نقش رییس جمهور آینده در نظام حکمرانی دیجیتال

به گزارش پایداری ملی به نقل از مهر، فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) به‌عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل تحول‌زا در جهان معاصر، نقشی حیاتی در توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشورها ایفا می‌کند. در دهه‌های اخیر، گسترش اینترنت و فناوری‌های مرتبط، منجر به تغییرات شگرفی در نحوه زندگی، کار و تعاملات اجتماعی مردم شده است. این تحولات نه‌تنها به بهبود کیفیت زندگی افراد کمک کرده‌اند، بلکه زمینه‌ساز پیشرفت‌های چشمگیری در عرصه‌های مختلف اقتصادی و فرهنگی نیز بوده‌اند.

در حوزه اقتصاد، فناوری اطلاعات و ارتباطات با تسهیل فرآیندهای کسب‌وکار، کاهش هزینه‌ها و افزایش بهره‌وری، به شرکت‌ها و سازمان‌ها امکان داده است تا با سرعت بیشتری به بازارها دست یابند و خدمات خود را بهبود بخشند. همچنین، ایجاد فرصت‌های شغلی جدید در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات، از دیگر مزایای اقتصادی این تحولات به‌شمار می‌رود. به‌علاوه، دیجیتالی شدن فرآیندهای مالی و تجاری، از جمله بانکداری و تجارت الکترونیک، به افزایش شفافیت و کاهش فساد کمک کرده است. در بُعد اجتماعی، فناوری اطلاعات و ارتباطات با فراهم کردن امکان دسترسی به اطلاعات و خدمات متنوع، زمینه‌ساز افزایش آگاهی و مشارکت عمومی در امور مختلف شده است. ارتباطات مجازی، شبکه‌های اجتماعی و ابزارهای ارتباطی نوین، به افراد این امکان را داده‌اند تا به‌راحتی با یکدیگر در تماس باشند و از تجربیات و دانش بهره‌مند شوند. این امر نه‌تنها باعث نزدیکی بیشتر افراد به یکدیگر شده، بلکه فرصت‌های آموزشی و فرهنگی جدیدی را نیز فراهم آورده است.

در این میان، نقش رئیس‌جمهور آینده جمهوری اسلامی ایران در هدایت و تحول نظام حکمرانی بسیار حائز اهمیت است. رئیس‌جمهور آینده باید توانمندی لازم برای ایجاد تحول آفرینی منسجم و ذوابعاد را در نظام حکمرانی کشور داشته باشد. این تحول نیازمند ایجاد انسجام در خط‌مشی‌گذاری، اجرا و نظارت بر برنامه‌های توسعه‌ای، به‌ویژه در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات است. بی‌شک همگام‌سازی دولت با تحولات جهانی و پاسخگویی به نیازهای مردم در پارادایم همیشه برخط، از اصلی‌ترین چالش‌هایی است که رئیس‌جمهور آینده با آن مواجه خواهد بود.

دولت آینده باید با استفاده از ظرفیت‌های بخش خصوصی و ایجاد رقابت در ارائه خدمات دولتی، به‌صورت هوشمند و بهینه، کیفیت و کمیت خدمات را بهبود بخشد. اجرای برنامه‌های توسعه‌ای نظیر ماده ۱۰۷ برنامه هفتم توسعه و قانون مدیریت داده‌ها و اطلاعات ملی، نیازمند هماهنگی و انسجام در دستگاه‌های اجرایی و توانمندسازی نیروی انسانی است.

بدون تردید فناوری اطلاعات و ارتباطات به‌عنوان یک محرک قوی برای تحقق توسعه، نقش بی‌بدیلی در پیشرفت جوامع ایفا می‌کند. در این میان کشورهایی که توانسته‌اند به‌خوبی از این فناوری‌ها بهره‌برداری کنند، شاهد رشد و شکوفایی در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بوده‌اند. از همین روی، سرمایه‌گذاری در توسعه زیرساخت‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات و بهره‌گیری هوشمندانه از آن‌ها، باید یکی از راهبردهای اصلی رئیس‌جمهور آینده برای دستیابی به رشد و توسعه همه‌جانبه کشور باشد.

مهر، به همین بهانه و در آستانه برگزاری دور دوم چهاردهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران، به گفتگو با احسان کیان‌خواه دبیر شورای اجرایی فناوری پرداخته و نظر ایشان را درباره نقش دولت آینده در توسعه فضای مجازی و اینترنت جویا شده است.

سه پارادایم در زمینه کاربرد اینترنت

احسان کیان‌خواه، دبیر شورای اجرایی فناوری اطلاعات در پاسخ به پرسش مطرح شده در مورد کاربرد اینترنت در زیست جهانی امروز گفت: سال‌هاست که تغییر پارادایمی در کاربرد اینترنت برای زیستِ جهانی مردم رخ داده است. سه پارادایم مختلف در این زمینه وجود داشته است. پارادایم اول در دوگانه «اتصال – قطع» (Connect - Disconnect) تعریف می‌شود. در این پارادایم اینترنت به مثابه فضایی صرفاً جهت رفع نیاز است. پارادایم بعد، شهروندان را در دوگانه «برخط – برون خط» (Online - Offline) تعریف می‌کند. در این نگاه، انسان تا حدی می‌تواند نیازها و حیاتش را به صورت برخط مرتفع سازد.

وی در ادامه افزود: در این میان، پارادایم سوم و آخر که پیشرفته‌ترین پارادایم موجود در رابطه انسان و اینترنت محسوب می‌شود، پارادایم «همیشه برخط» (Always Online) است. شهروندی که در پارادایم قبل توانست میزانی از نیازهایش را به صورت برخط مرتفع سازد، چرا نتواند از ظرفیت اینترنت به صورت حداکثری جهت تسهیل زندگی و رفع نیازهایش استفاده کند؟

دبیر شورای اجرایی فناوری اطلاعات اضافه کرد: پس نگاه انسان نسل جدید به اینترنت و فضای مجازی نه به صورت یک کالای لوکس و نه به صورت فضایی حداقلی برای رفع نیاز است، بلکه وی اساساً به دنبال طراحی زیست جدید، درون این فضا است.

وی در ادامه و در پاسخ به این پرسش که نقش و ماهیت دولت، حکمرانی و رئیس جمهور آینده در این تحول چیست؟ گفت: واضح است که دولت و نظام حکمرانی کشور باید هم‌پای این تحولات حرکت کند.

کیان‌خواه معتقد است که اصلی‌ترین چالش‌های نظام حکمرانی کشور (مخصوصاً در نظام اداری) علاوه بر نبود تمرکز و انسجام در خط‌مشی گذاری، اجرا و نظارت بر این تحول، عدم هماهنگی دولت با مردم است. مردم نیاز به پارادایم سوم دارند اما دولت هنوز در پارادایم دوم و حتی گاهی اول قرار دارد.

سرویس‌های دولتی به پارادایم سوم نرسیده اند

وی در این خصوص گفت: به عنوان نمونه مردم در حالی که تجربه تحولات سایبری در خریدهای روزانه یا سرویس‌های بانکی را دارند، همین چابکی و به‌هنگام بودن را از نظام حکمرانی و اداری کشور توقع دارند و البته توقع به جایی است؛ اما متأسفانه بسیاری از سرویس‌های دولتی هنوز به بلوغ پارادایم سوم دست نیافتند.

وی با اشاره به قدمت طولانی نظام اداری و بورکراتیک ایران افزود: بوروکراسی مدرن ایران قدمتی ۱۰۰ ساله داشته و تغییر آن به سادگی میسر نیست؛ اما در سه سال گذشته، در دولت شهید رئیسی طلیعه شکوفایی دولت هوشمند و حرکت نظام حکمرانی به سمت پارادایم سوم، چندین اقدام اساسی ایجاد شد. کلیدی‌ترین اقدام در این حوزه، ایجاد «پنجره ملی خدمات دولت هوشمند» و تصویب قانون «مدیریت داده‌ها و اطلاعات ملی» است که نقطه عطف راهبری تحول دولت محسوب می‌شود.

الزامات دولت آینده در هوشمندسازی

وی ضمن اشاره به خدمات صورت گرفته در دولت شهید رئیسی گفت: دولت و رئیس جمهور آینده ملزم است با ایجاد انسجام راهبری و حکمرانی در هوشمندسازی دولت به‌ویژه انسجام بخشی در اجرای ماده ۱۰۷ برنامه هفتم توسعه، به قطار پرسرعت تحول آفرینی در دولت، شتاب دهد.

دبیر شورای اجرایی فناوری اطلاعات افزود: ماده ۱۰۷ برنامه هفتم توسعه دارای تشتت‌هایی است که چه از حیث نهادی و چه از حیث برنامه‌ای باید در دولت آینده به انسجام برسد. ما باید دولت آینده را در مسیر هوشمندسازی، با اجرای برنامه هفتم توسعه شکل دهیم؛ اما به‌صورت تحولی و نه صرفاً اقدامات جزئی و شکلی.

کیاخواه افزود: بنابراین رئیس جمهور آینده باید در عین توانمندسازی نیروی انسانی دستگاه‌های اجرایی، از بخش خصوصی نیز برای ارائه سرویس‌ها و خدمات حاکمیتی استفاده نموده و خود در نقش تنظیم‌گری هوشمند و هوشمندساز مستقر شود. به عبارت دیگر باید برای ارائه خدمات در دولت جهت افزایش کیفیت و کمیت خدمات رقابت ایجاد شود و بازارگاه‌هایی برای ارائه خدمات دولتی رقابتی کاربرپسند و هوشمند فراهم شود.

وی معتقد است به بازآرایی و تلفیق دستگاه‌های دولتی از حیث مأموریتی، فرایندی و داده‌ای نیاز داریم. چینش جدیدی که مبتنی بر اقتضائات توسعه فناوری‌ها و اهداف و چشم اندازی ایران اسلامی باید شکل بگیرد.

سخن پایانی

در آستانه برگزاری دور دوم چهاردهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران، توجه به نقش حیاتی فناوری اطلاعات و ارتباطات در توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. همان‌طور که پیش‌تر بیان شد، فناوری به‌عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل تحول‌زا می‌تواند زمینه‌ساز بهبود کیفیت زندگی، افزایش بهره‌وری اقتصادی و ارتقا سطح آگاهی عمومی در کشور باشد.

در این میان، نامزدهای انتخابات باید با درک اهمیت این موضوعات، برنامه‌های خود را بر پایه استفاده هوشمندانه از فناوری اطلاعات و ارتباطات بنا نهند. ضرورت توجه به ایجاد تحول منسجم و ذوابعاد در نظام حکمرانی و توانمندسازی نیروی انسانی، از جمله مسائلی است که رئیس‌جمهور آینده باید به آن‌ها توجه ویژه‌ای داشته باشد. استفاده از ظرفیت‌های بخش خصوصی، ایجاد رقابت در ارائه خدمات دولتی و پاسخگویی به نیازهای مردم در عصر دیجیتال، از جمله راهکارهایی است که می‌تواند به توسعه همه‌جانبه کشور کمک کند.

از سوی دیگر، انتخاب فردی دغدغه‌مند و آگاه به اهمیت فناوری اطلاعات و ارتباطات در انتخابات پیش‌رو، نه تنها به بهبود خدمات دولتی و افزایش کیفیت زندگی شهروندان منجر خواهد شد، بلکه مسیر رشد و شکوفایی ایران را هموارتر خواهد ساخت.