از وین 5 تا وین 6؛ چالش‌ها و چشم‌اندازها

دور ششم مذاکرات وین در حالی قرار است آغاز شود که بیشترین تمرکز در این دور بر روی مهمترین مسائل اختلافی خواهد بود چراکه طبق برنامه اقدام مشترک چیزی تا ضرب‌الاجل 20 ژوئن باقی نمانده و طرف‌ها باید نهایت تلاش خود را برای نزدیک کردن دیدگاه‌هایشان به یکدیگر به کار گیرند.

بعد از دور پنجم مذاکرات برای تدوین راه‌حل جامع در وین بود که وندی شرمن، نماینده آمریکا در مذاکرات هسته‌ای اعلام کرد، «دو طرف با یک سند کاری بسیار طبقه‌بندی شده که می‌تواند اساس دور بعدی مذاکرات را شکل دهد، به خانه‌هایشان بازگشتند.»

اما مهمترین موارد اختلافی که بعد از مذاکرات وین 5 مانور بسیاری بر روی آنها داده شد، مربوط به ظرفیت غنی‌سازی، تعداد سانتریفیوژها، نحوه لغو تحریم‌ها و راکتور هسته‌ای اراک بود. روزنامه «وال استریت ژورنال» با برشمردن این موارد نوشت، «دو طرف همچنان در زمینه ظرفیت غنی‌سازی هسته‌ای ایران به ویژه تعداد سانتریفیوژهایی که ایران بعد از توافق می‌تواند حفظ کند، اختلاف دارند؛ به این معنا که واشنگتن و متحدانش در پی کاستن از 20 هزار سانتریفیوژ ایران و اعمال محدودیت‌های دیگر در این زمینه هستند.»

«پیتر کینیون»، تحلیلگر آمریکایی در این باره می‌گوید: «همانطور که پیش‌بینی می‌شد مذاکرات در مسیر میزان غنی سازی اورانیوم از سوی ایران پیش رفت. این فرآیند به عوامل زیادی بستگی دارد؛ این‌که ایران چند سانتریفیوژ دارد و چقدر ذخایر غنی سازی اورانیوم می‌تواند در اختیار ایران باشد.»

این در حالی است که اسرائیلی‌ها نگرانند آمریکا و دیگر قدرت‌های جهان مواضع خود را در خصوص تعداد سانتریفیوژهایی که ایران می‌تواند طبق توافق نهایی در خصوص برنامه هسته‌ای حفظ کند، نرم‌ کنند، روزنامه هاآرتص، به نقل از مقامات ارشد اسرائیلی نوشت، گروه 1+5 به طور ضمنی گفته‌اند احتمالا این گروه در نهایت موافقت می‌کنند که ایران 2 الی 4 هزار سانتریفیوژ خود را حفظ کند.

گروه 1+5 در خصوص طرح‌های ایران برای راکتور آب سنگین اراک نیز نگران هستند. البته به گفته دیپلمات‌ها، هر دو طرف در خصوص آینده راکتور اراک به یکدیگر نزدیک‌تر شده‌اند. در گزارش وال‌استریت‌ژورنال همچنین آمده:‌ «مسئله دیگر میزان گستردگی نظارت بر تاسیسات هسته‌ای ایران بعد از توافق نهایی ایران و 1+5 است و تهران همچنان می‌بایست به سئوالات دشوار دیگری درباره کارهای گذشته خود در زمینه برنامه هسته‌ای اش پاسخ دهد.»

مورد اختلافی دیگری که حل و فصل آن می‌تواند کمک بسیاری به پیشرفت مباحث هسته‌ای کند، مسئله لغو تحریم‌هاست؛ موردی که به نوشته روزنامه وال‌استریت ژورنال، ایران خواستار کاهش سریع آنهاست. این در حالی است که به گفته «اولی هاینونن»، معاون اسبق دبیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، «هم کنار گذاشتن تحریم‌ها و هم کنار گذاشتن غنی‌سازی دشوار است بنابراین طولانی شدن مذاکرات امری بدیهی است. بنابراین مذاکرات به دلیل پرداخته شدن به تصمیم‌گیری بابت میزان غنی‌سازی و لغو تحریم‌های بین‌المللی به مرحله عمیق‌تری وارد می‌شوند.»

اما آنچه بحث درباره لغو تحریم‌ها را بغرنج ساخته، مسئله حذف «یکباره» یا «تدریجی» آنهاست. خبرگزاری رویترز در این باره نوشت: «حتی اگر توافق نهایی حاصل شود، منحل شدن شبکه تحریم‌ها احتمالا یک فرایند طولانی و پیچیده باشد و سال‌ها به طول انجامد و همین نقطه ثقلی در مباحث هسته‌ای پیشرو به شمار می‌آید. »

بهترین واکنش در این زمینه را «سرگئی ریابکوف»، رئیس هیئت روسی در مذاکرات هسته‌ای نشان داد که گفت: «مقامات مسکو خواستار آن هستند محدودیت در برنامه هسته‌ای ایران موقت باشد.» وی در تشریح نظر خود اظهار داشت:‌ «لازم است توافق بدین گونه باشد تا تدابیری اندیشیده شود که طی زمان مشخصی اعتماد جامعه جهانی نسبت به صلح آمیز بودن برنامه هسته‌ای ایران بوجود آید و در آن زمان دیگر نباید محدودیتی، حتی در زمینه استفاده از سانتریفیوژها، در پیشرفت این برنامه و استفاده از این انرژی در ایران وجود داشته باشد.»

سنگ‌اندازی‌های کنگره

اما ظاهرا نمایندگان کنگره آمریکا که طی‌ ماه‌های اخیر از هیچ گونه سنگ‌اندازی در مسیر مذاکرات فروگذار نکرده‌اند، نظر دیگری درباره نحوه لغو تحریم‌ها دارند؛ موضوعی که نشریه «فارین پالیسی» از آن خبر داد و نوشت، دو تن از جنگ‌طلبان آمریکایی طرحی دارند که در صورت موافقت کنگره، می‌تواند برداشته شدن تحریم‌های ایران پس از توافق جامع هسته‌ای را مشروط سازد.

این طرح که «فارین‌پالیسی» به آن دست یافته، از کنگره می‌خواهد تا زمانی که ایران اثبات نکرده تمام سیستم مالی این کشور از جمله بانک مرکزی به طور کامل از حمایت از «تروریسم، پولشویی و گسترش تسلیحاتی» دست برداشته، با لغو تحریم‌ها علیه این کشور مخالفت کند. این گزارش می‌افزاید: «برخی از این سرفصل‌ها خارج از مذاکرات کنونی است که به رهبری ایالات متحده با ایران در جریان است و به گفته کارشناسان مطرح کردن این موضوعات که به معنی مشروط کردن لغو تحریم‌هاست، می‌تواند ایرانی‌ها را به سمت خروج از مذاکرات پیش ببرد.»

«مارک دوبویتز» مدیر اجرایی بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها و «ریچارد گلدبرگ» مشاور سابق سیاست خارجی «مارک کرک» سناتور جمهوری‌خواه که از مولفان این طرح هستند، می‌گویند این برنامه تنها با هدف کسب اطمینان از پابرجای بودن تحریم‌ها تا زمان اثبات پایبندی ایران به تعهدات خود در توافق نهایی، به کنگره ارائه شده است.

اما این تنها مانع‌تراشی نمایندگان کنگره در مسیر مذاکرات نبوده است. کمیته روابط خارجی مجلس نمایندگان آمریکا چند روز پیش طی جلسه استماعی با حضور نمایندگان دولت، وضعیت مذاکرات هسته‌ای با ایران را مورد بررسی قرار داد. «اد رویس»، رئیس کمیته روابط خارجی مجلس نمایندگان آمریکا پس از این نشست که پشت درهای بسته برگزار شد، با متهم کردن ایران به «سابقه دیرینه فریبکاری»، گفت اعضای کمیته نسبت به طول مدت اجرای «گام نهایی توافق جامع» نگران هستند.

وی با بیان اینکه پس از پایان دوره توافق جامع، با برنامه هسته‌ای ایران مانند برنامه دیگر کشورها برخورد می‌شود، افزود: «کارشناسان به کمیته اعلام کرده‌اند که در چنین وضعیتی تولید (انبوه) مواد لازم برای تسلیحات هسته‌ای برای ایران بسیار ساده خواهد بود.» او یکی از شهود این مسئله را یک «کارت بزرگ رهایی از زندان برای ایران» توصیف کرد، چراکه به گفته رویس، ایران می‌تواند بدون هرگونه تغییر در دولت یا رفتار خود نسبت به همسایگان، به این وضعیت دست یابد و نقض گسترده حقوق بشر و تروریسم در سرتاسر جهان هم می‌تواند ادامه یابد.

تشکیل تیم ویژه خرابکاری در اسرائیل

البته نمایندگان کنگره در مانع‌ تراشی در مسیر مذاکرات تنها نیستند و بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل نیز همواره از تمام توان خود برای تحت تاثیر قرار دادن مذاکرات بهره گرفته است. او که اخیرا ابراز امیدواری کرده بود توافق جامع با ایران اتفاق نیفتد، در تازه‌ترین اظهارنظر خود درباره فعالیت هسته‌ای ایران گفت: «ایران با الفاظ شیرین مذاکره و همزمان قوانین را نقض می‌کند.»

وی همچنین با متهم کردن ایران گفت: «در عین حال ایران به گروه‌های خرابکار سلاح‌های کشنده ارسال می‌کند و این‌کار را در عملیات پنهانی و در عرصه جهانی انجام می‌دهد.»

اما ظاهرا این بار رژیم صهیونیستی به اظهارنظر صرف درباره روند مذاکرات هسته‌ای بسنده نکرده و در آستانه دور تازه گفت‌وگوها، مقامات ارشد صهیونیستی تحرکات گسترده‌ای را برای کارشکنی در این زمینه آغاز کرده‌اند. در واقع، این بار یک تیم ویژه در اسرائیل برای رایزنی درباره توافق هسته‌ای با ایران تشکیل شده است. نتانیاهو هفته گذشته سفیر اسرائیل در آمریکا را برای برگزاری جلسه اضطراری احضار کرد. او علاوه بر این، با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه نیز تلفنی گفت‌وگو کرد. طبق گزارش شبکه دوم تلویزیون اسرائیل، نخست وزیر اسرائیل قصد دارد از بیم حصول توافق هسته‌ای با ایران مقام‌های ارشد خود را به کشورهای غربی اعزام کند.

گفته می‌شود، نتانیاهو «یوال اشتاینتس»، وزیر اطلاعات و امور راهبردی خود را به سرپرستی تیمی در این زمینه انتخاب کرده است که قرار بود او همراه با تیم خود ابتدا به واشنگتن رفته و سپس عازم پاریس و لندن شود.

با همه این تلاش‌ها برای کارشکنی در مسیر مذاکرات هسته‌ای، خبرگزاری رویترز از یک بسته تشویقی در صورت حصول توافق میان ایران و 1+5 خبر داد که می‌تواند برای اسرائیلی‌ها چندان خوشایند نباشد. به گزارش این خبرگزاری، «در حالیکه چند هفته بیشتر تا ضرب‌الاجل 20 ژوئیه برای نتیجه‌گیری مذاکرات بین ایران و قدرت‌های 1+5 به منظور پایان دادن به تحریم‌های ایران در قبال محدودیت‌هایی برای برنامه هسته‌ای ایران زمان باقی نمانده است، اگر پیشرفتی حاصل شود، مقامات آمریکایی بسته تشویقی را به منظور جذب سرمایه‌گذاران خارجی برای ورود به بخش‌های مختلف از نفت و گاز و کشاورزی گرفته تا ماطق تجارت آزاد در نظر می‌گیرد. طبق این گزارش، این محرک‌های تشویقی که احتمالاً خیلی با سرعت بعد از توافق دیپلماتیک فاش می‌شود، شامل معافیت‌های مالیاتی، گام‌هایی برای تسهیل موانع بروکراسی برای شرکت‌های خارجی و کمک احتمالی در به دست آوردن منابعی چون زمین خواهد بود.»