در کل، در رابطه با وضعیت تاسیسات فردو، روندی از تحولات زیر صورت گرفته است:
پیشنهاد اولیه غرب
نخستین پیشنهاد غرب، تعطیل کردن این تاسیسات بود. در این زمینه، زمانی که خط مشی «برچیدن» ابعاد حساس برنامه هسته ای ایران در دستورکار غرب بود، پیشنهاد مذکور نیز با سماجت و اصرار پیگیری می شد. اما پس از آنکه خطوط قرمز هسته ای ایران به ویژه توسط رهبری مطرح شد، غرب از این گزینه منصرف شد و به پیشنهادهای متعادل تر روی آورد.
پیشنهادهای ایران
گروه 1+5 در زمینه تعریف «نیاز عملی» ایران به غنی سازی، هم خود پیشنهادهایی متعدد را متناسب با سناریوهای گوناگون تدوین کرده و هم از ایران خواست تا توضیح و توجیه های خود در همین رابطه را به اعضای آن گروه ارائه کند. بدین ترتیب، عملاً ایران درصدد برآمد تا ابتکار عمل در خصوص تعریف این نیازها را از طریق تمرکز بر مجموعه ای از پیشنهادهای موجه و مستند به داده های فنی، ارائه کند. اقدامات اصلی در این زمینه با موفقیت توسط کارشناسان سازمان انرژی اتمی به عمل آمده است.
در همین رابطه، نمایندگان سازمان انرژی اتمی با تدوین گزارش های مستند و قابل ارائه در نشست های کارشناسان 1+5، نیازهای عملی ایران به غنی سازی را با درنظر گرفتن مقاطع زمانی مختلف و همچنین مصارف اورانیوم غنی شده در سیر کاربردهای صلح امیز آنها در انواع عرصه ها از حوزه تحقیقات گرفته تا تولید رادیوداروها و همچنین تامین سوخت نیروگاه بوشهر پس از خاتمه قرارداد با طرف روسی، طبقه بندی و منعکس کردند. شنیده ها حاکی از آنست که کارشناسان اعضای 1+5 بدون هیچ بحث و بهانه فنی، توجیه های ایران فنی را قانع کننده یافتند اما قبول رسمی آنها را نیازمند توجه به ملاحظات سیاسی و در نتیجه در صلاحیت معاونان و روسای هیات های مذاکره کننده یافتند تا با مذاکره و جلب نظر و تصمیم پایتخت های خود، نتیجه را به ایران اعلام نمایند.
فردو، اساساً یک مرکز تحقیقاتی و مکمل نطنز در زمینه غنی سازی است. رئیس
سازمان انرژی اتمی در برنامه ویژه خبری رسانه ملی تاکید کرد که در این سایت
قریب به 2 هزار و چند صد ماشین سانتریفیوژ نصب شده داریم و در حال حاضر
اورانیوم 5 درصد تولید می‌کنیم. این مرکز قبل از توافق ژنو، غنی سازی تا 20
درصد را انجام می داده ولی درصد غنی سازی فعلی آن، در اجرای گام اول توافق
ژنو بوده است. در این خصوص و با تکیه بر حفظ ماشین های نصب شده در این
مرکز و ماشین هائی که هنوز به آنها گاز تزریق نشده است، تا کنون دو پیشنهاد
اصلی توسط ایران مطرح گردیده است:
• تبدیل فردو به مرکز تحقیقات و توسعه پشتیبان نطنز؛
• تبدیل فردو به مرکز بین المللی آزمایشات فیزیکی و تشعشات کیهانی.
برخی از اعضای 1+5 هم پیشنهاد کرده اند این مرکز در زمینه تولید ایزوتوپ های پایدار فعالیت کند. ایران هم این پیشنهاد (روسی) را از نظر فنی مورد حمایت قرار داده و نظر رئیس سازمان انرژی اتمی این است که در کنار تحقیقات و توسعه پشتیبان، امکان تولید ایزوتوپ های پایدار نیز در این سایت وجود دارد.
بر اساس آنچه دکتر صالحی ابراز داشته است، نگاه رهبری به ویژه در پرتو بیاناتی که اخیراً در جمع مسئولان و کارگزاران کشور ابراز داشتند، بر این است که "این مرکز باید به عنوان مرکز تحقیق و توسعه و پشتیبان نطنز مدنظر قرار گیرد». بنابراین، روشن است که موضع ایران، همان گزینه نخست به عنوان اصلی ترین خواسته ایران است. این بدان معناست که ماهیت این مرکز، به صورتی که الان هست، حفظ بشود و البته این امر، مانع از پذیرش و استمرار بازرسیهای بین المللی اعتمادساز نیست. استمرار بازرسیها، کلید خنثی کردن نگرانی های ساختگی در این رابطه خواهد بود.
نگاه غرب در تغییر ماهیت دادن گزینه اول پیشنهادی ایران
پیش از این نیز منابع تحلیلی و نزدیکان به عرصه های سیاست گذاری هسته ای
در ایران و گروه 1+5 شنیده شده که پیشنهاد اول، عمدتاً موردنظر غرب بوده
است. با این توضیح که فردو به مرکز صرف تحقیق و توسعه تبدیل شود و قابلیت
های فعلی آن در زمینه غنی سازی (فارغ از سطح غنای کم یا بالا) تغییر یابد.
با این حال، گزینه غرب در این رابطه، قطع زنجیره های تجهیزات و ماشین های
سانتریفیوژ نصب شده در این مرکز و در نتیجه حذف امکان غنی سازی بوده است.
به طوری که اولاً فردو دارای کاربری همانند سایر مراکز تحقیق و توسعه هسته
ای ایران باشد. ثانیاً هرگونه امکان تولید اورانیوم غنی شده از خروجی
فعالیت این مرکز حتی به نام تحقیق و توسعه، حذف شود. اما پیشنهاد ایران،
حفظ وضعیت استقرار سانتریفیوژها است و از همین روست که این مرکز، پشتیبان
نطنز تلقی می گردد.
فردو به عنوان مرکزی امن و به دور از هرگونه تهدید جدی خارجی، بخشی مهم از دستاوردهای غیرقابل تعدیل هسته ای ایران است و از این رو، حفظ کارکرد آن به منزله موضوعی تخطی ناپذیر در خطوط قرمز ایران عنوان شده است. در واقع، ایران در این موضوع، دست برتر را در مذاکرات دارد. به نظر می رسد که غرب به صورت تدریجی خود را برای پذیرش ماهیت تحقیق و توسعه فردو به عنوان پشتیبان نطنز و استمرار نظارت های بین المللی بر آن، آماده می کند. زیرا در غیر این صورت، توافقی در میان نخواهد بود؛ امری که هرچند این روزها برخی از اعضای 1+5 نظیر فرانسه درصدد هستند تا با استفاده از فضاسازی «شکاف در این گروه»، از همین مقوله برای اعمال فشار بر ایران استفاده کنند. در این رابطه، وزیر خارجه فرانسه با نوعی شکاف نمائی میان اعضای این گروه، تلاش کرده تا ایران را برای حفظ وضعیت کارکردی این گروه در راستای نهائی شدن توافق و نگارش متن مربوط، به تکاپو انداخته و در این راستا، هزینه های لازم را برای همراستا شدن آنها با توافق نهائی، بپردازد؛ امری که اثر تخریب کننده بر مذاکرات داشته و از منظر افکار عمومی، «گروه 1+5» را مقصر هرگونه احتمال ناکامی در مذاکرات وین 6 نشان خواهد داد.
از همین روست که مقامات امریکائی (و آلمانی) اختلاف نظرهای موردنظر فابیوس را رد کرده و بر انسجام در میان مواضع این گروه تاکید کرده اند. آنها آگاهند که هرگونه گسست در میان اعضای این گروه، به نفع ایران تمام خواهد شد و حتی اگر مذاکرات هم نتیجه موردنظر را در بر نداشته باشد، ایران از منظر افکار عمومی، طرف آماده توافق و با حسن نیتی محسوب خواهد شد که از عواقب اختلافات میان اعضای مذکور بری خواهد بود.