در واقع مهمترین محرک اصلى فعالیت فضایى در ایران: سنجش از دور، مدیریت بحران، پدافند غیرعامل و سیستمهاى ناوبرى و علاقه به فضا و نجوم بود.
پس از پرتاب موفقیتآمیز اولین ماهواره ایرانى با نام «امید» به فضا در
روز 14 بهمن سال 1387، شوراى عالى انقلاب فرهنگى ایران، این روز را «روز
ملى فناورى فضا» نامگذارى کرد. بدینترتیب بهدنبال تصویب شوارى عالى
انقلاب فرهنگى ایران و ابلاغ رییس جمهور بهعنوان رییس این شورا، 14 بهمن
«روز ملى فناورى فضایى» در تقویم سالانه کشور ثبت شد. در این نوشتار سعى
داریم به بخشهایى از دستاوردهاى متخصصان ایرانى در دستیابى به فناورىهاى
برتر روز دنیا بهویژه در حوزه فضایى مرورى کوتاه داشته باشیم.
فناورى فضایى در ایران
ایران در سال 1338 با عضویت در سازمان ملل، «مرکز سنجش از دور ملى ایران»
را تحت برنامهاى با نام «استفاده بشر از فضاى خارج از جو» در تهران افتتاح
کرد. از مهمترین کارهاى این مرکز: انجام امور سنجش از دور، مأموریت
معینکردن مکانهاى مناسب براى راهاندازى بخشهاى مختلف فضایى از جمله
پایگاههاى دریافت اطلاعات و پرتاب ماهواره بودند. در واقع مهمترین محرک
اصلى فعالیت فضایى در ایران: سنجش از دور، مدیریت بحران، پدافند غیرعامل و
سیستمهاى ناوبرى و علاقه به فضا و نجوم بود. پس از پیروزى انقلاب اسلامى
ایران، همزمان با جنگ تحمیلى 8 ساله عراق علیه ایران، متخصصان ایرانى در
صنایع موشکى، طراحى و ساخت موشکهاى جدید را آغاز کردند و موفق به ساخت
موشک بالستیک دوربرد شدند. در سال 1377، ایران موفق به ساخت موشک بالستیک
با نام «شهاب 3» شد که در ابتداى آزمایش، داراى برد 1300 کیلومتر بود که
بعدها با تلاش مهندسان، برد آن به 2100 نیز رسید. این موشک از سال 1377 تا
1382 مورد آزمایش قرار گرفت تا اینکه در تیرماه سال 1382 بهطور رسمى به
آمار موشکهاى ایرانى افزوده شد. همچنین این موشک میانبرد نه تنها
توانایى هدف قرار دادن کشورهاى منطقه را داشت بلکه امکان ارتقا به موشک
حامل ماهواره را نیز داشت. حدود 2 سال بعد ایران ساخت موشک «شهاب 4» را با
هدف پرتاب ماهواره، در برنامههاى خود قرار داد و توانست آنرا بهعنوان
اولین موشک ایرانى حمل ماهواره در مدار قرار دهد. در سال 1381، وزارت دفاع
ایران بهطور رسمى اعلام کرد که تصمیم به بالابردن قابلیت موشکهاى بالستیک
دوربرد، بهمنظور انجام مأموریتهاى فضایى و حمل ماهواره به مدار را گرفته
است.
در سال 1384، متخصصان ایرانى طى قراردادى با روسیه، برنامه پرتاب اولین
ماهوارهى ایرانى با نام «سینا 1» را تدوین کردند و این ماهواره را به فضا
پرتاب کردند. ساخت و پرتاب این ماهواره بیشتر بهمنظور دریافت آموزشهاى
مربوط به ساخت موشک توسط متخصصان ایرانى و سنجش توانایى استفاده کاربردى از
یک ماهواره در فضا بود. با قرارگرفتن ماهواره سینا در فضا، ایران چهل و
سومین کشور صاحب ماهواره در جهان شد.
ایران در سال 1385 موفق به ساخت و پرتاب اولین موشک شهاب 4 با سیستم
ناوبرى خاص شد و بدینترتیب دستیابى به فناورى ساخت حامل ماهواره را به
جهان اعلام کرد.
در 15 بهمن 1386، بار دیگر یکى از موشکهاى فضایى ماهوارهبر ایران با
مأموریت حمل ماهواره با نام «کاوشگر 1» در فضا قرار گرفت. در واقع کاوشگر 1
نمونه اولیه «ماهوارهبر سفیر» است و با ساخت و پرتاب این ماهواره، ایران
نهمین کشورى است که توانمندى ارسال ماهواره به فضا را پیدا کرده است.
با این وجود، پیشرفت مهندسین ایرانى در زمینه فناورى فضایى به اینجا ختم
نشد، تلاش شبانهروزى متخصصین حوزه فناورى فضا باعث شد در 14 بهمن سال 1387
اولین ماهواره ایرانى به نام «امید»، بهوسیله موشک سفیر2 در مدار زمین
قرار گیرد. بههمین مناسبت این روز در تقویم ایران «روز ملى فناورى فضا»
نامیده شده است.
ایران با ساخت بیش از 10 ماهواره با مأموریتهاى مختلف در ردیف کشورهاى
صاحب فناورى فضایى است. ماهوارههاى طراحىشده و ساختهشده عبارتند از:
مصباح، زهره، سینا، رصد، ظفر، فجر، امیرکبیر، امید، طلوع، ماهوارهبرهاى
سیمرغ، سفیر، سفیر امید، کاوشگر 1 و 2. در حال حاضر نیز طراحى و ساخت
ماهواره سنجش از دور «پارس 2» و ماهواره عملیلتى و کاربردى مخابراتى «قائم»
در دستور کار است.
ماهواره سنجش از دور «پارس 2» که مرکز کنترل ماهواره در داخل کشور خواهد
شد، قادر به تصویربردارى با دقت 5 متر مىباشد، در آیندهاى نه چندان دور
در ارتفاع 600 کیلومترى سطح زمین مستقر خواهد شد.
ماهواره «قائم»، ماهواره عملیاتى و کاربردى مخابراتى است که در ارتفاع 36
هزار کیلومترى یکى از سه موقعیت مدارى کشور براساس مصوبه اتحادیه جهانى
مخابرات (ITU) مستقر مىشود.
روز ملى فناورى فضا
پس از پرتاب موفقیتآمیز اولین ماهواره ایرانى با نام «امید» به فضا در
روز 14 بهمن سال 1387 شوراى عالى انقلاب فرهنگى ایران، این روز را «روز ملى
فناورى فضا» نامگذارى کرد. بدینترتیب بهدنبال تصویب شوارى عالى انقلاب
فرهنگى ایران و ابلاغ رییس جمهور بهعنوان رییس این شورا، 14 بهمن «روز ملى
فناورىفضا» در تقویم سالانه کشور ثبت شد.
ماهواره امید، نخستین ماهواره ساخت کشور ایران است که ساخت تمام تجهیزات
آن، بهعنوان اولین گام علمى کشور در عرصه بومىسازى فناورى فضایى از اسفند
ماه سال 1384 در سازمان فضایى ایران آغاز شد. هرچند دستیابى به یک دستاورد
بومى یکى از اهداف مهم توسعه فناورى فضا بود، ولى ایجاد بسترهایى چون:
بررسى و شناسایى صنایع داخلى و ظرفیتهاى موجود در زمینه تجهیزات ساخت،
مونتاژ، تست ماهواره و ایجاد فعالیتهاى فضایى در شرکتهاى خصوصى از
مهمترین اهداف این پروژه محسوب مىشد. بنابراین مىتوان چنین عنوان کرد که
مهمترین اهداف پروژه امید در راستاى بومىسازى صنعت ماهواره در اولین گام
خود عبارتند از: شناسایى ظرفیتهاى موجود در خصوص تجهیزات ساخت، مونتاژ و
تست ماهواره، ایجاد فضاى عملیاتى ساخت و تست ماهواره در تعامل با ماهواره
داخلى و در نهایت ایجاد بستر فعالیتهاى فضایى در شرکتهاى خصوصى.
متخصصان ایرانى با در نظر گرفتن موارد فوق و تلاشهاى شبانهروزى خود،
سرانجام توانستند ساخت ماهواره امید را به پایان رساندند. این ماهواره ملى
که از نوع ماهوارههاى سبک با مشخصات مخابراتى بود بهوسیله ماهوارهبر
«سفیر 2» در سال 1387 با موفقیت به فضا پرتاب شد. ماهواره امید با هدف
برقرارى ارتباط متقابل ماهواره و ایستگاه زمینى، تعیین مشخصات مدارى و
تلهمترى مشخصات زیرسامانهها در مدار زمین قرار گرفت و هر 24 ساعت 15 بار
به دور زمین مىچرخید و در هر دور، دوبار بهوسیله ایستگاههاى زمینى
دورسنجى و بردسنجى کنترل و هدایت مىشد. این ماهواره با 2 باند فرکانسى و 8
آنتن، دادههاى اطلاعاتى در بخشهاى شدت جریان، ولتاژ و دماى محیط به زمین
ارسال و از زمین اطلاعات دریافت مىکرد. مأموریت این ماهواره پس از 82 روز
ارسال و دریافت اطلاعات، بالاخره در 5 اردیبهشت 1388 به پایان رسید.
ماهواره امید، دومین ماهواره ایران در مدار بود. اولین ماهواره، ماهواره
«سینا 1» بود که توسط روسیه در سال 2005 ساخته و براى ایران به فضا پرتاب
شد. پرتاب ماهواره امید باعث شد نام جمهورى اسلامى ایران در میان کشورهاى
داراى فناورى ماهوارهاى در جهان ثبت شود. کشورهاى داراى ماهواره مستقل بر
روى مدار زمین به ترتیب زمانى عبارتند از: شوروى (1957)، ایالات متحده
آمریکا (1958)، فرانسه (1965)، ژاپن (1970)، چین (1970)، انگلیس (1971)،
هند (1980)، اسرائیل (1988) و ایران (2005).
اگر روزگارى آرزوى کشورها، دسترسى به مونتاژ خودرو، تولید فولاد و سیمان
بود، امروزه جمهورى اسلامى نه تنها بهخاطر انقلاب شکوهمند اسلامى در سال
1357 دستاوردهاى فرهنگى، استقلال سیاسى، خودکفایى اقتصادى در بسیارى از
زمینهها را به همراه داشته بلکه در بسیارى از زمینههاى صنعتى، جزو
کشورهاى پیشتاز منطقه به شمار مىرود و تحریم کشورهاى غربى نیز نتوانسته
صنایع ایران را زمینگیر کند و برعکس باعث ایجاد انگیزه در متخصصان و
جوانان پرتلاش و با انگیزه شده و از مراحل مختلف انقلاب صنعتى عبور کرده و
نه تنها صنایع زیرساخت مانند فولاد و خودرو و پتروشیمى و... را توسعه داده
بلکه به فناورى روز دنیا وارد شده است.
کشورهاى غربى نیز بهجاى اینکه دستاوردهاى جمهورى اسلامى را بپذیرند و
اذعان داشته باشند که ایران کشورى پیشرفته است، با بهانهجویى و جریانسازى
خبرى، هرگونه پیشرفت در ماهواره و موشک و فناورى هستهاى را به اصول
وعقاید و سیاست خارجى جمهورى اسلامى ربط مىدهند تا کشورهاى همپیمان خود را
به مقابله با جمهورى اسلامى مجاب کنند.
معمولاً هر مرحله از دورهگذار توسعه صنعتى دهها سال طول مىکشد، در
حالىکه مراحل توسعه صنعتى در ایران ظرف سه دهه گذشته طى شده است و
صنعتگران و متخصصان و دانشمندان ایران، در بخشهاى مختلف انرژى هستهاى،
فناورى ماهواره و موشک، صنایع نظامى، هواپیماسازى و بالگردها، خودروسازى،
سیمان و فولاد و انواع فلزات، پتروشیمى و صنایع نفت و گاز و... به سرعت
مراحل مختلف مونتاژ تا قطعهسازى، طراحى و مهندسى را طى کردهاند و دانش
فنى را به کشور منتقل کرده و بومى کردهاند. بهطورىکه در بسیارى از صنایع
و فناورىهاى نوین، دانشمندان و صنعتگران ما قادرند که علاوه بر مشارکت با
شرکتهاى بزرگ صاحب دانش فنى و فناورى، اقدام به بومىسازى دانش فنى و
ارائه نام تجارى ایرانى براى محصولات و خدمات مهندسى خود کنند و زمینه
طراحى انواع مدلها، تغییر در کارکرد محصولات، تنوع تولید و... را ایجاد
کردهاند.
در بخش مخابرات و ارتباطات که بسیارى از کشورهاى توسعهیافته در زمینه
فناورىهاى مخابرات و ارتباطات فعال هستند، جمهورى اسلامى نه تنها دسترسى
تمام شهروندان به انواع خطوط مخابراتى، تلفن همراه و افزایش سطح رفاه مردم
را موجب شده و به سرعت در این زمینه رشد کرده است، بلکه در زمینه پرتاب
موشک به فضا و ساخت ماهواره و استفاده از فناورى ماهواره که تعداد محدودى
از کشورهاى جهان صاحب این فناورى هستند، نیز پیشرفتهاى شگرفى داشته و
دستاوردهاى امروز جمهورى اسلامى مىتواند در سالهاى آینده بسیارى از
کشورهاى مسلمان و در حال توسعه جهان را به داشتن این فناورى و کاهش وابستگى
به کشورهاى سلطهجوى غربى امیدوار کند.
بىشک بهخاطر دستاوردهاى جمهورى اسلامى در بخش فناورى هستهاى، هوافضا،
ارتباطات، ماهواره و موشک و... در سالهاى آینده، شاهد همکارى کشورهاى در
حال توسعه با ایران خواهیم بود و تسلط نظام سلطه و کشورهاى مداخلهجو از
این طریق کاهش خواهد یافت و کشورهاى اسلامى، خاورمیانه، آفریقا و آمریکاى
لاتین و... با همکارى ایران، از مداخله کشورهاى غربى در کشور خود مىکاهند و
وابستگى خود به آمریکا و اروپا را کاهش خواهند داد.
بر این اساس، یکى از دلایل ماجراجویىها و مداخله کشورهاى غربى، در
پروندهسازى علیه دستاوردهاى هستهاى و ماهواره و موشک، نگرانى نظام سلطه
از تأثیر دستاوردهاى هستهاى و موشکى و ماهوارهاى ایران بر عملکرد سایر
کشورهاى اسلامى و در حال توسعه است و آنها تلاش مىکنند که با کارشکنى و
تحریم ایران، جمهورى اسلامى را از دسترسى به این فناورىهاى پیشرفته
بازدارند. اما مسؤولان و صنعتگران و دانشمندان با دفاع از حقوق هستهاى و
صنعتى ملت ایران، توطئه آنها را تاکنون خنثى کردهاند و هر دستاورد و خبر
خوشى که از روند هستهاى، هوافضا و ارتباطات اعلام مىشود نشاندهنده این
است که انگیزه و توان صنعتگران و دانشمندان و مسؤولان ما بیش از آن است که
بیانیهها و تحریمهاى کشورهاى غربى بتواند مانع رشد و توسعه ایران شود.