ویژه‌نامه تحلیلی تبیینی عماد
۰۱ دی ۱۴۰۳ - ۱۷:۴۲
رئیس سازمان پدافند غیرعامل کشور:
سردار غلامرضا جلالی با بیان اینکه تلاش پدافند غیرعامل تضمین ایمنی، امنیت و پایداری زیرساخت هسته‌ای است، اظهار کرد: همه نقاط هسته‌ای کشور از طرح پدافند پرتوی برخوردارند
به گزارش پایداری ملی به نقل از ایرنا، گسترش روزافزون کاربردهای فناوری هسته‌ای در دنیا امروزه بعنوان پُلی برای عبور بشریت از چالش‌های روبرویش مطرح است؛ نیاز انسان به انرژی برای توسعه فعالیت‌های گوناگون و متنوع را شاید بتوان اصلی‌ترین چالشی برشمرد که فناوری هسته‌ای طی دهه‌های گذشته در صدد رفع آن بوده و در کنار آن کاربردهای گوناگون این فناوری در حوزه‌های بهداشت و درمان، کشاورزی، صنعت، نظامی و ... نیز از دیگر جنبه‌های وابستگی انسان به این حوزه است.
این فناوری در کنار فرصت‌های بی‌شماری که پیش روی بشریت گذاشته است، در بطن خود به دلیل ویژگی‌های ذاتی حائز تهدیداتی نیز هست که شاید اصلی‌ترین تهدید متصور در این حوزه را بتوان خطر نشت رادیواکتیو و تشعشعات برشمرد؛ موضوعی که در دنیا موارد قابل توجهی از آن ثبت شده که باعث اثرگذاری سوء بر مناطقی از جهان برای سالیان متعدد شده است.
حوادثی مانند انفجار رآکتور اتمی چرنوبیل در شوروی (اوکراین) و یا حادثه اتمی نیروگاه فوکوشیما ژاپن از این دست موارد هستند که ضرورت کسب آمادگی و محیاسازی شرایط مقابله در برابر چنین رخدادهایی را گوشزد می‌کند.
در جمهوری اسلامی ایران که زیرساخت‌های قابل توجه هسته‌ای وجود دارد، در کنار سازوکارهای موجود در سازمان انرژی اتمی برای ارتقاء ایمنی در صنعت هسته‌ای، چند سالی است که قرارگاهی برای مواجهه با شرایط بروز بحران در این حوزه با مسئولیت سازمان پدافند غیرعامل کشور تشکیل شده است که از آن تحت عنوان «قرارگاه پدافند پرتویی» یاد می‌شود.
به مناسبت سالروز فناوری هسته‌ای با سردار غلامرضا جلالی رئیس سازمان پدافند غیرعامل کشور و فرمانده قرارگاه پدافند پرتویی به گفتگو نشسته‌ایم تا درباره سازوکار و نحوه عملکرد این مجموعه در شرایط احتمالی مواجهه با حوادث هسته‌ای بیشتر آشنا شویم.
متن این گفتگو را در ادامه می‌خوانید:
رشد صنعت هسته‌ای با مدیریت جهادی دولت سیزدهم به نتیجه می‌رسد/ آژانس تروریسم هسته‌ای را محکوم کند
** فناوری هسته‌ای یکی از مولفه‌های قدرت علمی کشور است
بعنوان مطلع گفتگویمان بفرمایید فناوری هسته‌ای چه تأثیری در آینده کشور داشته و از این رهگذر به چه جایگاهی میتوانیم در آینده برسیم؟
سردار جلالی: فناوری و دانش هسته‌ای فناوری روز دنیا است که در حوزه‌های مختلف کارکردهای بسیار متنوعی داشته و یکی از شاخص‌های پیشرفت علمی هر کشوری محسوب می‌شود چرا که یکی از کارکردهای اساسی آن تولید انرژی آن هم از نوع انرژی پاک و مداوم است. همچنین در حوزه‌های دیگری مانند پزشکی، کشاورزی و انرژی پیشران برای کشتی‌ها و ناوها و ... کارکرد دارد و به نوعی تکنولوژی علمی دنیا محسوب می‌شود.
در کشور ما نیز دانشمندان جوان و نخبگان علمی علیرغم همه فشارهای اطلاعاتی، امنیتی و سیاسی و حتی ترور نخبگان هسته‌ای، تلاش زیادی کرده و توانستند این حوزه علمی و دانشی را توسعه بدهند و به جایگاه بسیار ارزشمندی برسیم به طوریکه امروز فناوری صلاح آمیز هسته‌ای تبدیل به یکی از مولفه‌های قدرت علمی کشور شده است.
** تلاش پدافند غیرعامل تضمین ایمنی، امنیت و پایداری زیرساخت هسته‌ای است
در حوزه هسته ای شاهد درهم آمیختگی زیرساخت‌های این حوزه با پدافند غیرعامل هستیم که سازمان تحت مدیریت شما نیز ساختارهایی را به همین منظور ایجاد کرده است؛ ارتباط حوزه هسته‌ای با پدافند غیرعامل به ویژه در حوزه زیرساخت‌ها چگونه است؟
سردار جلالی: از آنجائیکه ما در حوزه پدافند غیرعامل، ارتقاء ایمنی به لایه پایداری مستمر با حفظ و تداوم کارکرد زیرساخت‌ها را بعنوان یک هدف اصلی در نظر گرفته‌ایم، این دانش و زیرساخت‌ها میتواند برای کشور ما بسیار موثر باشد و بعنوان یک تکنولوژی پیشران برای کشورمان باشد، طبیعتا توسط دشمنان هم مورد تهدید قرار می‌گیرد و اعمال ملاحظات پدافند غیرعامل، ایمن سازی ذاتی در شرایط طراحی، ساخت و بهره‌برداری یک اصل اجتناب ناپذیر است.
سازوکار فنی آژانس انرژی اتمی بیشتر برای تنظیم مقررات و کنترل ایمنی در این حوزه در دنیا اتفاق افتاده است؛ البته این ساختار امروزه متاسفانه سیاسی شده است، اما کارکرد فنی آن برای این موضوع است.
پدافند غیرعامل هم تلاش زیادی دارد که بتواند ایمنی، امنیت و پایداری زیرساختی را تضمین کند و در بخش دیگر هم جزو الزامات آژانس است. ایمنی به صورت عادی در صنعت هسته‌ای چندبرابر سختگیرانه تر از سایر صنایع است و آژانس تاکید دارد که علیرغم اینکه ایمنی رعایت می گردد و موارد مربوط به آن باید کنترل شود، ما یک سازمانی هم در کشور داریم تحت عنوان سازمان نظام ایمنی هسته‌ای کشور که تمام فعالیت‌های هسته‌ای کشور از نظر ایمنی را کنترل می‌کند، با این حال آژانس تاکید دارد که حتما باید ضمن بکارگیری طرح‌های کنترل پیامدهای نشت هسته‌ای برای آن برنامه‌ها، تمرینات، تجهیزات، ابزار و رزمایش‌هایی داشته باشیم.
برای کارکرد دوم هم ما سازوکاری بنام پدافند هسته‌ای یا پدافند پرتوی را پیشبینی کرده‌ایم تا این دست از اقدامات الزامات آژانس را هم بتوانیم به صورت منظم و سازماندهی شده در تعامل با سایر بخش‌های امنیتی و انتظامی کشور انجام دهیم.
*همه نقاط هسته‌ای کشور طرح پدافند پرتوی دارند
کارکرد پدافند پرتوی در طول سال چگونه است و چگونه شرایط مواجهه با تهدید را در خود به وجود می‌آوردند؟
سردار جلالی: در دنیا تجربه نشت هسته‌ای در کشورهای مختلفی مثل ژاپن، شوروی سابق و ... را داشته‌ایم که به صورت ناخواسته در اثر خطای صنعتی و یا غفلت‌های دیگری به وجود آمده و این نشت هم به مردم، محیط زیست و ... آسیب رسانده است.
در کشور ما سازوکاری بنام قرارگاه پدافند پرتوی پیشبینی و راه‌اندازی شده است که بتواند کاهش پیامدهای نشت هسته‌ای را مدیریت و کنترل کند تا اثرش به سمت مردم به صفر برسد. ما تلاش کردیم با استفاده از مدارک علمی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی سندی را تحت عنوان سند ملی پدافند پرتوی کشور تدوین کنیم تا برای اینکار ساختارسازی کنیم.
به همین منظور در ۷ استان کشور که جزو استان‌های هسته‌ای ما هستند، سازوکار قرارگاه پدافند پرتوی استانی تشکیل دادیم، سازوکاری که بتواند اگر روزی نشت هسته‌ای داشتیم، آن را مدیریت و کنترل کند. برای اینکار نیازمند طراحی یک برنامه جامع بودیم که یک تیم تخصصی از دانشگاه امام حسین(ع) را برای مطالعه نقاط هسته‌ای کشور سازماندهی کردیم و برای استان‌های مرکزی، اصفهان، تهران، بوشهر و شهرستان کاشان طرح خاص پدافند پرتوی تدوین کردیم و توسط تیم‌هایی در استان تمام مسئولینی که به این موضوع ارتباط دارند را آموزش دادیم. وظایف دستگاه‌های مختلف را مشخص کردیم، بعنوان مثال وظایف هلال احمر، اورژانس، بسیج، نیروی انتظامی، مراکز بهداشتی و ... مشخص شد.
پس از تصویب طرح‌ها، در تمام استان‌ها این طرح‌ها را آموزش دادیم یعنی در هر استان نزدیک به ۵۰۰ نفر مسئولین و کارشناسانی بودند که به هر دلیلی ارتباط با پدافند پرتوی پیدا می‌کردند و وظایفی داشتند را آموزش دادیم و در مرحله بعد هم یک تمرین داخل استانی برگزار می‌کردیم و پس از احصای نقاط ضعف، یک مانور کاملا عملیاتی و جدی را در استان‌های مختلف برگزار کردیم.
اولین رزمایش ما در مجموعه آب سنگین اراک بود و بعدی در مجموعه UCF اصفهان انجام شد که اتفاقا دستاوردهای علمی بسیار خوبی هم داشت و بعد در استان بوشهر مانور انجام دادیم و بعد در شهرستان کاشان با یک رویکرد جدیدی که بیشتر مردم محور بود، با استقرار یک رادیو عملیاتی حدود ۱۵ روز مردم را از طریق رادیو آموزش دادیم و بعد هم به صورت حضوری و دیدار چهره به چهره در مدارس، مساجد و ... مردم را به صورت حضوری هم آموزش دادیم.
* تشکیل سازوکارهای درمانی مصدومیت‌های پرتویی
برای این کار ما نیازمند یک زیرساخت‌هایی هم هستیم، اولین زیرساخت مورد نیاز، فضای درمانی است که برای این کار آمدیم یک نظام جامع درمان مصدومیت‌های هسته‌ای با کمک وزارت بهداشت طراحی کردیم و به کمک وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح آن را پیاده کردیم. بیمارستان شهید چمران وزارت دفاع و مرکز پزشکی نوین را به‌عنوان قطب درمان مصدومیت‌های هسته‌ای تعیین کرده‌ایم و تجهیزات بسیار خوب و ارزشمندی در این مجموعه آماده شده است.
در استان‌هایی که زیرساخت هسته‌ای داریم، در یکی از بیمارستان‌ها بخش درمان هسته‌ای راه‌اندازی کرده‌ایم و اورژانس رفع آلودگی‌های پرتوی درمانی را برای آنها پیشبینی کرده و ساخته‌ایم؛ ما الان در بیمارستان فارابی اصفهان، بیمارستان شهدای خلیج فارس بوشهر و در بیمارستانی در اراک اورژانس فضای درمان مصدومیت های پرتوی را داریم.
در بخش دیگر لازم بود که ما بتوانیم در مراکز شهرستان یک واحدهای اولیه‌ای برای سنجش و رفع آلودگی داشته باشیم که با توافق وزارت کشور، آتشنشانی شهرداری‌های مراکز استان بعنوان واحد معین مشخص شدند و آموزش تخصصی دادیم و تجهیزات اولیه واگذار شد. به کمک وزارت دفاع و وزارت کشور یک بسته تجهیزات CBRNE یعنی تجهیزات رفع آلودگی پرتوی و شیمیایی تدارک دیدیم و برای ۵۱ شهر با جمعیت بالای ۲۰۰ هزار نفر جمعیت ارسال کردیم.
برای آموزش هم استان یزد را بعنوان مرکز آموزش معین CBRNE مشخص کردیم و به صورت منظم هم تکنسین‌ها و کارشناسان درمانی را به آنجا می‌فرستیم و به صورت منظم آموزش‌ها تکرار و مرور می‌شوند.
* ساخت دوزیمترهای تشخیص آلودگی در کشور
در زمینه بومی سازی تجهیزات نیز برای اولین بار دوزیمترهای تشخیصی آلودگی هسته‌ای به صورت بومی مطابق با استاندارهای جهانی ساختیم و امروز در مانورها و رزمایش‌ها از دوزیمترهای ساخت خودمان استفاده می‌کنیم و توانستیم با سفارشی که سازمان پدافند غیرعامل داده است برنامه تجهیز را دنبال کنیم.
در حوزه هواشناسی کار خیلی خوبی انجام شده که در حال تکمیل است چون جابجایی ذرات آلودگی پرتوی مبتنی بر جابجایی هوا اتفاق می‌افتد بنابراین حرکت باد و اثرش بر توپوگرافی منطقه بسیار مهم است که سازوکارهای پیشبینی حادثه و تقویت زیرساخت‌های هواشناسی در استان‌های هسته‌ای کشور را باید دنبال کنیم.
* تولید سامانه‌های پیشبینی و شبیه‌سازی حوداث هسته‌ای
به کمک دانشمندان حوزه انفورماتیک و هسته‌ای سامانه‌های پیشبینی و شبیه‌سازی حوادث هسته‌ای را ساختیم که اگر حادثه ای اتفاق بیافتد میتوانیم ضمن شبیه سازی حادثه تبعات آن را پیشبینی کنیم و عملیاتمان را متناسب با آن تنظیم کنیم.
جزو کارهای جدیدی که در حوزه پدافند پرتوی تدارک دیدیم و برای امسال برنامه ریزی کرده ایم، که سال گذشته به دلیل مباحث تغییر دولت این موضوع به تاخیر افتاد، دو مانور هسته‌ای-شیمیایی است؛ صنعت آب سنگین اراک و صنعت UCF اصفهان دو صنعتی هستند که هم شیمیایی هستند و هم هسته‌ای و فعالیت مشترک دارند، برای اولین بار در حال طراحی مانور مقابله با آلودگی‌های مشترک هسته‌ای و شیمیایی هستیم که بنا داریم در این دو صنعت طی سال جاری اجرا کنیم.
شعار ما این است که ایمنی هسته‌ای اصل است اما علیرغم رعایت همه مباحث ایمنی، آمادگی برای مقابله با حادثه هم بسیار مهم و جدی است که این کار جزو دستورکار قرارگاه پدافند پرتوی کشور است.
* آژانس باید در برابر حوادث امنیتی در حوزه هسته‌ای موضع‌گیری داشته باشد
نکات بسیار جامعی که فرمودید در حوزه ایمنی هسته‌ای بود و ما بحمدالله در طول سال‌های گذشته و از زمانی که این صنعت در کشور شکل گرفته است، مورد خاصی را در این حوزه در کشور نداشته‌ایم، اما در حوزه امنیت هسته‌ای طی سال‌های گذشته اتفاقات تلخی را در صنعت هسته‌ای کشور تجربه کردیم، از خرابکاری تا حملات سایبری، در این حوزه سازمان پدافند غیرعامل کشور برای مقابله با ناامنی هسته‌ای چه اقداماتی را انجام داده است.
سردار جلالی: سوال شما چند بعد دارد، اولین بعد این است که اساسا حوزه‌های هسته‌ای برابر پروتکل‌هایی که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تدوین کرده محل تقاطع تهاجمات امنیتی و نظامی نیست برای اینکه آثار آن آثار سوء بر بشریت و محیط زیست و مردم و همسایگان است؛ طبیعتا رژیم صهیونیستی بعنوان یک رژیم کودک‌کش و خبیث هیچگونه پروتکلی را رعایت نمی‌کند و مخاطراتی را در حوزه هسته‌ای ایجاد می‌کند که این کاملا خلاف است و اگر توسعه پیدا کند میتواند برای دیگر کشورها هم مخاطره‌آمیز باشد.
آژانس باید نسبت به این حوادث حتما موضع‌گیری داشته باشد و آن را محکوم کند و به این اقدامات مشروعیت ندهد که رژیم صهیونیستی بیاید با استفاده از اقدامات جاسوسی و اطلاعاتی در صنعت هسته‌ای ما خرابکاری کند که ممکن است منجر به نشت هسته‌ای و آسیب رساندن به مردم شود.
خوشبختانه در حوادثی که اتفاق افتاد، هیچکدام منجر به نشت هسته‌ای نشد ولی بلاخره در فرآیند صنعتی که کار اتفاق می‌افتد، مخاطراتی هم وجود دارد که به لحاظ بعد انسانی و حقوق بین‌الملل یک موضوع بسیار جدی است و وزارت امور خارجه و سازمان انرژی اتمی باید نسبت به این موضوع دقت کنند و پیگیری حقوقی لازم را انجام دهند.
تروریسم موضوعی قابل تکرار و قابل انعکاس است و همه کسانی که تروریسم را روزی به وجود آورد امروز خودشان درگیر آن هستند؛ بنابراین کسانی که بخواهند در این زیرساخت‌ها آسیب‌رسانی به این صورت را دنبال کنند ممکن است که آسیب به خودشان هم منتقل بشود.
* دولت سیزدهم اقدامات حوزه تروریسم هسته‌ای را کاملا جدی پیگیری می‌کند
در خصوص پیگیری اقدامات حوزه تروریسم هسته‌ای ضرورت دارد اقدامات خرابکارانه در سطح بین‌المللی پیگیری شود، وضعیت این پیگیری را چگونه می‌بینید؟
سردار جلالی: ما در دولت گذشته که از آن تحت عنوان دولت عبرت‌ها یاد می شود، تلاش زیادی کردیم که این موضوعات پیگیری شود. هم سازمان انرژی اتمی و هم وزارت امور خارجه در دولت گذشته خیلی اهتمام جدی برای پیگیری این موضوع نداشتند و حتی تذکر مقام معظم رهبری مبنی بر پیگیری حقوقی حمله سایبری استاکس‌نت را داشتیم؛ امیدواریم در این دولت اهتمام بیشتری نسبت به آن داشته باشند.
در هماهنگی که در ساختار جدید سازمان انرژی اتمی و وزارت امور خارجه ایجاد شده، الحمدالله دوستان کاملا به این موضوع معتقد هستند و دارند پیگیری می‌کنند و آقای مهندس اسلامی در ارتباط با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی موضوع را کاملا جدی دنبال می‌کنند.
* رشد جدی صنعت هسته‌ای با مدیریت جهادی دولت جدید به نتیجه می‌رسد
فناوری هسته‌ای ما در آستانه ورود به فاز صنعتی شدن و اقتصادی شدن است، توسعه صنعت هسته‌ای کشور از منظر پدافند غیرعامل باید به چه صورتی باشد؟
سردار جلالی: تمام تلاش‌ها و ظرفیت‌هایی که از روز اول به صورت تحقیق و توسعه صورت می‌گرفت خوشبختانه امروز به نتیجه رسیده و دارای محصولات بسیار جدی و اساسی شده است؛ بعنوان مثال من بازدیدی از کارخانه آب سنگین اراک داشتم، احساس خوبی به من دست داد که دیدم عمده کارکنان همگی جوان بودند و تقریبا همه متخصص در حوزه خودشان بودند و همه طرح‌ها و برنامه‌هایی که آنجا در حوزه آب سنگین دنبال شده به نتیجه رسیده است.
اگر بخواهیم به صورت عمده بگوییم، ما درخت دانش هسته‌ایمان رشد کرده و بالا آمده و دیگر قابل تحریم نیست و ما به پایداری در دانش صلح آمیز هسته‌ای رسیده‌ایم.
من امیدوارم در دولت آیت‌الله رئیسی که رویکرد ایجابی و توسعه صنعت هسته‌ای با رعایت ملاحظات مربوط به آنچیزی که ما از برجام می‌پذیریم را دارد، ما شاهد رشد جدی در صنعت هسته‌ای باشیم و در عرصه‌های بسیار زیادی که نهال کاری کردیم امروز به محصول رسیده و با مدیریت جهادی دولت جدید به نتیجه خواهد رسید.
* نگاه دولت جدید به پدافند غیرعامل مثبت است
در این توسعه استانداردهای پدافند غیرعامل به چه صورت در نظر گرفته خواهد شد؟ انگیزه‌ای برای توجه کردن به این اصول می‌بینید؟
سردار جلالی: در دولت جدید این را جدی می‌بینیم و الحمدالله نگاه دولت جدید به حوزه پدافندغیرعامل مثبت است؛ رویکرد ما هم کاملا فنی است و در حوزه هسته‌ای معتقدیم پدافند غیرعامل نمی‌تواند پیوست باشد یعنی طرح را بسازیم و تمام بشود برود و بعد بگوییم حالا پیوست پدافند غیرعاملش را انجام دهیم؛ بلکه پدافند غیرعامل جزئی از طرح است و باید در لایه به لایه و در ذات طرح باشد.
امروز در ساخت زیرساخت‌های مخاطره‌آمیز حوزه‌های مختلف تکنیک‌های جدیدی پیاده می‌شود که به آن طراحی ذاتا امن می‌گوییم که امنیت در آجر به آجر و واحد به واحد آن طرح پیشبینی شده است. ضمن اینکه حوزه هسته‌ای الزامات چندبرابری را در بطن خود دارد.
* امیدواریم شاهد اقدامات روان‌تری در حوزه پدافند غیرعامل باشیم
نکته پایانی
سردار جلالی: من فکر می‌کنم دولت جدید و مجلس که مجلس انقلابی و دولت انقلابی هستند یک انتظاری را برای مردم ما ایجاد کرده‌اند که فهم بهتری از منافع ملی در حوزه بین‌الملل داشته باشند و بتوانند تهدیدات را واقعی بشناسند و دشمن را بزک کرده نبینند و آن را شفاف ببینند.
امیدواریم در دولت جناب آقای دکتر رئیسی شاهد اقدامات روان‌تر، سریع‌تر و تسهیل‌شده‌تری در حوزه پدافند غیرعامل باشیم و پدافند غیرعامل را بعنوان یک کمک کننده، پشتیبان و تولیدکننده امنیت و دفاع از منافع ملی بشناسند که الحمدالله بخش زیادی از این مسیر میسر شده و امیدواریم که مشکلات باقی مانده در این زمینه هم حل و فصل شود.
این فناوری در کنار فرصت‌های بی‌شماری که پیش روی بشریت گذاشته است، در بطن خود به دلیل ویژگی‌های ذاتی حائز تهدیداتی نیز هست که شاید اصلی‌ترین تهدید متصور در این حوزه را بتوان خطر نشت رادیواکتیو و تشعشعات برشمرد؛ موضوعی که در دنیا موارد قابل توجهی از آن ثبت شده که باعث اثرگذاری سوء بر مناطقی از جهان برای سالیان متعدد شده است.
حوادثی مانند انفجار رآکتور اتمی چرنوبیل در شوروی (اوکراین) و یا حادثه اتمی نیروگاه فوکوشیما ژاپن از این دست موارد هستند که ضرورت کسب آمادگی و محیاسازی شرایط مقابله در برابر چنین رخدادهایی را گوشزد می‌کند.
در جمهوری اسلامی ایران که زیرساخت‌های قابل توجه هسته‌ای وجود دارد، در کنار سازوکارهای موجود در سازمان انرژی اتمی برای ارتقاء ایمنی در صنعت هسته‌ای، چند سالی است که قرارگاهی برای مواجهه با شرایط بروز بحران در این حوزه با مسئولیت سازمان پدافند غیرعامل کشور تشکیل شده است که از آن تحت عنوان «قرارگاه پدافند پرتویی» یاد می‌شود.
به مناسبت سالروز فناوری هسته‌ای با سردار غلامرضا جلالی رئیس سازمان پدافند غیرعامل کشور و فرمانده قرارگاه پدافند پرتویی به گفتگو نشسته‌ایم تا درباره سازوکار و نحوه عملکرد این مجموعه در شرایط احتمالی مواجهه با حوادث هسته‌ای بیشتر آشنا شویم.
متن این گفتگو را در ادامه می‌خوانید:
رشد صنعت هسته‌ای با مدیریت جهادی دولت سیزدهم به نتیجه می‌رسد/ آژانس تروریسم هسته‌ای را محکوم کند
** فناوری هسته‌ای یکی از مولفه‌های قدرت علمی کشور است
بعنوان مطلع گفتگویمان بفرمایید فناوری هسته‌ای چه تأثیری در آینده کشور داشته و از این رهگذر به چه جایگاهی میتوانیم در آینده برسیم؟
سردار جلالی: فناوری و دانش هسته‌ای فناوری روز دنیا است که در حوزه‌های مختلف کارکردهای بسیار متنوعی داشته و یکی از شاخص‌های پیشرفت علمی هر کشوری محسوب می‌شود چرا که یکی از کارکردهای اساسی آن تولید انرژی آن هم از نوع انرژی پاک و مداوم است. همچنین در حوزه‌های دیگری مانند پزشکی، کشاورزی و انرژی پیشران برای کشتی‌ها و ناوها و ... کارکرد دارد و به نوعی تکنولوژی علمی دنیا محسوب می‌شود.
در کشور ما نیز دانشمندان جوان و نخبگان علمی علیرغم همه فشارهای اطلاعاتی، امنیتی و سیاسی و حتی ترور نخبگان هسته‌ای، تلاش زیادی کرده و توانستند این حوزه علمی و دانشی را توسعه بدهند و به جایگاه بسیار ارزشمندی برسیم به طوریکه امروز فناوری صلاح آمیز هسته‌ای تبدیل به یکی از مولفه‌های قدرت علمی کشور شده است.
** تلاش پدافند غیرعامل تضمین ایمنی، امنیت و پایداری زیرساخت هسته‌ای است
در حوزه هسته ای شاهد درهم آمیختگی زیرساخت‌های این حوزه با پدافند غیرعامل هستیم که سازمان تحت مدیریت شما نیز ساختارهایی را به همین منظور ایجاد کرده است؛ ارتباط حوزه هسته‌ای با پدافند غیرعامل به ویژه در حوزه زیرساخت‌ها چگونه است؟
سردار جلالی: از آنجائیکه ما در حوزه پدافند غیرعامل، ارتقاء ایمنی به لایه پایداری مستمر با حفظ و تداوم کارکرد زیرساخت‌ها را بعنوان یک هدف اصلی در نظر گرفته‌ایم، این دانش و زیرساخت‌ها میتواند برای کشور ما بسیار موثر باشد و بعنوان یک تکنولوژی پیشران برای کشورمان باشد، طبیعتا توسط دشمنان هم مورد تهدید قرار می‌گیرد و اعمال ملاحظات پدافند غیرعامل، ایمن سازی ذاتی در شرایط طراحی، ساخت و بهره‌برداری یک اصل اجتناب ناپذیر است.
سازوکار فنی آژانس انرژی اتمی بیشتر برای تنظیم مقررات و کنترل ایمنی در این حوزه در دنیا اتفاق افتاده است؛ البته این ساختار امروزه متاسفانه سیاسی شده است، اما کارکرد فنی آن برای این موضوع است.
پدافند غیرعامل هم تلاش زیادی دارد که بتواند ایمنی، امنیت و پایداری زیرساختی را تضمین کند و در بخش دیگر هم جزو الزامات آژانس است. ایمنی به صورت عادی در صنعت هسته‌ای چندبرابر سختگیرانه تر از سایر صنایع است و آژانس تاکید دارد که علیرغم اینکه ایمنی رعایت می گردد و موارد مربوط به آن باید کنترل شود، ما یک سازمانی هم در کشور داریم تحت عنوان سازمان نظام ایمنی هسته‌ای کشور که تمام فعالیت‌های هسته‌ای کشور از نظر ایمنی را کنترل می‌کند، با این حال آژانس تاکید دارد که حتما باید ضمن بکارگیری طرح‌های کنترل پیامدهای نشت هسته‌ای برای آن برنامه‌ها، تمرینات، تجهیزات، ابزار و رزمایش‌هایی داشته باشیم.
برای کارکرد دوم هم ما سازوکاری بنام پدافند هسته‌ای یا پدافند پرتوی را پیشبینی کرده‌ایم تا این دست از اقدامات الزامات آژانس را هم بتوانیم به صورت منظم و سازماندهی شده در تعامل با سایر بخش‌های امنیتی و انتظامی کشور انجام دهیم.
*همه نقاط هسته‌ای کشور طرح پدافند پرتوی دارند
کارکرد پدافند پرتوی در طول سال چگونه است و چگونه شرایط مواجهه با تهدید را در خود به وجود می‌آوردند؟
سردار جلالی: در دنیا تجربه نشت هسته‌ای در کشورهای مختلفی مثل ژاپن، شوروی سابق و ... را داشته‌ایم که به صورت ناخواسته در اثر خطای صنعتی و یا غفلت‌های دیگری به وجود آمده و این نشت هم به مردم، محیط زیست و ... آسیب رسانده است.
در کشور ما سازوکاری بنام قرارگاه پدافند پرتوی پیشبینی و راه‌اندازی شده است که بتواند کاهش پیامدهای نشت هسته‌ای را مدیریت و کنترل کند تا اثرش به سمت مردم به صفر برسد. ما تلاش کردیم با استفاده از مدارک علمی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی سندی را تحت عنوان سند ملی پدافند پرتوی کشور تدوین کنیم تا برای اینکار ساختارسازی کنیم.
به همین منظور در ۷ استان کشور که جزو استان‌های هسته‌ای ما هستند، سازوکار قرارگاه پدافند پرتوی استانی تشکیل دادیم، سازوکاری که بتواند اگر روزی نشت هسته‌ای داشتیم، آن را مدیریت و کنترل کند. برای اینکار نیازمند طراحی یک برنامه جامع بودیم که یک تیم تخصصی از دانشگاه امام حسین(ع) را برای مطالعه نقاط هسته‌ای کشور سازماندهی کردیم و برای استان‌های مرکزی، اصفهان، تهران، بوشهر و شهرستان کاشان طرح خاص پدافند پرتوی تدوین کردیم و توسط تیم‌هایی در استان تمام مسئولینی که به این موضوع ارتباط دارند را آموزش دادیم. وظایف دستگاه‌های مختلف را مشخص کردیم، بعنوان مثال وظایف هلال احمر، اورژانس، بسیج، نیروی انتظامی، مراکز بهداشتی و ... مشخص شد.
پس از تصویب طرح‌ها، در تمام استان‌ها این طرح‌ها را آموزش دادیم یعنی در هر استان نزدیک به ۵۰۰ نفر مسئولین و کارشناسانی بودند که به هر دلیلی ارتباط با پدافند پرتوی پیدا می‌کردند و وظایفی داشتند را آموزش دادیم و در مرحله بعد هم یک تمرین داخل استانی برگزار می‌کردیم و پس از احصای نقاط ضعف، یک مانور کاملا عملیاتی و جدی را در استان‌های مختلف برگزار کردیم.
اولین رزمایش ما در مجموعه آب سنگین اراک بود و بعدی در مجموعه UCF اصفهان انجام شد که اتفاقا دستاوردهای علمی بسیار خوبی هم داشت و بعد در استان بوشهر مانور انجام دادیم و بعد در شهرستان کاشان با یک رویکرد جدیدی که بیشتر مردم محور بود، با استقرار یک رادیو عملیاتی حدود ۱۵ روز مردم را از طریق رادیو آموزش دادیم و بعد هم به صورت حضوری و دیدار چهره به چهره در مدارس، مساجد و ... مردم را به صورت حضوری هم آموزش دادیم.
* تشکیل سازوکارهای درمانی مصدومیت‌های پرتویی
برای این کار ما نیازمند یک زیرساخت‌هایی هم هستیم، اولین زیرساخت مورد نیاز، فضای درمانی است که برای این کار آمدیم یک نظام جامع درمان مصدومیت‌های هسته‌ای با کمک وزارت بهداشت طراحی کردیم و به کمک وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح آن را پیاده کردیم. بیمارستان شهید چمران وزارت دفاع و مرکز پزشکی نوین را به‌عنوان قطب درمان مصدومیت‌های هسته‌ای تعیین کرده‌ایم و تجهیزات بسیار خوب و ارزشمندی در این مجموعه آماده شده است.
در استان‌هایی که زیرساخت هسته‌ای داریم، در یکی از بیمارستان‌ها بخش درمان هسته‌ای راه‌اندازی کرده‌ایم و اورژانس رفع آلودگی‌های پرتوی درمانی را برای آنها پیشبینی کرده و ساخته‌ایم؛ ما الان در بیمارستان فارابی اصفهان، بیمارستان شهدای خلیج فارس بوشهر و در بیمارستانی در اراک اورژانس فضای درمان مصدومیت های پرتوی را داریم.
در بخش دیگر لازم بود که ما بتوانیم در مراکز شهرستان یک واحدهای اولیه‌ای برای سنجش و رفع آلودگی داشته باشیم که با توافق وزارت کشور، آتشنشانی شهرداری‌های مراکز استان بعنوان واحد معین مشخص شدند و آموزش تخصصی دادیم و تجهیزات اولیه واگذار شد. به کمک وزارت دفاع و وزارت کشور یک بسته تجهیزات CBRNE یعنی تجهیزات رفع آلودگی پرتوی و شیمیایی تدارک دیدیم و برای ۵۱ شهر با جمعیت بالای ۲۰۰ هزار نفر جمعیت ارسال کردیم.
برای آموزش هم استان یزد را بعنوان مرکز آموزش معین CBRNE مشخص کردیم و به صورت منظم هم تکنسین‌ها و کارشناسان درمانی را به آنجا می‌فرستیم و به صورت منظم آموزش‌ها تکرار و مرور می‌شوند.
* ساخت دوزیمترهای تشخیص آلودگی در کشور
در زمینه بومی سازی تجهیزات نیز برای اولین بار دوزیمترهای تشخیصی آلودگی هسته‌ای به صورت بومی مطابق با استاندارهای جهانی ساختیم و امروز در مانورها و رزمایش‌ها از دوزیمترهای ساخت خودمان استفاده می‌کنیم و توانستیم با سفارشی که سازمان پدافند غیرعامل داده است برنامه تجهیز را دنبال کنیم.
در حوزه هواشناسی کار خیلی خوبی انجام شده که در حال تکمیل است چون جابجایی ذرات آلودگی پرتوی مبتنی بر جابجایی هوا اتفاق می‌افتد بنابراین حرکت باد و اثرش بر توپوگرافی منطقه بسیار مهم است که سازوکارهای پیشبینی حادثه و تقویت زیرساخت‌های هواشناسی در استان‌های هسته‌ای کشور را باید دنبال کنیم.
* تولید سامانه‌های پیشبینی و شبیه‌سازی حوداث هسته‌ای
به کمک دانشمندان حوزه انفورماتیک و هسته‌ای سامانه‌های پیشبینی و شبیه‌سازی حوادث هسته‌ای را ساختیم که اگر حادثه ای اتفاق بیافتد میتوانیم ضمن شبیه سازی حادثه تبعات آن را پیشبینی کنیم و عملیاتمان را متناسب با آن تنظیم کنیم.
جزو کارهای جدیدی که در حوزه پدافند پرتوی تدارک دیدیم و برای امسال برنامه ریزی کرده ایم، که سال گذشته به دلیل مباحث تغییر دولت این موضوع به تاخیر افتاد، دو مانور هسته‌ای-شیمیایی است؛ صنعت آب سنگین اراک و صنعت UCF اصفهان دو صنعتی هستند که هم شیمیایی هستند و هم هسته‌ای و فعالیت مشترک دارند، برای اولین بار در حال طراحی مانور مقابله با آلودگی‌های مشترک هسته‌ای و شیمیایی هستیم که بنا داریم در این دو صنعت طی سال جاری اجرا کنیم.
شعار ما این است که ایمنی هسته‌ای اصل است اما علیرغم رعایت همه مباحث ایمنی، آمادگی برای مقابله با حادثه هم بسیار مهم و جدی است که این کار جزو دستورکار قرارگاه پدافند پرتوی کشور است.
* آژانس باید در برابر حوادث امنیتی در حوزه هسته‌ای موضع‌گیری داشته باشد
نکات بسیار جامعی که فرمودید در حوزه ایمنی هسته‌ای بود و ما بحمدالله در طول سال‌های گذشته و از زمانی که این صنعت در کشور شکل گرفته است، مورد خاصی را در این حوزه در کشور نداشته‌ایم، اما در حوزه امنیت هسته‌ای طی سال‌های گذشته اتفاقات تلخی را در صنعت هسته‌ای کشور تجربه کردیم، از خرابکاری تا حملات سایبری، در این حوزه سازمان پدافند غیرعامل کشور برای مقابله با ناامنی هسته‌ای چه اقداماتی را انجام داده است.
سردار جلالی: سوال شما چند بعد دارد، اولین بعد این است که اساسا حوزه‌های هسته‌ای برابر پروتکل‌هایی که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تدوین کرده محل تقاطع تهاجمات امنیتی و نظامی نیست برای اینکه آثار آن آثار سوء بر بشریت و محیط زیست و مردم و همسایگان است؛ طبیعتا رژیم صهیونیستی بعنوان یک رژیم کودک‌کش و خبیث هیچگونه پروتکلی را رعایت نمی‌کند و مخاطراتی را در حوزه هسته‌ای ایجاد می‌کند که این کاملا خلاف است و اگر توسعه پیدا کند میتواند برای دیگر کشورها هم مخاطره‌آمیز باشد.
آژانس باید نسبت به این حوادث حتما موضع‌گیری داشته باشد و آن را محکوم کند و به این اقدامات مشروعیت ندهد که رژیم صهیونیستی بیاید با استفاده از اقدامات جاسوسی و اطلاعاتی در صنعت هسته‌ای ما خرابکاری کند که ممکن است منجر به نشت هسته‌ای و آسیب رساندن به مردم شود.
خوشبختانه در حوادثی که اتفاق افتاد، هیچکدام منجر به نشت هسته‌ای نشد ولی بلاخره در فرآیند صنعتی که کار اتفاق می‌افتد، مخاطراتی هم وجود دارد که به لحاظ بعد انسانی و حقوق بین‌الملل یک موضوع بسیار جدی است و وزارت امور خارجه و سازمان انرژی اتمی باید نسبت به این موضوع دقت کنند و پیگیری حقوقی لازم را انجام دهند.
تروریسم موضوعی قابل تکرار و قابل انعکاس است و همه کسانی که تروریسم را روزی به وجود آورد امروز خودشان درگیر آن هستند؛ بنابراین کسانی که بخواهند در این زیرساخت‌ها آسیب‌رسانی به این صورت را دنبال کنند ممکن است که آسیب به خودشان هم منتقل بشود.
بعد دوم این است که دشمن تلاش کرده با استفاده از ظرفیت‌های جاسوسی و امنیتی و یا کمک‌هایی که شرکت‌های فناور جهانی به آنها می‌دهند اقداماتی را انجام دهند. مثلا رژیم صهیونیستی در حوزه امنیت سایبری توانمندی‌ها و قابلیت‌هایی را برای خودش ایجاد کرده و یا با برخی شرکت‌ها دست به مشارکت‌هایی زده است که این امر، امکان استفاده از این رژیم از این زیرساخت‌ها را فراهم کرده است که این هم موضوعی کاملا غیرقانونی است.
* دولت سیزدهم اقدامات حوزه تروریسم هسته‌ای را کاملا جدی پیگیری می‌کند
در خصوص پیگیری اقدامات حوزه تروریسم هسته‌ای ضرورت دارد اقدامات خرابکارانه در سطح بین‌المللی پیگیری شود، وضعیت این پیگیری را چگونه می‌بینید؟
سردار جلالی: ما در دولت گذشته که از آن تحت عنوان دولت عبرت‌ها یاد می شود، تلاش زیادی کردیم که این موضوعات پیگیری شود. هم سازمان انرژی اتمی و هم وزارت امور خارجه در دولت گذشته خیلی اهتمام جدی برای پیگیری این موضوع نداشتند و حتی تذکر مقام معظم رهبری مبنی بر پیگیری حقوقی حمله سایبری استاکس‌نت را داشتیم؛ امیدواریم در این دولت اهتمام بیشتری نسبت به آن داشته باشند.
در هماهنگی که در ساختار جدید سازمان انرژی اتمی و وزارت امور خارجه ایجاد شده، الحمدالله دوستان کاملا به این موضوع معتقد هستند و دارند پیگیری می‌کنند و آقای مهندس اسلامی در ارتباط با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی موضوع را کاملا جدی دنبال می‌کنند.
* رشد جدی صنعت هسته‌ای با مدیریت جهادی دولت جدید به نتیجه می‌رسد
فناوری هسته‌ای ما در آستانه ورود به فاز صنعتی شدن و اقتصادی شدن است، توسعه صنعت هسته‌ای کشور از منظر پدافند غیرعامل باید به چه صورتی باشد؟
سردار جلالی: تمام تلاش‌ها و ظرفیت‌هایی که از روز اول به صورت تحقیق و توسعه صورت می‌گرفت خوشبختانه امروز به نتیجه رسیده و دارای محصولات بسیار جدی و اساسی شده است؛ بعنوان مثال من بازدیدی از کارخانه آب سنگین اراک داشتم، احساس خوبی به من دست داد که دیدم عمده کارکنان همگی جوان بودند و تقریبا همه متخصص در حوزه خودشان بودند و همه طرح‌ها و برنامه‌هایی که آنجا در حوزه آب سنگین دنبال شده به نتیجه رسیده است.
اگر بخواهیم به صورت عمده بگوییم، ما درخت دانش هسته‌ایمان رشد کرده و بالا آمده و دیگر قابل تحریم نیست و ما به پایداری در دانش صلح آمیز هسته‌ای رسیده‌ایم.
من امیدوارم در دولت آیت‌الله رئیسی که رویکرد ایجابی و توسعه صنعت هسته‌ای با رعایت ملاحظات مربوط به آنچیزی که ما از برجام می‌پذیریم را دارد، ما شاهد رشد جدی در صنعت هسته‌ای باشیم و در عرصه‌های بسیار زیادی که نهال کاری کردیم امروز به محصول رسیده و با مدیریت جهادی دولت جدید به نتیجه خواهد رسید.
* نگاه دولت جدید به پدافند غیرعامل مثبت است
در این توسعه استانداردهای پدافند غیرعامل به چه صورت در نظر گرفته خواهد شد؟ انگیزه‌ای برای توجه کردن به این اصول می‌بینید؟
سردار جلالی: در دولت جدید این را جدی می‌بینیم و الحمدالله نگاه دولت جدید به حوزه پدافندغیرعامل مثبت است؛ رویکرد ما هم کاملا فنی است و در حوزه هسته‌ای معتقدیم پدافند غیرعامل نمی‌تواند پیوست باشد یعنی طرح را بسازیم و تمام بشود برود و بعد بگوییم حالا پیوست پدافند غیرعاملش را انجام دهیم؛ بلکه پدافند غیرعامل جزئی از طرح است و باید در لایه به لایه و در ذات طرح باشد.
امروز در ساخت زیرساخت‌های مخاطره‌آمیز حوزه‌های مختلف تکنیک‌های جدیدی پیاده می‌شود که به آن طراحی ذاتا امن می‌گوییم که امنیت در آجر به آجر و واحد به واحد آن طرح پیشبینی شده است. ضمن اینکه حوزه هسته‌ای الزامات چندبرابری را در بطن خود دارد.
* امیدواریم شاهد اقدامات روان‌تری در حوزه پدافند غیرعامل باشیم
نکته پایانی
سردار جلالی: من فکر می‌کنم دولت جدید و مجلس که مجلس انقلابی و دولت انقلابی هستند یک انتظاری را برای مردم ما ایجاد کرده‌اند که فهم بهتری از منافع ملی در حوزه بین‌الملل داشته باشند و بتوانند تهدیدات را واقعی بشناسند و دشمن را بزک کرده نبینند و آن را شفاف ببینند.
امیدواریم در دولت جناب آقای دکتر رئیسی شاهد اقدامات روان‌تر، سریع‌تر و تسهیل‌شده‌تری در حوزه پدافند غیرعامل باشیم و پدافند غیرعامل را بعنوان یک کمک کننده، پشتیبان و تولیدکننده امنیت و دفاع از منافع ملی بشناسند که الحمدالله بخش زیادی از این مسیر میسر شده و امیدواریم که مشکلات باقی مانده در این زمینه هم حل و فصل شود.
مهمترین راهکار نهادینه سازی الزامات و ضوابط پدافند غیرعامل در دستگاه‌های اجرایی را چه می دانید؟!