ویژه‌نامه تحلیلی تبیینی عماد
۰۱ دی ۱۴۰۳ - ۱۷:۴۲
سلسله گزارش‌های تبیین تدابیر الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت
مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت نوشت: به کارگیری اصول پدافند غیرعامل به عنوان راهکاری جهت کاهش خطرپذیری در برابر خطرات مختلف و افزایش کارایی پس از وقوع خطر است که باید در سطوح مختلف برنامه‌ریزی منطقه‌ای، شهرسازی و معماری مورد توجه قرار گیرد.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی پایداری ملی به نقل از دفتر ارتباطات مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، پدافند مجموعه اقداماتی است که با به کارگیری کلیه جنگ‌افزارها، وسایل، امکانات و روشها، باعث جلوگیری از ورود و پیشروی دشمن در منطقه خودی می‌شود و با برهم زدن تک یا حمله او، موفقیت را از وی سلب کرده و موجبات انهدام دشمن و حفظ نیروهای خودی را فراهم می سازد. پدافند انواع گوناگونی دارد مانند: پدافند عامل، غیرعامل، در عمق، هوایی، زمین به هوا، منطقه‌ای، متحرک، موشکی و پدافند نظامی.
قدمت پدافند عامل و غیرعامل به اندازه تاریخ زندگی بشر است و با تشکیل و پیدایش تمدن‌های اولیه در جهان که اغلب با جنگ همراه بود، سیر تطوری را طی کرده است. پس از وقوع انقلاب صنعتی، پیشرفت‌های شگرفی در همه سطوح فناوری پدید آمد. تحولات مذکور فناوری تسلیحاتی را به شدت تحت تأثیر قرار داد به طوری که ابعاد و سطوح این فناوری بسیار پیچیده شده و در خصوص طرح‌های نظامی جنبه راهبردی یافته است. پیشرفت سریع علوم و فناوری نظامی در زمینه تولید انواع سلاح‌های آفندی توسط کشورهای پیشرفته و توان همپائی سایر کشورها موجب شده است تا بحث پدافند به ویژه دفاع غیرعامل توسط کشورهای تأثیر پذیر مورد توجه جدی قرار گیرد.
با توجه به شرایط ویژه ایران و قرارگیری در معرض انواع بحران‌ها و سوانح طبیعی، ایجاد آمادگی پیش از بحران و مدیریت مناسب در زمان وقوع بحران بسیار ضروری است. پدافند غیرعامل یک نیاز معماری، مهندسی و راهبردی، برای کاهش تأثیر عملیات دشمن و تأمین امنیت پایدار سیستم‌های مختلف است. مقام معظم رهبری نیز با تأکید بر اهمیت پدافند غیر عامل بیان داشته‌اند؛ "تنها راه مقابله با تهدیدها این است که وضعیت داخلی به گونه‌ای ساماندهی شود که دشمن از پیروزی خود مطمئن نباشد و زمینه را برای ماجراجویی فراهم نبیند". لذا باید تدابیر کارساز در باب پدافند غیرعامل عملی شود و در بین مسئولان نگاه اجرایی و میدانی در موضوعات پدافند غیرعامل وجود داشته باشد.
با توجه به اهمیت موضوع از سوی اندیشکده امنیت و دفاع پیشنهاد تدبیری پیرامون موضوع ارائه، که پس از طی مراحل، در پیش نویس سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت در تدبیری با موضوع «افزایش توانمندی‌ها و ظرفیت‌های دفاع هوشمند و تاب‌آور، گسترش پدافند غیرعامل در فضای واقعی و مجازی، مصونیت‌بخشی و تاب‌آوری زیرساخت‌های حیاتی کشور، و ارتقای نقش پویای سامانه دفاعی، امنیتی در پیشرفت کشور» در سند الگو آمده است.
سامانه دفاعی در جمهوری اسلامی ایران، شامل اجزای اصلی و فرعی و روابط بین هر یک است. اجزا اصلی این سامانه عبارتند از: فرماندهی معظم کل قوا، ستاد کل نیروهای مسلح، شورای عالی امنیت ملی، ارتش جمهوری اسلامی ایران، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، نیروی انتظامی و وزارت دفاع و ... . دفاع غیر عامل مجموعه اقداماتی است که بدون به کارگیری جنگ‌افزار می‌توان از وارد شدن خسارت مالی به تجهیزات و تأسیسات حیاتی و حساس نظامی و غیر نظامی و تلفات انسانی جلوگیری کرده یا میزان خسارت و تلفات را به حداقل ممکن کاهش داد. به تعبیری دیگر دفاع غیرعامل مجموعه اقدامات غیرمسلحانه‌ای است که موجب افزایش بازدارندگی، کاهش آسیب‌پذیری، تداوم فعالیتهای ضروری، ارتقاء پایداری ملی و تسهیل مدیریت بحران در مقابل تهدیدات و اقدامات نظامی دشمن می شود.
اقدامات دفاع غیر عامل، شامل اصول اساسی و ملاحظاتی است که در اغلب کشورهای جهان با کمی اختلاف پذیرفته شده‌اند، ولی شیوه به کارگیری آنها ابتکاری، هنرمندانه و خردمندانه است. به همین دلیل وسعت هر اصل به خلاقیت‌های فکری بشر و شرایط زمان و مکان بستگی دارد و بعضا حد و مرزی برای این اصول نمی‌توان تعیین کرد و بنابراین در نحوه به‌کارگیری اصول دفاع غیر عامل تنوع بسیاری وجود دارد.
برخی از مهمترین اصول پدافند غیرعامل عبارتند از: استتار، اختفاء، فریب، مستحکم سازی، پراکنده‌سازی و ایمن‌سازی. در صورت بکارگیری این اصول می‌توان به اهداف پدافند غیر عامل از قبیل تقلیل خسارات و صدمات، کاهش قابلیت و توانایی سامانه شناسایی، هدف‌یابی و دقت هدف‌گیری تسلیحات آفندی دشمن و تحمیل هزینه بیشتر به وی نائل شد.
«تاب آوری» در مکتب انقلابی به معنای فرصت سازی از تهدیدات است. در واقع تاب‌آوری «یک فرآیند توانایی یا پیامد سازگاری موفقیت‌آمیز علی‌رغم شرایط تهدیدکننده» است که نقش مهمی در مقابله با تنیدگی ها و تهدیدهای زندگی و آثار نامطلوب آن دارد. تاب‌آوری، سازگاری مثبت در واکنش به شرایط ناگوار است و نقش مهمی در بازگشت به تعادل اولیه یا رسیدن به تعادل سطح بالاتر دارد و از این رو، سازگاری مثبت و موفق را در زندگی فراهم می کند.
در تدوین این تدبیر سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، مبنای "مبانی عملی" سند الگو مد نظر بوده و براساس محتوای مبانی عملی الگو تدوین شده است. در مبانی عملی به «التزام حاکمیت به صیانت از استقلال ملی و آزادی اجتماعی به عنوان ارزشهای اسلامی و عطیه‌های الهی»، «حفظ تمامیت ارضی و صیانت و ارتقای امنیت و اقتدار کشور و کرامت ملت»، «دفاع شجاعانه، صادقانه و جوانمردانه انقلاب اسلامی از کیان خود به دور از افراط و تفریط»، «عزت، حکمت و مصلحت در روابط بین‌المللی» و «استکبارستیزی، مرزبندی با دشمن، مقاومت و حمایت از محرومان و مستضعفان» تأکید شده است.
این تدبیر همچنین از محتوای افق 50 ساله الگو بهره گرفته و در راستای تحقق آن تدوین شده است. در افق مورد نظر ایران «با کارگزارانی امین و توانا اداره می‌شود و با قدرت کامل برای پاسداری و دفاع بازدارنده از عزت و حاکمیت و استقلال و مصالح و منافع ملی، امنیت همه‌جانبه و تمامیت ارضی خویش را پاس می‌دارد و برترین نقش را در وحدت و اخوت اسلامی و ثبات منطقه‌ای و صلح عادلانه جهانی بر عهده دارد» معرفی شده است.
از الزامات تحقق این تدبیر می‌توان به فعال شدن تمامی ظرفیت‌های علمی و تحقیقاتی برای انجام مطالعات دقیق و علمی در تمامی عرصه‌های حاکمیتی پدافند غیرعامل و همچنین فعال شدن تمامی ظرفیت‌های قانونی، حقوقی و اجرای کشور در جهت پیشرفت پدافند غیرعامل و کاهش میزان آسیب‌پذیری در برابر مخاطرات انسان‌ساخت مبتنی بر دیدگاه تهاجمی دشمنان و تأمین منابع مالی و بودجه‌های مربوط به پدافند غیرعامل و فرهنگ‌سازی دقیق و کارآمد در بین کارشناسان، مدیران و عامه مردم اشاره کرد.
به طور کلی می‌توان گفت؛ به کارگیری اصول پدافند غیرعامل به عنوان راهکاری جهت کاهش خطرپذیری در برابر خطرات مختلف و افزایش کارایی پس از وقوع خطر است که باید در سطوح مختلف برنامه‌ریزی منطقه‌ای، شهرسازی و معماری مورد توجه قرار گیرد. با به‌کارگیری اقدامات مؤثر و کاربردی و حتی‌الامکان کم هزینه و چند منظوره در مرحله قبل از بحران، می‌توان به میزان زیادی از شدت و گستردگی خسارات و تلفات ناشی از خطرات (نظامی و غیرنظامی- طبیعی) کاست. همچنین افرایش مقاومت و ایستادگی مردمی در کاهش و بی‌اثر کردن تهدیدات و اهداف دشمن و ارتقاء آمادگی دستگاه‌های اجرایی برای تداوم چرخه تولید و خدمات در مقابله با انواع تهدیدات از دیگر نتایج و دستاوردهای این تدبیر خواهد بود.
مهمترین راهکار نهادینه سازی الزامات و ضوابط پدافند غیرعامل در دستگاه‌های اجرایی را چه می دانید؟!