ویژه‌نامه تحلیلی تبیینی عماد
۰۱ دی ۱۴۰۳ - ۱۷:۴۲
شرکت‌های دانش‌بنیان با تولید محصولات متنوع در حوزه‌های مختلف توان دفاعی کشور از نظر اصول پدافند غیرعامل را تقویت کرده و نقش پررنگی را در خنثی‌سازی تهدیدات سایبری و زیستی ایفا می‌کنند.
به گزارش پایداری ملی به نقل از خبرگزاری آنا، با توسعه روزافزون ابزارهای فناوری در اقصی نقاط جهان انجام فعالیت‌های گوناگون روزانه تا حد زیادی تسهیل شده و به همان نسبت میزان آسیب‌ها و خطرات ناشی از گسترش دستگاه‌های هوشمند افزایش یافته است. به تعبیر بسیاری از کارشناسان فناوری سکه‌ای دو رو است که یک روی آن تولید و طراحی ابزارهای رفاهی و سرویس‌های هوشمند و روی دیگر آن در خطر قرار گرفتن امنیت سایبری میلیون کاربر در سراسر دنیا است.
همه روزه در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی خبرهای متعددی در مورد حمله سایبری به مراکز حساس اطلاعات و زیرساخت‌های ارتباطی و خدماتی کشورهای مختلف دنیا منتشر می‌شود. در حقیقت امروزه حفاظت از داده‌ها در اینترنت و ایمن‌سازی فضای سایبری یکی از مهمترین برنامه‌های کلان دولت‌هاست و سالانه میلیاردها دلار هزینه ارتقای امنیت سیستم‌های رایانه‌ای می‌شود. راف سانچز، مدیرعامل یک شرکت امنیت شبکه‌های مجازی می‌گوید «حمله‌های سایبری آسیب غیرمنتظره‌ای را به اطلاعات ذخیره شده در سرور شرکت‌های مختلف وارد می‌کند و افشای اطلاعات خصوصی کاربران همواره دردسرهای زیادی را برای شرکت‌های فناوری ایجاد می‌کند. بسیاری از سازمان‌ها تصور می‌کنند تأمین امنیت سایبری امری کوتاه مدت و با نتیجه فوری است ولی نباید فراموش کرد در صورت آماده نبودن زیرساخت‌های ارتباطی نمی‌توان امنیت اینترنت را حفظ کرد.
تعداد زیادی از کارشناسان امنیت فضای مجازی معتقدند سطح تهدیدات امنیتی در سال ۲۰۲۲ به طور فزاینده‌ای افزایش یافته و احتمالاً تا پایان سال جاری میلادی و سال‌های آینده شاهد حمله‌های سایبری بیشتری به پایگاه‌های ذخیره داده در سراسر دنیا خواهیم بود. در چنین شرایطی اهمیت توجه به اصول پدافند غیرعامل و ارتقای توانایی این حوزه دفاعی دو چندان شده است. حوادثی نظیر هک و نفوذ به سامانه‌های توزیع سوخت در کشور که موجب بروز اختلال گسترده در فراینده سوخت‌رسانی به مردم شد به روشنی نشان داد تمامی دستگاه‌های اجرایی باید مبنایی پدافند غیرعامل را به دقت بررسی کرده و از ابزارهای مناسب برای مقابله با جنگ سایبری دشمن استفاده کنند.
در ایران مسئولیت سیاست‌گذاری و تعیین راهبردهای دفاعی در حوزه پدافند غیرعامل بر عهده سازمان پدافند غیرعامل است. این سازمان در سال‌های اخیر کوشیده است با همراهی مجموعه‌های علمی و تحقیقاتی کشور و شرکت‌های دانش‌بنیان عوامل تهدیدزا در حوزه‌های مختلفی نظیر تأسیسات و تجهیزات زیرساختی، مدیریت عالی کشور، سامانه‌های الکترونیکی و شبکه‌های اطلاع‌رسانی شناسایی کرده و راهکارهای علمی برای مقابله با نقشه‌های خصمانه دشمنان را ارائه دهد. در همین راستا سازمان پدافند غیرعامل از سال ۱۳۹۴ جشنواره‌ای علمی با عنوان «سلمان فارسی» را برگزاری می‌کند. پنجمین جشنواره علمی سلمان فارسی(خندق) روز گذشته پس از ۲ سال برگزار شد و آخرین دستاوردهای دفاعی کشور در حوزه پدافند غیرعامل معرفی و از طراحان آن‌ها تقدیر شد. آنچه بیش از هر چیز در پنجمین دوره این جشنواره مورد توجه شرکت‌کنندگان و رسانه‌ها قرار گرفت نقش پررنگ دانش‌بنیان‌ها در ارتقای توان دفاعی کشور به ویژه در حوزه‌های تحت پوشش پدافند غیرعامل است.
تمامی مهمانان و سخنرانان جشنواره سلمان فارسی با اشاره به تأثیرگذاری بالای فعالیت دانش‌بنیان بر استفاده از ظرفیت این مجموعه‌های علمی در جلوگیری از ایجاد بحران در کشور تأکید کردند. به گفته سردار غلامرضا جلالی، رئیس سازمان پدافند غیرعامل «پایه اصلی توسعه فناوری تحقیق و توسعه است و اگر شرکت‌های ارائه دهنده فناوری ابزارها و امکانات جدید را ارائه ندهند کاربران خود را از دست می‌دهند. به دلیل فاصله‌ای که در کشور بین لبه فناوری بین‌المللی و فناوری که مورد استفاده قرار می‌دهیم وجود دارد عقب‌ماندگی در بسیاری از پروژه‌ها نظیر شهر هوشمند به وجود می‌آید. در این شرایط است که باید اهمیت پدافند غیرعامل را درک و برای شناخت اصول آن برنامه‌ریزی کرد.»
جلالی همچنین می‌گوید «امروز ما نمی‌توانیم مبتنی بر رویکردهای قدیمی گذشته باشیم و باید وزارت علوم رشته‌های جدیدی را تعریف و شرایط تحصیل در آن‌ها را فراهم کند. اگر تهدیدات دشمن را در حوزه پدافند غیرعامل درست نشناسیم آسیب‌های جبران‌ناپذیری به کشور وارد می‌شود. سازمان پدافند غیرعامل در سال جاری توانسته است همکاری مناسبی با شرکت‌های دانش‌بنیان داشته و محصولات کاربردی را حوزه تهدیدات سایبری تولید کند. به طور کلی ۲۲۰ محصول راهبردی مقابله با تهدیدات سایبری با شرکت‌های دانش‌بنیان تولید کرده‌ایم.»
دانشگاه‌ها یکی از ارکان اصلی شکل‌گیری اکوسیستم دانش‌بنیان در کشور هستند و رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز بارها به اهمیت بهره‌گیری مدیران اجرایی کشور از نظریه‌های ارائه شده از سوی نخبگان کشور برای حل مسائل و چالش‌های اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و دفاعی کشور تأکید کردند. به اذعان دکتر محمد مهدی طهرانچی، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی «اکنون باید سربازانی را در کشور تربیت کنیم که دارای قوه تشخیص در شرایط مختلف باشند. طبق توصیه رهبر انقلاب دانشگاه مرکز تربیت قوه عاقله کشور است. لذا نمی‌توانیم با یکجا ایستادن به تربیت قوه عاقله تاثیرگذار در بحران‌ها اقدام کنیم.»
طهرانچی ادامه می‌دهد «وقتی درک مسئله را در کشور نهادینه کردیم می‌توانیم به حل مسئله برسیم. دانشگاه آزاد اسلامی به این می‌اندیشد که هم دانشگاه نرم را تولید کند و هم راه‌حل حل مسئله را ارائه دهد. به دنبال این هستیم که دانشگاه به جای اینکه آمادگاه پژوهشگران باشد بستر نظریه‌پردازی از سوی پژوهشگران باشد.آمادگی کامل داریم که از نقش خود را به طور کامل در زمینه شکل‌گیری فرهنگ پدافند غیرعامل عامل ایفا کنیم.»
محمد علی زلفی‌گل، وزیر علوم، تحقیقات و فناوری در پنجمین جشنواره علمی سلمان فارسی توجه به پدافند غیرعامل در همه حوزه‌ها اجتناب‌ناپذیر است دانسته و می‌گوید «مبنای پدافند غیرعامل هم علم است هم عقل. چرا که برخی موارد را تنها با علم و بعضی دیگر را تنها با عقل می‌توان درک کرد. برای اینکه جامعه مدیریت شود باید به نادیده‌ها توجه کرد. اگر سیستمی هم عقل داشته باشد و هم علم آن سیستم کارآمد است.»
وزیر علوم بیان می‌کند «در حوزه پدافند غیرعامل جدا از نگاه بخشی باید دیدگاه کلان داشته باشیم. مثلاً اگر بخواهیم به چالش آب نگاه کنیم باید به تغییرات اقلیمی در سطح کلان بنگریم و پدافند غیرعامل در این زمینه می‌تواند نظریه‌های لازم را برای مقابله و پیشگیری از آسیب‌ها را ارائه دهد. اکنون دشمنان از طریق تغییر اقلیم به دنبال ضربه زدن به کشور هستند و همچنین تغییر اقلیم فرهنگی کشور هم جزو موضوعات مورد توجه پدافند غیرعامل است.»
یکی از مهمترین ویژگی‌های مجموعه‌های دانش‌بنیان انعطاف‌پذیری بالا و امکان ارائه خدمات مورد نیاز مردم در زمان وقوع بحران است. در همین رابطه اسماعیل احمدی مقدم، رئیس دانشگاه عالی دفاع ملی عنوان می‌کند «امروز کشور نیاز به حکمرانی دانش‌بنیان در کشور هستیم و اگر این حکمرانی در کشور وجود نداشته باشد دستاوردها و چالش‌های این حوزه را نمی‌توانیم مدیریت کنیم. اکنون دانشگاه‌های ما نباید به عنوان عضوی جدا از دستگاه‌های تصمیم‌گیری کشور در نظر گرفته شوند.»
به گفته احمدی مقدم «اساساً بحران در جایی که انسان حضور ندارد بی‌معناست زیرا انسان‌ها متأثر بحران‌ها هستند. امروز وقتی یک ساختمان فرو می‌ریزد تبدیل می‌شود به بحران سیاسی و اجتماعی و این نشان دهنده این است که مدیریت بحران در کشور ما کارآمد نیست. در حقیقت مدیریت بحران در ایران پس‌رویدادی است و حتماً باید اتفاقی بیوفتد و سپس تصمیم‌گیری برای کنترل ابعاد آن آغاز شود. باید مفهوم دفاع ملی را گسترده‌تر از دفاع نظامی تعریف کنیم.»
مهمترین راهکار نهادینه سازی الزامات و ضوابط پدافند غیرعامل در دستگاه‌های اجرایی را چه می دانید؟!