مردان پارسى در جستجوى علم در ثریا

پس از پرتاب موفقیت‏آمیز اولین ماهواره ایرانى با نام «امید» به فضا در روز 14 بهمن سال 1387، شوراى عالى انقلاب فرهنگى ایران، این روز را «روز ملى فناورى فضا» نامگذارى کرد. بدین‏ترتیب به‏دنبال تصویب شوارى عالى انقلاب فرهنگى ایران و ابلاغ رییس جمهور به‏عنوان رییس این شورا، 14 بهمن «روز ملى فناورى فضایى» در تقویم سالانه کشور ثبت شد. در این نوشتار سعى داریم به بخش‏هایى از دستاوردهاى متخصصان ایرانى در دستیابى به فناورى‏هاى برتر روز دنیا به‏ویژه در حوزه فضایى مرورى کوتاه داشته باشیم.

فناورى فضایى در ایران‏

ایران در سال 1338 با عضویت در سازمان ملل، «مرکز سنجش از دور ملى ایران» را تحت برنامه‏اى با نام «استفاده بشر از فضاى خارج از جو» در تهران افتتاح کرد. از مهم‏ترین کارهاى این مرکز: انجام امور سنجش از دور، مأموریت معین‏کردن مکان‏هاى مناسب براى راه‏اندازى بخش‏هاى مختلف فضایى از جمله پایگاه‏هاى دریافت اطلاعات و پرتاب ماهواره بودند. در واقع مهم‏ترین محرک اصلى فعالیت فضایى در ایران: سنجش از دور، مدیریت بحران، پدافند غیرعامل و سیستم‏هاى ناوبرى و علاقه به فضا و نجوم بود. پس از پیروزى انقلاب اسلامى ایران، همزمان با جنگ تحمیلى 8 ساله عراق علیه ایران، متخصصان ایرانى در صنایع موشکى، طراحى و ساخت موشک‏هاى جدید را آغاز کردند و موفق به ساخت موشک بالستیک دوربرد شدند. در سال 1377، ایران موفق به ساخت موشک بالستیک با نام «شهاب 3» شد که در ابتداى آزمایش، داراى برد 1300 کیلومتر بود که بعدها با تلاش مهندسان، برد آن به 2100 نیز رسید. این موشک از سال 1377 تا 1382 مورد آزمایش قرار گرفت تا این‏که در تیرماه سال 1382 به‏طور رسمى به آمار موشک‏هاى ایرانى افزوده شد. هم‏چنین این موشک میان‏برد نه تنها توانایى هدف قرار دادن کشورهاى منطقه را داشت بلکه امکان ارتقا به موشک حامل ماهواره را نیز داشت. حدود 2 سال بعد ایران ساخت موشک «شهاب 4» را با هدف پرتاب ماهواره، در برنامه‏هاى خود قرار داد و توانست آن‏را به‏عنوان اولین موشک ایرانى حمل ماهواره در مدار قرار دهد. در سال 1381، وزارت دفاع ایران به‏طور رسمى اعلام کرد که تصمیم به بالابردن قابلیت موشک‏هاى بالستیک دوربرد، به‏منظور انجام مأموریت‏هاى فضایى و حمل ماهواره به مدار را گرفته است.

در سال 1384، متخصصان ایرانى طى قراردادى با روسیه، برنامه پرتاب اولین ماهواره‏ى ایرانى با نام «سینا 1» را تدوین کردند و این ماهواره را به فضا پرتاب کردند. ساخت و پرتاب این ماهواره بیشتر به‏منظور دریافت آموزش‏هاى مربوط به ساخت موشک توسط متخصصان ایرانى و سنجش توانایى استفاده کاربردى از یک ماهواره در فضا بود. با قرارگرفتن ماهواره سینا در فضا، ایران چهل و سومین کشور صاحب ماهواره در جهان شد.

ایران در سال 1385 موفق به ساخت و پرتاب اولین موشک شهاب 4 با سیستم ناوبرى خاص شد و بدین‏ترتیب دستیابى به فناورى ساخت حامل ماهواره را به جهان اعلام کرد.

در 15 بهمن 1386، بار دیگر یکى از موشک‏هاى فضایى ماهواره‏بر ایران با مأموریت حمل ماهواره با نام «کاوشگر 1» در فضا قرار گرفت. در واقع کاوشگر 1 نمونه اولیه «ماهواره‏بر سفیر» است و با ساخت و پرتاب این ماهواره، ایران نهمین کشورى است که توانمندى ارسال ماهواره به فضا را پیدا کرده است.

با این وجود، پیشرفت مهندسین ایرانى در زمینه فناورى فضایى به اینجا ختم نشد، تلاش شبانه‏روزى متخصصین حوزه فناورى فضا باعث شد در 14 بهمن سال 1387 اولین ماهواره ایرانى به نام «امید»، به‏وسیله موشک سفیر2 در مدار زمین قرار گیرد. به‏همین مناسبت این روز در تقویم ایران «روز ملى فناورى فضا» نامیده شده است.

ایران با ساخت بیش از 10 ماهواره با مأموریت‏هاى مختلف در ردیف کشورهاى صاحب فناورى فضایى است. ماهواره‏هاى طراحى‏شده و ساخته‏شده عبارتند از: مصباح، زهره، سینا، رصد، ظفر، فجر، امیرکبیر، امید، طلوع، ماهواره‏برهاى سیمرغ، سفیر، سفیر امید، کاوشگر 1 و 2. در حال حاضر نیز طراحى و ساخت ماهواره سنجش از دور «پارس 2» و ماهواره عملیلتى و کاربردى مخابراتى «قائم» در دستور کار است.

ماهواره سنجش از دور «پارس 2» که مرکز کنترل ماهواره در داخل کشور خواهد شد، قادر به تصویربردارى با دقت 5 متر مى‏باشد، در آینده‏اى نه چندان دور در ارتفاع 600 کیلومترى سطح زمین مستقر خواهد شد.

ماهواره «قائم»، ماهواره عملیاتى و کاربردى مخابراتى است که در ارتفاع 36 هزار کیلومترى یکى از سه موقعیت مدارى کشور براساس مصوبه اتحادیه جهانى مخابرات (ITU) مستقر مى‏شود.

  روز ملى فناورى فضا
پس از پرتاب موفقیت‏آمیز اولین ماهواره ایرانى با نام «امید» به فضا در روز 14 بهمن سال 1387 شوراى عالى انقلاب فرهنگى ایران، این روز را «روز ملى فناورى فضا» نامگذارى کرد. بدین‏ترتیب به‏دنبال تصویب شوارى عالى انقلاب فرهنگى ایران و ابلاغ رییس جمهور به‏عنوان رییس این شورا، 14 بهمن «روز ملى فناورى‏فضا» در تقویم سالانه کشور ثبت شد.

ماهواره امید، نخستین ماهواره ساخت کشور ایران است که ساخت تمام تجهیزات آن، به‏عنوان اولین گام علمى کشور در عرصه بومى‏سازى فناورى فضایى از اسفند ماه سال 1384 در سازمان فضایى ایران آغاز شد. هرچند دستیابى به یک دستاورد بومى یکى از اهداف مهم توسعه فناورى فضا بود، ولى ایجاد بسترهایى چون: بررسى و شناسایى صنایع داخلى و ظرفیت‏هاى موجود در زمینه تجهیزات ساخت، مونتاژ، تست ماهواره و ایجاد فعالیت‏هاى فضایى در شرکت‏هاى خصوصى از مهم‏ترین اهداف این پروژه محسوب مى‏شد. بنابراین مى‏توان چنین عنوان کرد که مهم‏ترین اهداف پروژه امید در راستاى بومى‏سازى صنعت ماهواره در اولین گام خود عبارتند از: شناسایى ظرفیت‏هاى موجود در خصوص تجهیزات ساخت، مونتاژ و تست ماهواره، ایجاد فضاى عملیاتى ساخت و تست ماهواره در تعامل با ماهواره داخلى و در نهایت ایجاد بستر فعالیت‏هاى فضایى در شرکت‏هاى خصوصى.

متخصصان ایرانى با در نظر گرفتن موارد فوق و تلاش‏هاى شبانه‏روزى خود، سرانجام توانستند ساخت ماهواره امید را به پایان رساندند. این ماهواره ملى که از نوع ماهواره‏هاى سبک با مشخصات مخابراتى بود به‏وسیله ماهواره‏بر «سفیر 2» در سال 1387 با موفقیت به فضا پرتاب شد. ماهواره امید با هدف برقرارى ارتباط متقابل ماهواره و ایستگاه زمینى، تعیین مشخصات مدارى و تله‏مترى مشخصات زیرسامانه‏ها در مدار زمین قرار گرفت و هر 24 ساعت 15 بار به دور زمین مى‏چرخید و در هر دور، دوبار به‏وسیله ایستگاه‏هاى زمینى دورسنجى و بردسنجى کنترل و هدایت مى‏شد. این ماهواره با 2 باند فرکانسى و 8 آنتن، داده‏هاى اطلاعاتى در بخش‏هاى شدت جریان، ولتاژ و دماى محیط به زمین ارسال و از زمین اطلاعات دریافت مى‏کرد. مأموریت این ماهواره پس از 82 روز ارسال و دریافت اطلاعات، بالاخره در 5 اردیبهشت 1388 به پایان رسید.  ماهواره امید، دومین ماهواره ایران در مدار بود. اولین ماهواره، ماهواره «سینا 1» بود که توسط روسیه در سال 2005 ساخته و براى ایران به فضا پرتاب شد. پرتاب ماهواره امید باعث شد نام جمهورى اسلامى ایران در میان کشورهاى داراى فناورى ماهواره‏اى در جهان ثبت شود. کشورهاى داراى ماهواره مستقل بر روى مدار زمین به ترتیب زمانى عبارتند از: شوروى (1957)، ایالات متحده آمریکا (1958)، فرانسه (1965)، ژاپن (1970)، چین (1970)، انگلیس (1971)، هند (1980)، اسرائیل (1988) و ایران (2005).

اگر روزگارى آرزوى کشورها، دسترسى به مونتاژ خودرو، تولید فولاد و سیمان بود، امروزه جمهورى اسلامى نه تنها به‏خاطر انقلاب شکوهمند اسلامى در سال 1357 دستاوردهاى فرهنگى، استقلال سیاسى، خودکفایى اقتصادى در بسیارى از زمینه‏ها را به همراه داشته بلکه در بسیارى از زمینه‏هاى صنعتى، جزو کشورهاى پیشتاز منطقه به شمار مى‏رود و تحریم کشورهاى غربى نیز نتوانسته صنایع ایران را زمین‏گیر کند و برعکس باعث ایجاد انگیزه در متخصصان و جوانان پرتلاش و با انگیزه شده و از مراحل مختلف انقلاب صنعتى عبور کرده و نه تنها صنایع زیرساخت مانند فولاد و خودرو و پتروشیمى و... را توسعه داده بلکه به فناورى روز دنیا وارد شده است.

کشورهاى غربى نیز به‏جاى این‏که دستاوردهاى جمهورى اسلامى را بپذیرند و اذعان داشته باشند که ایران کشورى پیشرفته است، با بهانه‏جویى و جریان‏سازى خبرى، هرگونه پیشرفت در ماهواره و موشک و فناورى هسته‏اى را به اصول وعقاید و سیاست خارجى جمهورى اسلامى ربط مى‏دهند تا کشورهاى همپیمان خود را به مقابله با جمهورى اسلامى مجاب کنند.

معمولاً هر مرحله از دوره‏گذار توسعه صنعتى ده‏ها سال طول مى‏کشد، در حالى‏که مراحل توسعه صنعتى در ایران ظرف سه دهه گذشته طى شده است و صنعتگران و متخصصان و دانشمندان ایران، در بخش‏هاى مختلف انرژى هسته‏اى، فناورى ماهواره و موشک، صنایع نظامى، هواپیماسازى و بالگردها، خودروسازى، سیمان و فولاد و انواع فلزات، پتروشیمى و صنایع نفت و گاز و... به سرعت مراحل مختلف مونتاژ تا قطعه‏سازى، طراحى و مهندسى را طى کرده‏اند و دانش فنى را به کشور منتقل کرده و بومى کرده‏اند. به‏طورى‏که در بسیارى از صنایع و فناورى‏هاى نوین، دانشمندان و صنعتگران ما قادرند که علاوه بر مشارکت با شرکت‏هاى بزرگ صاحب دانش فنى و فناورى، اقدام به بومى‏سازى دانش فنى و ارائه نام تجارى ایرانى براى محصولات و خدمات مهندسى خود کنند و زمینه طراحى انواع مدل‏ها، تغییر در کارکرد محصولات، تنوع تولید و... را ایجاد کرده‏اند.

در بخش مخابرات و ارتباطات که بسیارى از کشورهاى توسعه‏یافته در زمینه فناورى‏هاى مخابرات و ارتباطات فعال هستند، جمهورى اسلامى نه تنها دسترسى تمام شهروندان به انواع خطوط مخابراتى، تلفن همراه و افزایش سطح رفاه مردم را موجب شده و به سرعت در این زمینه رشد کرده است، بلکه در زمینه پرتاب موشک به فضا و ساخت ماهواره و استفاده از فناورى ماهواره که تعداد محدودى از کشورهاى جهان صاحب این فناورى هستند، نیز پیشرفت‏هاى شگرفى داشته و دستاوردهاى امروز جمهورى اسلامى مى‏تواند در سال‏هاى آینده بسیارى از کشورهاى مسلمان و در حال توسعه جهان را به داشتن این فناورى و کاهش وابستگى به کشورهاى سلطه‏جوى غربى امیدوار کند.

بى‏شک به‏خاطر دستاوردهاى جمهورى اسلامى در بخش فناورى هسته‏اى، هوافضا، ارتباطات، ماهواره و موشک و... در سال‏هاى آینده، شاهد همکارى کشورهاى در حال توسعه با ایران خواهیم بود و تسلط نظام سلطه و کشورهاى مداخله‏جو از این طریق کاهش خواهد یافت و کشورهاى اسلامى، خاورمیانه، آفریقا و آمریکاى لاتین و... با همکارى ایران، از مداخله کشورهاى غربى در کشور خود مى‏کاهند و وابستگى خود به آمریکا و اروپا را کاهش خواهند داد.

بر این اساس، یکى از دلایل ماجراجویى‏ها و مداخله کشورهاى غربى، در پرونده‏سازى علیه دستاوردهاى هسته‏اى و ماهواره و موشک، نگرانى نظام سلطه از تأثیر دستاوردهاى هسته‏اى و موشکى و ماهواره‏اى ایران بر عملکرد سایر کشورهاى اسلامى و در حال توسعه است و آن‏ها تلاش مى‏کنند که با کارشکنى و تحریم ایران، جمهورى اسلامى را از دسترسى به این فناورى‏هاى پیشرفته بازدارند. اما مسؤولان و صنعتگران و دانشمندان با دفاع از حقوق هسته‏اى و صنعتى ملت ایران، توطئه آن‏ها را تاکنون خنثى کرده‏اند و هر دستاورد و خبر خوشى که از روند هسته‏اى، هوافضا و ارتباطات اعلام مى‏شود نشان‏دهنده این است که انگیزه و توان صنعتگران و دانشمندان و مسؤولان ما بیش از آن است که بیانیه‏ها و تحریم‏هاى کشورهاى غربى بتواند مانع رشد و توسعه ایران شود.