دوگانه‌سوز کردن نانوایی‌ها در سراسر کشور

به گزارش پایگاه خبری پایداری ملی، در جهان امروز، امنیت غذایی نه‌تنها به‌عنوان یک مؤلفه اقتصادی و اجتماعی بلکه به‌مثابه بخشی از امنیت ملی کشورها شناخته می‌شود. نانوایی‌ها، به‌عنوان یکی از حیاتی‌ترین حلقه‌های زنجیره تأمین غذا، نقشی بنیادین در تأمین نان، این کالای راهبردی و پرمصرف، ایفا می‌کنند.

چندی پیش در پیامی به مناسبت روز جهانی ایمنی غذا، رئیس سازمان پدافند غیرعامل کشور تاکید کرده بود: « ایمنی و امنیت غذایی، از منظر پدافند غیرعامل، یکی از اضلاع حیاتی تأمین امنیت و تاب‌آوری ملی در برابر تهدیدات نوین است. وابستگی زیرساخت‌های غذایی به زنجیره‌های پیچیده و آسیب‌پذیر، چه در حوزه تولید و چه در بخش تأمین، انبارش و توزیع، ضرورت نگاه نظام‌مند و پیش‌نگر را به این مقوله دوچندان می‌سازد.در هندسه نوین تهدیدات، جنگ‌ها از عرصه نظامی صرف، به حوزه‌های نرم، همچون زیستی تسری یافته‌اند و «غذا» یکی از ابزار‌های اصلی در جنگ‌های ترکیبی دشمنان علیه ملت‌های مقاوم تلقی می‌شود. از این منظر، امنیت غذایی تنها یک موضوع معیشتی یا اقتصادی نیست، بلکه یک مسئله حاکمیتی و راهبردی است.»

در همین راستا، به اعتقاد کارشناس هرگونه اختلال در فعالیت نانوایی‌ها به‌ویژه در شرایط اضطراری مانند قطع گاز، خاموشی‌، بحران‌های طبیعی یا حملات سایبری می‌تواند منجر به بروز نارضایتی‌، آشفتگی بازار و حتی تهدیدات امنیتی در مقیاس محلی یا ملی شود.

کارگروه دائمی پدافند غیرعامل کشور، در راستای وظایف قانونی خود در چهارچوب نظام پدافند مردم محور، با همکاری وزارتخانه‌های کشور، صمت، نفت، نیرو، جهاد کشاورزی و استانداری‌های سراسر کشور، چندی پیش اقدام به تدوین و ابلاغ دستورالعملی برای دوگانه‌سوز کردن نانوایی‌ها در شرایط اضطراری نموده است. این اقدام در چارچوب اهداف کلان پدافند غیرعامل با هدف ارتقاء تاب‌آوری ملی، تضمین تداوم خدمات حیاتی، و کاهش آسیب‌پذیری در مواجهه با تهدیدات متنوع انجام می‌شود.

طرح مذکور نه‌تنها از منظر دفاعی بلکه از زاویه حکمرانی هوشمند و آینده‌نگری نیز قابل‌توجه است؛ چرا که با شناسایی نقاط بحرانی، اولویت‌بندی مناطق پرریسک، تأمین تجهیزات جایگزین (نظیر مشعل‌های دوگانه‌سوز، کپسول گاز مایع، یا برق اضطراری)، و نظارت بر اجرای استانداردها، می‌توان از توقف جریان تأمین نان در مواقع بحران جلوگیری کرد و امنیت غذایی شهروندان را تضمین نمود.

تجربه ژاپن نیز در زمینه تاب‌آوری غذایی به‌ویژه در حوزه تولید نان، الگوی موفقی برای کشورهایی با خطرپذیری بالا محسوب می‌شود. در این کشور، نانوایی‌ها در مناطق زلزله‌خیز و پرخطر، به سامانه‌های برق اضطراری، کپسول‌های گاز مایع و تجهیزات پخت سیار مجهز شده‌اند. همچنین، با ایجاد قراردادهای اضطراری بین دولت محلی و نانوایی‌ها، ذخایر آرد و تجهیزات پشتیبان از پیش آماده شده تا در مواقع بحران، پخت نان بدون وقفه ادامه یابد. رزمایش‌های سالانه، آموزش بهره‌برداران، و مشارکت دولت، بخش خصوصی و جامعه مدنی، از جمله عناصر کلیدی این مدل تاب‌آور است که می‌تواند در اجرای طرح‌های مشابه در ایران مورد توجه قرار گیرد.

در ایالات متحده نیز، به‌ویژه در ایالت‌هایی که مستعد طوفان، سیل یا بحران‌های اقلیمی هستند (مانند فلوریدا، تگزاس و کالیفرنیا)، تأمین نان و مواد غذایی در شرایط اضطراری بخشی از طرح‌های جامع آمادگی شهری و ایالتی است. بر اساس الزامات آژانس مدیریت بحران فدرال (FEMA)، مراکز تولید و توزیع نان که در زنجیره تأمین بحرانی قرار دارند، ملزم به تجهیز به مولدهای برق اضطراری، سامانه‌های تأمین سوخت جایگزین و انبارهای ذخیره آرد هستند. علاوه بر این، نهادهای محلی در قالب همکاری با فروشگاه‌های زنجیره‌ای و نانوایی‌های صنعتی، ناوگانی از نانوایی‌های سیار یا کامیون‌های مجهز به تجهیزات پخت دارند که در صورت قطع خدمات شهری، وارد عمل می‌شوند. در رزمایش‌های سالانه FEMA، سناریوهایی مانند قطع سراسری برق یا زنجیره تأمین، برای ارزیابی آماده‌باش نانوایی‌ها نیز گنجانده می‌شود.

نظام پدافند مردم‌محور؛ سازوکار دفاعی در خدمت پایداری اجتماعی

نظام پدافند مردم‌محور به‌عنوان یکی از زیرسامانه‌های کلیدی دفاع غیرمسلحانه در ایران، بر اساس قانون تشکیل سازمان پدافند غیرعامل کشور و تصویب‌نامه‌های کمیته دائمی آن، طراحی شده است تا در شرایط بحران، جنگ یا تهدید، صیانت از جان و مال مردم را در اولویت مطلق قرار دهد. این نظام بر سه رکن بنیادین استوار است: مردم‌داری، مردم‌یاری و مردم‌بانی. به عبارت دیگر، نظام پدافند مردم‌محور، راهبردی چندبُعدی برای اداره، حفاظت و توانمندسازی جامعه در وضعیت‌های بحرانی است.

در این نظام، مردم نه صرفاً «گیرندگان خدمات»، بلکه «بازیگران مؤثر» در ساختار دفاعی کشور محسوب می‌شوند. از همین رو، تمرکز اصلی بر تاب‌آوری اجتماعی و تداوم کارکرد زیرساخت‌های حیاتی است؛ زیرساخت‌هایی که نیازهای اولیه مردم را در برمی‌گیرد: آب، نان، غذا، انرژی، بهداشت و امنیت.

نظام پدافند مردم‌محور به‌صورت چندلایه طراحی شده است: سطح شهرستانی، استانی و ملی. در هر سطح، قرارگاه‌هایی برای فرماندهی و پاسخ سریع به بحران تشکیل می‌شود که وظیفه آن‌ها برنامه‌ریزی، هدایت، نظارت، و تجهیز زیرساخت‌های خدماتی است. همچنین در این ساختار، دستگاه‌های اجرایی، نهادهای مردمی، و نیروهای مسلح با هم در یک شبکه هم‌افزا قرار می‌گیرند تا در سه مرحله «قبل، حین و پس از بحران» اقدامات موثری را انجام دهند.

مؤلفه کلیدی این نظام، «پیش‌بینی و پیشگیری» است. به همین دلیل، در شرایط عادی باید زیرساخت‌های جایگزین برای خدمات حیاتی تدارک دیده شود. دوگانه‌سوز کردن نانوایی‌ها دقیقاً مصداقی از این اصل است: یعنی نانوایی ها به‌گونه‌ای تجهیز شوند که حتی در صورت قطع گاز یا برق، بتوانند با سوخت جایگزین، به فعالیت ادامه دهد و زنجیره تأمین نان مردم دچار اختلال نشود.

اهداف و ابعاد فنی طرح دوگانه‌سوز کردن نانوایی‌ها

طرح «دوگانه‌سوز کردن نانوایی‌ها» با هدف ارتقاء تاب‌آوری زیرساخت‌های پخت نان، به‌صورت رسمی و با مشارکت بین‌بخشی دستگاه‌های اجرایی، در قالب مصوبه کمیته دائمی پدافند غیرعامل کشور ابلاغ گردیده است.مطابق با این سند، اهداف کلان طرح را می‌توان در سه محور اصلی خلاصه کرد:
۱. تضمین استمرار تولید نان برای مردم در شرایط اضطراری
۲. کاهش وابستگی کامل به گاز طبیعی به‌عنوان منبع اصلی سوخت نانوایی‌ها
۳. افزایش آمادگی زیرساختی برای مقابله با تهدیدات انرژی‌محور

به منظور تحقق این اهداف، سند مذکور مجموعه‌ای از الزامات فنی و اجرایی را برای نانوایی‌های سراسر کشور تدوین کرده است. در بُعد فنی، تأکید اصلی بر استفاده از سوخت‌های جایگزین و در برخی موارد برق اضطراری است. نانوایی‌هایی که در مرحله اول اجرای طرح قرار دارند، موظفند به تجهیزات لازم جهت بهره‌برداری از این سوخت‌ها مجهز شوند؛ تجهیزاتی که شامل مشعل‌های دوگانه‌سوز، مخازن استاندارد سوخت، سیستم تهویه ایمن و پمپ‌های انتقال سوخت می‌باشد.

از دیگر الزامات فنی، وجود فضای ایمن جهت ذخیره‌سازی سوخت، رعایت نکات ایمنی مربوط به نگهداری مواد اشتعال‌زا و آموزش اپراتورها برای استفاده از تجهیزات جایگزین در مواقع اضطراری است. همچنین، سند تأکید دارد که نانوایی‌ها باید ظرفیت تولید حداقل یک‌بار نان در هر ماه با سوخت جایگزین را در دوره غیراضطراری تمرین و آزمایش کنند، تا در صورت وقوع بحران، عملکرد صحیح تجهیزات مورد اطمینان باشد.

در بُعد اجرایی، طرح در سه مرحله انجام می‌شود: شناسایی و اولویت‌بندی نانوایی‌ها، تجهیز و آموزش، و نهایتاً نظارت و ارزیابی عملکرد. در مرحله نخست، فرمانداری‌ها، بخشداری‌ها و اداره‌های کل صمت استان‌ها موظف‌اند نانوایی‌هایی را که در مناطق پرریسک یا پرتراکم جمعیتی قرار دارند شناسایی کرده و با هماهنگی سازمان‌های مسئول، روند تجهیز آن‌ها را آغاز کنند.

در سطح ملی، وزارت صمت و شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی مسئول تأمین سوخت جایگزین و نظارت بر شبکه توزیع آن هستند. در عین حال، اتاق‌های اصناف، اتحادیه‌های نانوایان و اداره‌های کل استاندارد نیز نقش مهمی در نظارت بر کیفیت اجرا و رعایت الزامات ایمنی ایفا می‌کنند.

گزارش‌ اجرای طرح دوگانه‌سوز کردن نانوایی‌ها در برخی استان‌ها

این طرح هم‌اکنون با همکاری سازمان پدافند غیرعامل کشور، وزارت کشور، وزارت صمت، شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی، فرمانداری‌ها، اتحادیه‌های صنفی و سایر نهادهای مرتبط، به‌صورت مرحله‌ای در استان‌ها و شهرستان‌های مختلف عملیاتی شده است.

یکی از استان‌های پیشگام در این حوزه، استان قم است. طبق اعلام مدیرکل پدافند غیرعامل این استان، ۳۰ درصد از نانوایی‌های قم در چارچوب دستورالعمل ابلاغی، ذر حال دوگانه‌سوز شدن هستند. این اقدام شامل تأمین سوخت جایگزین، موتور برق، و پراکندگی جغرافیایی هدفمند نانوایی‌هاست.  

در استان سمنان نیز اقداماتی جدی برای پیاده‌سازی این طرح انجام شده است. بنا بر اعلام مدیرکل پدافند غیرعامل استان، بیش از ۵۰ نانوایی در نقاط مختلف سمنان با در نظر گرفتن قطع احتمالی گاز، برق یا آب، در حال تجهیز به زیرساخت‌های پدافند غیرعامل هستند. این تجهیزات شامل مولد برق، مخزن آب و کپسول گاز مایع استاندارد است. 

در استان کرمان، هم مطابق با ماده ۵ دستورالعمل ملی، مقرر شده ۳۰ درصد از ۲۸۸۸ نانوایی استان به «نانوایی پدافندی» تبدیل شوند. این نانوایی‌ها باید مجهز به مخازن گاز ۲۷ کیلویی، مخازن آب ۱۰۰۰ لیتری و ژنراتورهای برق ۷ تا ۱۰ کیلوواتی باشند. مدیرکل پدافند غیرعامل استانداری کرمان، با اشاره به تهدیدات معیشتی از سوی دشمنان، بر ضرورت افزایش تاب‌آوری خدمات عمومی تأکید کرده و اجرای این طرح را راهبردی برای حفظ اعتماد عمومی دانسته است.از دیگر نکات قابل‌توجه در کرمان، استفاده از نقشه‌های پراکندگی نانوایی‌ها برای تنظیم عدالت توزیعی و دسترسی مردم در نقاط مختلف شهر بوده است. همچنین اعلام شده که رزمایش سراسری پدافند نانوایی‌ها در سال آینده با هدف ارزیابی عملیاتی طرح برگزار خواهد شد.استان زنجان یکی دیگر از مناطق فعال در اجرای طرح دوگانه‌سوز کردن نانوایی‌هاست. به گفته محمدعلی سردار قمی، معاون بسیج و امور استان‌های سازمان پدافند غیرعامل کشور، از مجموع ۱۵۷۶ نانوایی فعال در این استان، تاکنون ۲۵۹ واحد به سیستم دوگانه‌سوز مجهز شده‌اند.

در مجموع، آنچه از اجرای طرح در استان‌های مختلف مشهود است، یک حرکت منسجم و مرحله‌بندی‌شده در راستای کاهش وابستگی انرژی نانوایی‌ها و ارتقاء تاب‌آوری زیرساختی کشور است. هرچند در اجرای طرح چالش‌هایی همچون تأمین مالی، محدودیت فضا برای نگهداری سوخت و آموزش بهره‌برداران وجود دارد، اما تجربه نشان می‌دهد که با هماهنگی دستگاه‌های اجرایی، حمایت هدفمند دولت و مشارکت صنفی، تحقق این طرح کاملاً امکان‌پذیر و حیاتی است.

حرف آخر

تأمین نان به‌عنوان اصلی‌ترین نیاز روزانه مردم، یکی از حیاتی‌ترین وظایف در هر جامعه‌ای است، به‌ویژه در زمان‌هایی که جامعه با بحران‌های غیرمترقبه روبه‌رو می‌شود. طرح «دوگانه‌سوز کردن نانوایی‌ها» که هم‌اکنون در سراسر کشور در حال اجراست، پاسخی روشن به این نیاز راهبردی است.

با این حال، اجرای این طرح با چالش‌هایی نیز همراه است؛ از جمله هزینه‌های تجهیز نانوایی‌ها، محدودیت فضا برای ذخیره‌سازی سوخت، مسائل زیست‌محیطی سوخت‌های جایگزین، و نیاز به نظارت مؤثر برای جلوگیری از انحراف منابع. مقابله مؤثر با این چالش‌ها مستلزم استمرار حمایت اجرایی، فرهنگ‌سازی، و مشارکت فعال صنف نانوایان است.

در مجموع، دوگانه‌سوزسازی نانوایی‌ها یک پروژه صرفاً فنی یا اضطراری نیست، بلکه بخشی از یک نگاه بلندمدت به امنیت غذایی، رفاه عمومی و آمادگی جامعه برای مواجهه با بحران‌هاست. اجرای درست و گام‌به‌گام آن، می‌تواند الگویی برای تقویت تاب‌آوری سایر بخش‌های خدماتی کشور نیز باشد.