاژ و انبار روتورهای سانتریفیوژ
۲٫ نهایی کردن رهیافت پادمان راکتور تحقیقاتی ۴۰ مگاواتی اراک
۳٫ بازدید فنی از یکی از مراکز تحقیق و توسعه سانتریفیوژها
۴٫ بررسی ادعاهای مربوط به مدل سازی و محاسبات نوترونی
۵٫ تبادل اطلاعات در خصوص ادعاهای مربوط به آغازگرهای انفجاری بزرگ و ادعاها درباره انفجار قوی مربوطه در ایران.
سه موضوع ابتدایی این توافق، مربوط به ادامه همکاریها در ارتباط با توافق ژنو و اعتمادسازی در خصوص تقویت پادمان است ولی موضوعات ۴ و ۵، بخشی از مسائلی هستند که در سال ۲۰۱۱ آمانو به عنوان «ابعاد نظامی احتمالی» مطرح کرده است.
طی نزدیک به سه ماه از اجرای این فاز از همکاریها، ایران موارد دسترسی به کارگاهها و بازدید از مراکز تحقیق و توسعه سانتریفیوژ را انجام داده و رهیافت پادمانی (Safeguard Approach) مربوط به رآکتور تحقیقاتی اراک را نیز نهایی کرده است. در خصوص آغازگرهای انفجاری بزرگ و ادعاهای مربوط به انفجارهای قوی در ایران، تبادل اطلاعات میان طرفین صورت گرفته و جزئیاتی در مورد مقاله های منتشر شده در برخی جراید ایران راجع به مدل سازی و محاسبات نوترونی نیز ارائه شده است. با این حال، هنوز آژانس در این دو مورد و همچنین در رابطه با نتایج بررسی های اولیه و تبادل اطلاعات تکمیلی مربوط به چاشنی های انفجار که مربوط به ۱۳ گام قبلی این توافقنامه است، نظر نهایی خود را در خصوص مختومه شدن آنها ابراز نداشته است. بر اساس بیانیه سخنگوی مدیرکل آژانس در مورد این مساله، آژانس چنین تاییدیه نهایی را به آینده و درک کلی آژانس از برخی مسائل دیگر موکول کرده است. هرچند بازرسان و کارشناسان آژانس در دیدار از تهران به صورت شفاهی اطلاعات ارائه شده و بحث های صورت گرفته را قانع کننده اعلام کرده اند اما هنوز این مساله به صورت رسمی و کتبی منعکس نشده است.
به نظر می رسد دیدار آمانو از تهران و دیدار با رئیس جمهور، دو مبنای مهم دارد:
مرور و پیشبرد اقدامات آژانس در خصوص همکاریهای داوطلبانه ایران
در درجه اول، این دیدار ارتباط نزدیکی به اقدامات آژانس در مورد ۵ گام عملی فاز سوم همکاریها و همچنین آماده شدن آژانس برای صدور و انتشار گزارش اجرای این ۵ گام (تا ۲۵ اوت برابر با ۳ شهریور) از یک سو و انتشار گزارش ماهانه عملکرد ایران در اجرای توافق ژنو (تا۲۹ مرداد برابر با ۲۰ اوت) از سوی دیگر دارد. در واقع، آژانس طی هفته های آتی، دو گزارش مهم را در مورد مساله هسته ای ایران منتشر خواهد کرد:
گزارش ماهانه عملکرد ایران در اجرای توافق ژنو و توافق جدید وین
گزارش وضعیت اجرای گام سوم توافق تهران میان ایران و آژانس.
در این میان، گزارش نخست به دلیل اقداماتی که ایران در استمرار اجرای توافق ژنو داشته است، مشکلی نداشته و آژانس همانند گذشته، پایبندی کامل ایران را احراز و تایید خواهد کرد. اما گزارش دوم، به دلیل اینکه هنوز دو مساله اصلی آن یعنی مسائل مرتبط با آنچه غربی‌ها تحت عنوان "ابعاد نظامی احتمالی”مطرح کرده اند، نهایی نشده است، این دیدار می تواند به تدابیر مشترک و رایزنی برای حل این دو مقوله و همچنین یک مساله باقیمانده از دور قبلی یعنی چاشنی های انفجاری باشد.
تنظیم گام چهارم همکاریهای ایران و آژانس در اجرای توافق تهران
در کنار محور فوق که دارای ابعاد فنی و همچنین سیاسی است، مساله مهی نیز تحت عنوان گام چهارم توافق تهران یعنی همکاریهای دوجانبه ایران و آژانس برای اعتمادسازی و حل ابهامات مطروحه در ضمیمه گزارش سال ۲۰۱۱ مدیرکل آژانس وجود دارد. با توجه به اینکه مهلت اجرای ۵ گام مربوط به فاز سوم تا ۳ شهریور ماه است، طی دیدار آمانو با رئیس جمهور و همچنین رئیس سازمان انرژی اتمی، احتمالاً در مورد تمدید این مهلت و یا تدوین مرحله بعدی این همکاریها مذاکره و توافق لازم صورت خواهد گرفت. به نظر می رسد که این مذاکرات از آن جهت اهمیت دارد که شامل مسائل اصلی مرتبط با اتهامات نظامی و همچنین دسترسی به برخی سایت های نظامی نظیر پارچین می شود.
از این رو، دیدار آمانو و هیات همراه با رئیس جمهور، دارای محورها و ابعاد اساسی بوده و نتایج آن نیز تاثیر زیادی بر چشم انداز همکاریهای ایران-آژانس و همچنین فضای مذاکرات ایران و ۱+۵ خواهد داشت. تلاقی زمانی مذاکرات مذکور با گزارشهای آژانس، نشان می دهد که این دیدار کاملاً هدفمند است. جو برگزاری دور جدید مذاکرات ایران و گروه ۱+۵ در حاشیه نشست مجمع عمومی ملل متحد، از این گزارش ها و توافق های احتمالی میان ایران و آژانس در تهران تاثیر زیادی خواهد پذیرفت.