پرونده هسته‌ای ایران به احتمال زیاد بسته خواهد شد

تاکنون هیچ یک از طرفین، تمایل چندانی برای مصالحه از خود نشان نداده‌اند و هر دو طرف، روی اهداف حداکثری خود پافشاری می‌کنند؛ در نتیجه تاکنون پیشرفتی حاصل نشده است.

* پرونده هسته‌ای ایران به احتمال زیاد بسته خواهد شد

این بار اوضاع متفاوت‌تر خواهد بود. درست یا غلط، این احساس به وجود آمده است که پایان بازی نزدیک است. به احتمال زیاد، پرونده این مذاکرات تا ماه مارس، همزمان با فرارسیدن سال جدید ایرانیان و پس از آن انتخابات ریاست‌جمهوری، بسته خواهد شد. اما 3 موضوع نگران کننده وجود دارد که می‌تواند موجب شود تا طرف‌های درگیر مذاکره، فرصت دیگری را برای رسیدن به مصالحه از دست بدهند.

این 3 مورد، عبارتند از:

1. جلب توجه در مقابل سیاست‌مداری

به گفته «جیم والش»، کارشناس هسته‌ای موسسه فن‌آوری ماساچوست، دیپلماسی به این معنا نیست که شما هرچیزی را که می‌خواهید به دست آورید و طرف دیگر را از همه چیز محروم کنید. دیپلماسی در نهایت به معنای مصالحه است؛ هرچند که این لغت، در فضای گفت‌و گوی سیاسی ایران و آمریکا، بار منفی به همراه دارد.

در مذاکرات گذشته، طرفین روی اهداف غیرواقع‌بینانه خود اصرار داشتند و در ازای اعطای امتیازی ناچیز، امتیازات فراوانی را از طرف مقابل خود مطالبه می‌کردند. در صورتی که به جای حل سیاست‌مدارانه موضوع، این طرز برخورد طرفین ادامه پیدا کند، ما با مشکل مواجه خواهیم شد.

* لغو تحریم‌ها به عنوان بخشی از راه حل

ایران نمی‌تواند انتظار داشته باشد که توقف غنی‌سازی در سطح 20 درصد، برای بستن پرونده هسته‌ای ایران و لغو تمامی تحریم‌ها کافی است. اما در عین حال، لغو تحریم‌ها از سوی آمریکا و اروپا، می‌تواند به عنوان بخشی از راه حل باشد. در مذاکرات گذشته، واشنگتن با این فکر که فشارها به تنهایی ایران را وادار به مصالحه خواهد کرد، از دستور کار قرار دادن لغو تحریم‌ها خودداری کرد.

* خبری از لغو تحریم‌ها نیست

مقامات دولت اوباما در واشنگتن به کارشناسان گفته‌اند که  به احتمال زیاد،‌ با بسته پیشنهادی مشابه با تابستان گذشته، به میز مذاکره باز خواهند گشت؛ یعنی خبری از لغو تحریم‌ها نیست. دیپلمات‌های اروپایی نیز با پذیرفتن این موضوع که بدون لغو تحریم‌ها، پیشرفت مذاکرات ممکن نیست، گفتند که انتظار نمی‌رود که هیچ یک از تحریم‌ها، دست کم تا اواخر سال 2013 لغو گردند. ادامه خودداری از لغو تحریم‌ها، از همان ابتدا اشتباه فاحشی است.

* مذاکرات دوجانبه، درقالب مصالحه

 2. بدون انجام مذاکرات دوجانبه، بین ایران و آمریکا، موضوع هسته‌ای ایران حل نخواهد شد

از اکتبر 2009 تاکنون،‌ تهران از انجام مذاکرات دوجانبه با دیپلمات‌های آمریکایی خودداری کرده است. در حالی‌ که ظاهرا تهران می‌داند که با انجام مذاکرات دوجانبه، در قالب «مصالحه» با آمریکا، می‌تواند موضع واشنگتن را نرم کند، اما واقعیت عکس آن است. خودداری تهران از گفت‌و گوی مستقیم با واشنگتن، موضع باراک اوباما را نسبت به ایران سخت‌تر کرده است و اعتماد وی را به راه حل دیپلماتیک کاهش داده است.

* ایران آماده تغییر است

تا زمانی که تهران برای حل اختلافاتش، خود را ملزم به انجام گفت‌و‌گوی مستقیم با آمریکا نداند، اوباما انگیزه چندانی برای تقویت دیپلماسی و در نهایت وادار کردن مخالفان داخلی (کنگره) و بین المللی (اسرائیل)، برای حل دیپلماتیک اختلافات، نخواهد داشت. بدون همکاری مستقیم تهران با اوباما، یافتن راه حلی دیپلماتیک و قابل دفاع، بعید به نظر می‌رسد. با این حال، نشانه‌های امیدوارکننده‌ای وجود دارند، حاکی از اینکه تهران، زمینه سازی این تغییر را آغاز کرده است.

* فضای باز سیاسی ایران در مورد مذاکره با آمریکا

جالب است بدانید که در حال حاضر در تهران، فضای نسبتا بازی برای گفت‌وگو در مورد چنین تغییری وجود دارد و نهادهای دولتی، در مورد اینکه چرا نباید وارد گفت‌وگوی مستقیم با آمریکا شد، ارزیابی‌های سیاسی بی‌طرفانه‌ای را ارائه می‌دهند. علاوه براین، با هشدار علنی برخی از عوامل محافظه‌کار، مبنی بر این که ایران، وارد مسیر مذاکرات مستقیم نمی‌شود، از حال و هوای فضای ایجاد شده، کاسته شده است.

* ایران با تکیه به روسیه و یا چین، توانایی برقراری توازن را نخواهد داشت

اما مسئله تهران، فراتر از گفت‌و‌گوی صرف با آمریکا است. این ممنوعیت، سال‌ها پیش از بین رفت. به گفته دیپلمات‌های ایرانی، بحث بر سر این است که آیا ایران باید با هدف برقراری رابطه با آمریکا، وارد مذاکره دوجانبه با این کشور شود یا نه.  

* مذاکرات دوجانبه باید مستقل از مسیر مذاکراتی گروه 1+5 برگزار شود

 تهران همچنین دریافته است که بدون مذاکره مستقیم، بحران موجود با غرب، شدیدتر و در نهایت غیرقابل حل خواهد شد. طرح برخی از نگرانی‌های مربوط به امنیت ملی ایران، مانند جنگ داخلی سوریه،‌ در مذاکرات دوجانبه، آسان‌تر از گروه 1+5 خواهد بود. به همین نحو، واشنگتن نیز بدون حضور روسیه و چین، بهتر می‌تواند در مورد مسائل مربوط به حقوق بشر با ایران گفت‌و‌گو کند.

حتی اگر درحاشیه اجلاس گروه 1+5، این بحث با یک گفت‌و‌گوی 15 دقیقه‌ای در مورد آب‌ و هوا آغاز گردد، نپذیرفتن آن از سوی ایران، به طور قطع اشتباه بزرگی خواهد بود. (پس از آن، مذاکرات دوجانبه باید مستقل از مسیر مذاکراتی گروه 1+5 برگزار شود.)

* کارشکنی‌ها مانع مذاکرات دوجانبه می‌شوند

3. کارشکنی در مسیر مذاکرات دوجانبه

در امور بین الملل، مانند زندگی واقعی، هیچ عملی بی‌پاسخ نخواهد ماند. تلاش‌های گذشته برای حل تنش‌های موجود بین ایران و آمریکا، اغلب توسط عواملی که از ادامه درگیری بین دو کشور سود می‌برند، بی‌نتیجه مانده است. با برملا شدن معامله سلاح در برابر گروگان ایران-کنترا، که تقریبا موجب سقوط دولت ریگان شد، تا فشارهای کنگره که موجب به هم خوردن قرارداد نفتی کونگو در سال 1994، که می‌توانست 2 دهه پیش اختلاف ایران و آمریکا را حل کند، گردید، برهم زدن این روند ضعیف دیپلماتیک، بسیار آسان بوده است.

* دور بعدی مذاکرات، تفاوت چندانی نخواهد داشت

دور بعدی مذاکرات، تفاوت چندانی نخواهد داشت. کنگره تمایل خود را برای اعمال تحریم‌های شدیدتر اعلام کرده است. «تامی ویتور»، سخنگوی کاخ سفید نیز، تصریح کرده است که چنین اقداماتی مذاکرات را «تضعیف» خواهند کرد. در مقابل، ایران نیز به نوبه خود کارشکنی می‌کند.

اگر مذاکرات جنبه جدی‌تری به خود بگیرند، به طور قابل توجهی خطر این کارشکنی‌ها افزایش پیدا خواهد کرد. تنها راه خنثی نمودن این کارشکنی‌ها، این است که اطمینان حاصل کنیم که تعهد طرفین برای یافتن راه حلی مسالمت‌ آمیز، قوی‌تر از اقدامات کارشکنان خواهد بود. این آخرین شانس برای رسیدن به یک راه حلی مسالمت‌ امیز نیست اما ممکن است بهترین شانس باشد. از حالا به بعد، شرایط سخت‌تر خواهد شد.