شماره شانزدهم خبرنامه دیدهبان
۲۸ آبان ۱۴۰۳ - ۱۳:۳۹
جانشین قرارگاه پدافند سایبری کشور مطرح کرد
سردار فرجی‌پور گفت: نمی‌شود دستگاهی که خدمات آن بدون وقفه برای مردم باید استمرار داشته باشد، نسبت به امنیت و پدافند بی‌توجهی کند، اما متأسفانه این بی‌توجهی مشاهده می‌شود که باید آن را برطرف کرد.
به گزارش پایداری ملی به نقل از دفاع پرس، پیشرفت تکنولوژی و به تبع آن استفاده روزافزون مردم از فناوری‌های نوین موجب شده تا خدمات مختلفی در بستر اینترنت در دسترس عموم مردم قرار گیرد که این امر موجب شده تا مرز‌های فیزیکی بین کشور‌ها برداشته شود و مردم خدمات مورد نیاز خود را با بهره‌گیری از اینترنت مرتفع سازند.
افزایش ارائه خدمات مختلف بر بستر اینترنت باعث شده تا علاوه بر سهولت مردم در دستیابی خدمات مورد نیاز خود، عده‌ای هم از همین بستر فراهم شده، برای انجام اقدامات خرابکارانه سوءاستفاده می‌کنند که شاید نمونه بارز و ملموس آن اتفاقی بود که سال گذشته در حمله سایبری به سامانه سوخت کشور صورت گرفت و برای ساعاتی مردم را با مشکل مواجه کرد؛ گرچه سایر کشور‌ها هم بعضاً با چنین چالش‌هایی مواجه می‌شوند، ولی مسئولان دستگاه‌های مختلف باید با عمل به قوانین پدافند غیرعامل از شدت و تعدد چنین حملاتی بکاهند.
لذا این موضوع یعنی اهمیت استفاده از فضای سایبر، موجب شد تا گفت‌وگویی را با سردار «محمدرضا فرجی‌پور» جانشین فرمانده قرارگاه پدافند سایبری کشور انجام دهیم.
این قرارگاه مأموریتی که دارد در حوزه سایبری و فضای مجازی است. همه قرارگاه‌های سازمان پدافند غیرعامل کارشان در نهایت، مصون‌سازی سامانه‌ها و زیر ساخت‌های کشور در آن حوزه است؛ لذا قرارگاه پدافند سایبری مأموریتی که دارد، شناختن فضای سایبری کشور، سرمایه‌هایی از کشور که در این فضا قرار گرفته‌اند، سایبری شدند یا وابسته به این فضا شدند را شناساسایی و ارزش‌گذاری کرده و علاوه براین، تهدیداتی هم که در این فضا وجود دارد را نیز برآورد کند، ضعف‌ها و آسیب‌پذیری‌هایی که زیرساخت‌ها و سامانه‌های این حوزه دارند را به خوبی شناسایی کرده و سعی کند آن‌ها را کاهش دهد یا برطرف سازد و مخاطراتی هم که در نتیجه عبور تهدیدات از این آسیب‌پذیری‌ها به‌وجود می‌آید را ضمن تحلیل، تبعات آن را بسنجد و برای کاهش تبعات و خساراتی که در نتیجه این مخاطرات حادث می‌شود، اقدامات پدافند غیرعامل را برای آن‌ها انجام دهد.
البته همه اقدامات را سازمان پدافند غیر عامل الزاماً خودش انجام نمی‌دهد؛ زیرا این سازمانی حاکمیتی، ابلاغ‌کننده، نظارت‌کننده و ارزیابی‌کننده است و علی‌القاعده، باید از اجرای آن‌ها اطمینان حاصل کند؛ اقدامات اجرایی پدافند غیرعامل را خود دستگاه‌ها اعم از خصوص یا دولتی انجام می‌دهند. سازمان پدافند غیرعامل کشور نکات و اقدامات لازم و آیین‌نامه‌های مربوطه را تدوین می‌کند و بعد از آن، متولیان دستگاه‌های مختلف باید آن‌ها را پیاده‌سازی کنند.
این موضوع ارتباط مستقیم با تصمیم‌گیری‌ها و توجه‌هایی است که متولیان دستگاه‌ها نسبت به موضوع ایمن‌سازی دارند؛ دستگاه‌هایی که در طول سالیان گذشته بیشتر مورد حمله سایبری قرار گرفتند، سعی کردند از آمادگی بیشتری برخوردار شوند.
دستگاه‌های مختلف کشور در فضای سایبری مأموریت‌های متفاوتی دارند؛ بعضی از آن‌ها خود را به پیشرفته‌ترین فناوری‌ها مجهز کردند و برخی دستگاه‌ها هم از سامانه‌ها و تجهیزات سنتی و قدیمی استفاده می‌کنند؛ حال آن‌هایی که سعی کردند خود را با فناوری‌های روز تطبیق دهند، این‌گونه نیست که از حیث امنیتی نسبت به بقیه مصونیت بیشتری دارند؛ زیرا هرچه دانش پیشرفت کند و فناوری جلو برود، ابزار و تجهیزاتی هم که ساخته می‌شوند به همان میزان پیشرفته‌تر خواهند شد؛ این پیشرفته و نو بودن هرچند به نفع سازمان خدمات‌دهنده به جهت ارائه بهتر خدمات است، اما به همان میزان نیز به مهاجم فرصت می‌دهد تا از این امکان برای رسیدن به خواسته‌های خود استفاده کند.
به عبارت دیگر، مهاجم نیز از توسعه و پیشرفت فناوری برای پیچیده‌تر کردن حملات خود و ساختن سلاح‌های سایبری پیچیده‌تر و پیشرفته‌تر استفاده می‌کند؛ بنابراین در شرایطی هستیم که نمی‌توانیم به پیشرفت‌های فناوری و تهدید‌های ناشی از آن بی‌توجه باشیم؛ زیرا دستگاه‌های مختلف کشور در فضای سایبری وضعیت‌های متفاوتی دارند؛ یعنی بعضی‌ها پیشرفته بوده و به آخرین فناوری‌ها مجهز هستند و بعضی‌ها هم همچنان از سامانه‌ها و فناوری‌های قدیمی استفاده می‌کنند.
البته آن‌هایی هم که سعی کردند خود را با فناوری‌های روز تطبیق دهند، باز در مورد آن‌ها نمی‌توان گفت که به لحاظ امنیتی و پدافندی نسبت به سایرین مصونیت بیشتری دارند؛ چون هرچه دانش پیشرفت می‌کند و فناوری جلوتر می‌رود، ابزار‌ها و تجهیزاتی هم که ساخته می‌شود، پیشرفته می‌شوند و این پیشرفته بودن هرچند به نفع سازمان به‌کارگیرنده است، چون می‌تواند محصولات و خدمات خود را بهتر ارائه دهد و در نیرو و هزینه صرفه جویی کند، اما به همان میزان به مهاجم نیز فرصت می‌دهد تا از این امکانات استفاده کند؛ یعنی مهاجم هم به نوبه خودش از توسعه فناوری و پیشرفت فناوری برای پیچیده‌تر کردن نوع حملات و ساختن سلاح‌های سایبری پیشرفته‌تر استفاده می‌کند.
حال، دستگاهی در چنین فضایی می‌تواند پایدار بماند که از تجربیات گذشته نهایت استفاده را بکند و پایش و رصد دقیقی از تهدیدات علیه خود داشته باشد؛ آسیب‌پذیری‌ها، نقص‌ها، عیب‌ها و مشکلاتی را که دارد، شناسایی کند و مرتب آن‌ها را بر طرف سازد و علاوه بر این، نوآوری هم باید داشته باشد؛ زیرا یکی از مهمترین ویژگی‌هایی که متولیان دستگاه‌های مختلف باید از آن برخوردار باشند، این است که در حفظ امنیت و قابلیت‌های پدافندی سامانه‌ها و زیرساخت‌ها باید از نوآوری‌ها استفاده کنند و این لزوماً در تکنیک نیست، بلکه در تاکتیک هم وجود دارد.
بنابراین باید گفت موضوع امنیت سایبری یک چالش جهانی است؛ چون حتی کشور‌های پیشرفته هم با این چالش روبه‌رو هستند؛ اما با وجود این، میزان پایداری خدمات و فعالیت‌های زیرساخت‌های حیاتی و حساس کشور در فضای سایبری، بیانگر میزان امنیت و پایداری آن‌هاست که ارزیابی‌های ما آن را خوب و به سمت رشد و تعالی می‌داند.
بر این اساس، باید عنوان کرد تاریخچه حملات سایبری که طی ۱۰ سال گذشته به کشور صورت گرفته است، نشان می‌دهد که برخی حوزه‌ها برای دشمنان جذابیت بیشتری دارد، لذا سعی می‌کنند این حوزه‌ها را زودتر مورد حمله قرار دهند؛ پس باید کاری کنیم تا جذابیت هدف در برابر دشمن به حداقل برسد و این هم زمانی میسر می‌شود که اهداف داخلی مورد نظر دشمن کمتر در معرض دسترسی قرار بگیرند و به هیچ وجه دشمن به سامانه‌ها و زیرساخت‌های کشورمان دسترسی نداشته باشد.
البته دستگاه‌های مختلف ضعف‌هایی هم دارند؛ به‌عنوان مثال در حملات سایبری که اواخر سال ۱۳۹۹ و اوایل سال ۱۴۰۰ به کشورمان صورت گرفت، مشخص شد که نمی‌شود دستگاهی که خدمات آن بدون وقفه برای مردم باید استمرار داشته باشد، نسبت به امنیت و پدافند بی‌توجهی کند، اما متأسفانه این بی‌توجهی مشاهده می‌شود که باید آن را برطرف کرد. حال در این بین چنانچه کسی عامدانه چنین کاری را انجام می‌دهد، باید با او برخورد شود تا برای دیگران درس عبرت باشد؛ اگر هم به‌صورت سهوی چنین اقدامی را انجام می‌دهد، باید به او آموزش‌های لازم را ارائه داد.
این ویژگی هم فقط در دستگاه‌ها نیست، بلکه در میان مردم نیز وجود دارد؛ چون مردم به‌صورت گسترده از فناوری‌های سایبری استفاده می‌کنند. به‌عنوان مثال همین گوشی‌های هوشمندی که در اختیار مردم قرار دارد، یکی از مظاهر روشن و شفاف استفاده از فناوری سایبری است؛ این گوشی‌های هوشمند ضمن اینکه مشکلات را رفع می‌کند و امور ارتباطی مردم را انجام می‌دهد، می‌تواند ابزاری برای جمع‌آوری اطلاعلات مردم و ارسال آن به مراکزی که نباید ارسال شود، باشد.
افزایش ارائه خدمات مختلف بر بستر اینترنت باعث شده تا علاوه بر سهولت مردم در دستیابی خدمات مورد نیاز خود، عده‌ای هم از همین بستر فراهم شده، برای انجام اقدامات خرابکارانه سوءاستفاده می‌کنند که شاید نمونه بارز و ملموس آن اتفاقی بود که سال گذشته در حمله سایبری به سامانه سوخت کشور صورت گرفت و برای ساعاتی مردم را با مشکل مواجه کرد؛ گرچه سایر کشور‌ها هم بعضاً با چنین چالش‌هایی مواجه می‌شوند، ولی مسئولان دستگاه‌های مختلف باید با عمل به قوانین پدافند غیرعامل از شدت و تعدد چنین حملاتی بکاهند.
لذا این موضوع یعنی اهمیت استفاده از فضای سایبر، موجب شد تا گفت‌وگویی را با سردار «محمدرضا فرجی‌پور» جانشین فرمانده قرارگاه پدافند سایبری کشور انجام دهیم.
قرارگاه سایبری سازمان پدافند غیرعامل کشور چه وظیفه و مأموریتی دارد؟
البته همه اقدامات را سازمان پدافند غیر عامل الزاماً خودش انجام نمی‌دهد؛ زیرا این سازمانی حاکمیتی، ابلاغ‌کننده، نظارت‌کننده و ارزیابی‌کننده است و علی‌القاعده، باید از اجرای آن‌ها اطمینان حاصل کند؛ اقدامات اجرایی پدافند غیرعامل را خود دستگاه‌ها اعم از خصوص یا دولتی انجام می‌دهند. سازمان پدافند غیرعامل کشور نکات و اقدامات لازم و آیین‌نامه‌های مربوطه را تدوین می‌کند و بعد از آن، متولیان دستگاه‌های مختلف باید آن‌ها را پیاده‌سازی کنند.
جنگِ امروز، جنگ سایبری است؛ با توجه به این موضوع، زیرساخت‌های کشورمان تا چه میزان در برابر این جنگ ایمن هستند؟
دستگاه‌های مختلف کشور در فضای سایبری مأموریت‌های متفاوتی دارند؛ بعضی از آن‌ها خود را به پیشرفته‌ترین فناوری‌ها مجهز کردند و برخی دستگاه‌ها هم از سامانه‌ها و تجهیزات سنتی و قدیمی استفاده می‌کنند؛ حال آن‌هایی که سعی کردند خود را با فناوری‌های روز تطبیق دهند، این‌گونه نیست که از حیث امنیتی نسبت به بقیه مصونیت بیشتری دارند؛ زیرا هرچه دانش پیشرفت کند و فناوری جلو برود، ابزار و تجهیزاتی هم که ساخته می‌شوند به همان میزان پیشرفته‌تر خواهند شد؛ این پیشرفته و نو بودن هرچند به نفع سازمان خدمات‌دهنده به جهت ارائه بهتر خدمات است، اما به همان میزان نیز به مهاجم فرصت می‌دهد تا از این امکان برای رسیدن به خواسته‌های خود استفاده کند.
به عبارت دیگر، مهاجم نیز از توسعه و پیشرفت فناوری برای پیچیده‌تر کردن حملات خود و ساختن سلاح‌های سایبری پیچیده‌تر و پیشرفته‌تر استفاده می‌کند؛ بنابراین در شرایطی هستیم که نمی‌توانیم به پیشرفت‌های فناوری و تهدید‌های ناشی از آن بی‌توجه باشیم؛ زیرا دستگاه‌های مختلف کشور در فضای سایبری وضعیت‌های متفاوتی دارند؛ یعنی بعضی‌ها پیشرفته بوده و به آخرین فناوری‌ها مجهز هستند و بعضی‌ها هم همچنان از سامانه‌ها و فناوری‌های قدیمی استفاده می‌کنند.
البته آن‌هایی هم که سعی کردند خود را با فناوری‌های روز تطبیق دهند، باز در مورد آن‌ها نمی‌توان گفت که به لحاظ امنیتی و پدافندی نسبت به سایرین مصونیت بیشتری دارند؛ چون هرچه دانش پیشرفت می‌کند و فناوری جلوتر می‌رود، ابزار‌ها و تجهیزاتی هم که ساخته می‌شود، پیشرفته می‌شوند و این پیشرفته بودن هرچند به نفع سازمان به‌کارگیرنده است، چون می‌تواند محصولات و خدمات خود را بهتر ارائه دهد و در نیرو و هزینه صرفه جویی کند، اما به همان میزان به مهاجم نیز فرصت می‌دهد تا از این امکانات استفاده کند؛ یعنی مهاجم هم به نوبه خودش از توسعه فناوری و پیشرفت فناوری برای پیچیده‌تر کردن نوع حملات و ساختن سلاح‌های سایبری پیشرفته‌تر استفاده می‌کند.
حال، دستگاهی در چنین فضایی می‌تواند پایدار بماند که از تجربیات گذشته نهایت استفاده را بکند و پایش و رصد دقیقی از تهدیدات علیه خود داشته باشد؛ آسیب‌پذیری‌ها، نقص‌ها، عیب‌ها و مشکلاتی را که دارد، شناسایی کند و مرتب آن‌ها را بر طرف سازد و علاوه بر این، نوآوری هم باید داشته باشد؛ زیرا یکی از مهمترین ویژگی‌هایی که متولیان دستگاه‌های مختلف باید از آن برخوردار باشند، این است که در حفظ امنیت و قابلیت‌های پدافندی سامانه‌ها و زیرساخت‌ها باید از نوآوری‌ها استفاده کنند و این لزوماً در تکنیک نیست، بلکه در تاکتیک هم وجود دارد.
بنابراین باید گفت موضوع امنیت سایبری یک چالش جهانی است؛ چون حتی کشور‌های پیشرفته هم با این چالش روبه‌رو هستند؛ اما با وجود این، میزان پایداری خدمات و فعالیت‌های زیرساخت‌های حیاتی و حساس کشور در فضای سایبری، بیانگر میزان امنیت و پایداری آن‌هاست که ارزیابی‌های ما آن را خوب و به سمت رشد و تعالی می‌داند.
بر این اساس، باید عنوان کرد تاریخچه حملات سایبری که طی ۱۰ سال گذشته به کشور صورت گرفته است، نشان می‌دهد که برخی حوزه‌ها برای دشمنان جذابیت بیشتری دارد، لذا سعی می‌کنند این حوزه‌ها را زودتر مورد حمله قرار دهند؛ پس باید کاری کنیم تا جذابیت هدف در برابر دشمن به حداقل برسد و این هم زمانی میسر می‌شود که اهداف داخلی مورد نظر دشمن کمتر در معرض دسترسی قرار بگیرند و به هیچ وجه دشمن به سامانه‌ها و زیرساخت‌های کشورمان دسترسی نداشته باشد.
البته دستگاه‌های مختلف ضعف‌هایی هم دارند؛ به‌عنوان مثال در حملات سایبری که اواخر سال ۱۳۹۹ و اوایل سال ۱۴۰۰ به کشورمان صورت گرفت، مشخص شد که نمی‌شود دستگاهی که خدمات آن بدون وقفه برای مردم باید استمرار داشته باشد، نسبت به امنیت و پدافند بی‌توجهی کند، اما متأسفانه این بی‌توجهی مشاهده می‌شود که باید آن را برطرف کرد. حال در این بین چنانچه کسی عامدانه چنین کاری را انجام می‌دهد، باید با او برخورد شود تا برای دیگران درس عبرت باشد؛ اگر هم به‌صورت سهوی چنین اقدامی را انجام می‌دهد، باید به او آموزش‌های لازم را ارائه داد.
این ویژگی هم فقط در دستگاه‌ها نیست، بلکه در میان مردم نیز وجود دارد؛ چون مردم به‌صورت گسترده از فناوری‌های سایبری استفاده می‌کنند. به‌عنوان مثال همین گوشی‌های هوشمندی که در اختیار مردم قرار دارد، یکی از مظاهر روشن و شفاف استفاده از فناوری سایبری است؛ این گوشی‌های هوشمند ضمن اینکه مشکلات را رفع می‌کند و امور ارتباطی مردم را انجام می‌دهد، می‌تواند ابزاری برای جمع‌آوری اطلاعلات مردم و ارسال آن به مراکزی که نباید ارسال شود، باشد.
این یعنی جمع‌آوری اطلاعات هم توسط جبهه دشمن بدون اینکه جاسوسی اعزام کرده باشد، صورت می‌گیرد؛ بنابراین امروز دیگر ضرورتی برای اعزام جاسوس همچون گذشته وجود ندارد؛ زیرا استفاده از گوشی‌های هوشمند و عضویت در شبکه‌های اجتماعی و نیز ارسال محتوا از سوی مردم در این شبکه‌ها باعث می‌شود تا مردم اطلاعات شخصی و حتی بانکی خود را به ثمن بخس در اختیار دشمن قرار دهند؛ چون برخی از صاحبان این شبکه‌ها با سرویس‌های امنیتی و جاسوسی کشور‌هایی مثل آمریکا پیمان دارند، لذا همین عامل موجب شده تا آن‌ها به برخی از شبکه‌های اجتماعی تسلط کامل داشته باشند.
در میان جنگ‌ها، جنگ سایبری مخاطره‌آمیز و سخت‌تر است یا جنگ نظامی؟
خدا کند که جنگ سایبری یعنی جنگ سایبری به تمام معنا، رخ ندهد؛ چون معتقدم اگر دنیا به سمت جنگ سایبری تمام‌عیار برود، تبعات آن از جنگ هسته‌ای هم بیشتر است؛ به دلیل اینکه در جنگ نظامی، منطقه مورد حمله محدود بوده و از سوی دیگر، اهداف منطقه‌ای که مورد حمله قرار می‌گیرد و میزان آسیب‌های وارده به آن را می‌توان تعیین و مشخص کرد؛ اما در جنگ سایبری تمام‌عیار، سطح حمله به گستره جهان خواهد بود؛ لذا چنانچه به واسطه وقوع چنین جنگی دنیا دچار هرج و مرج شود، تبعات آن را نمی‌توان کنترل کرد. به همین جهت کشور‌های عضو سازمان ملل سعی می‌کنند چنین جنگی هیچ‌گاه رخ ندهد و برای جلوگیری از وقوع آن به دنبال وضع قوانین و مقررات خاصی در سطح بین‌المللی هستند.
سایبر با شبکه اینترنت جهانی سر و کار دارد؛ یعنی اینترنتی که در سطح جهان کاملاً به هم متصل است؛ به‌عنوان مثال یک نفر در فاصله‌ای به اندازه ۱۰ هزار کیلومتر آن طرف‌تر از مرز‌های ایران می‌تواند با ورود سایبری به یکی از مجموعه‌های کشورمان با فشردن دکمه‌ای، اثری را از خود در آن مجموعه برجای بگذارد؛ لذا این نشان می‌دهد که امروز فاصله فیزیکی و مرز‌ها از بین رفته است.
حدود چند سال پیش بدافزاری ناخواسته منتشر شد که در عرض کمتر از چند ساعت آثار آن در اکثر کشور‌های جهان بروز یافت؛ همچنین دو سال پیش، باج‌افزاری در دنیا منتشر شد که نشت آن از زرادخانه سلاح‌های سایبری آژانس امنیت ملی آمریکا و عنوان آن «واناکرای» (WannaCry) بود. این باج‌افزار یکی از آثار مخرب خود را در انگلستان برجای گذاشت و اثرات مخرب شدیدی بر حوزه بهداشت و درمان این کشور داشت.
البته جنگ سایبری در سه حوزه «فیزیکی» مانند قطع شدن برق یا اختلال در شبکه سوخت مردم، «اطلاعاتی» مانند برداشتن یا مخدوش کردن اطلاعات و در نهایت «جنگ شناختی» یعنی جنگ بر روی اذهان مردم و تغییر سلیقه و سبک زندگی آن‌ها رخ می‌دهد.
در این رابطه باید گفت که جنگ سایبری در حوزه فیزیکی همیشه وجود ندارد، ولی جنگ سایبری در حوزه اطلاعاتی و شناختی همیشه وجود دارد؛ چون سر و صدایی ایجاد نمی‌کند؛ یعنی در جنگ اطلاعاتی، نفوذکننده در سامانه‌ای نفوذ خود را انجام می‌دهد و اطلاعاتی که لازم دارد را به سرقت می‌برد و یا تغییر می‌دهد.
جنگ شناختی نسبت به دو جنگ دیگر خطرناک‌تر است؛ چون افراد غرق در شبکه‌های اجتماعی هستند، غافل از اینکه تولیدکنندگان محتوا در شبکه‌های اجتماعی به دنبال تغییر ذهن مخاطبین به سمت اهداف مد نظر هستند؛ لذا در این جنگ چنانچه محتوای خود را تولید نکنیم و مقهور شویم، معلوم نیست در آینده با چه نسلی روبه‌رو می‌شویم؛ برای اینکه ممکن است نسل آینده به واسطه مغلوب شدن در جنگ شناختی، روبه‌روی نظام بایستد و یا سبک زندگی‌ای را که می‌پسندد دنبال کند.
شاید به همین علت رهبر معظم انقلاب اسلامی عنوان کردند که فضای سایبری قتلگاه جوانان و نوجوانان شده است؛ در حالی که قتل و خونریزی وجود ندارد. در واقع منظور ایشان این است که دشمنان به وسیله فضای مجازی، جوانان و نوجوانان کشورمان را با القای افکار نامناسب و سبک زندگی غیر اسلامی از ما می‌گیرند.
در جنگ‌های مورد اشاره سایبری، سازمان پدافند غیرعامل چه نقش و کارکردی دارد؟
در کشور تقسیم کاری صورت گرفته که متناسب با ظرفیت‌ها و توانمندی‌های موجود مسئولیت‌ها بین سازمان‌های مختلف تقسیم شود تا تراکم کار و مسئولیت در یک دستگاه به وجود نیاید؛ حال در چنین تقسیم کاری، دستگاه‌های خاصی متولی جنگ شناختی هستند؛ چون در جنگ شناختی برای محتوا‌هایی که دیگران جهت استفاده ما ارائه می‌دهند، نیاز به تحلیل و پاسخ داریم؛ به همین منظور دستگاه‌های متولی این بخش حوزه‌های علمیه، بخش‌هایی از سپاه، رسانه ملی و سازمان تبلیغات اسلامی و امثالهم هستند و در جنگ اطلاعاتی هم دستگاه‌های اطلاعاتی کشور بیشتر درگیرِ این حوزه هستند.
سازمان پدافند غیرعامل هرچند به دو حوزه مورد اشاره بی‌توجه نیست، اما عمده فعالیت این سازمان در رابطه با جنگ سایبری در حوزه فیزیکی است، یعنی مصون‌سازی زیرساخت‌های کشور در برابر تهاجم‌های سایبری که در حوزه فیزیکی صورت می‌گیرد؛ البته در این رابطه باید به این نکته هم اشاره کنم که از نظر ما بزرگترین سرمایه اجتماعی و زیرساختی کشور، مردم هستند.
موضوع دیگری که می‌توان در اینجا به آن اشاره کرد، این است که شبکه ملی اطلاعات یکی از ارکان قدرت سایبری کشور محسوب می‌شود؛ بر این اساس، اگر در سطح جهان مطالعه‌ای انجام دهید، متوجه می‌شوید کشور‌هایی که برای خود شبکه ملی اطلاعات ایجاد کردند و در این عرصه، از اینترنت جهانی استقلال یافتند، موفق بودند.
بنابر این هر کشوری که توانسته از شبکه جهانی اینترنت استقلال پیدا کند، موفق بوده است؛ البته استقلال به معنای قطع ارتباط با این شبکه نیست؛ زیرا متأسفانه این‌گونه برداشت می‌شود کسانی که به دنبال شبکه ملی اطلاعات هستند، قصد دارند دسترسی‌ها را از شبکه جهانی اینترنت قطع کنند؛ در صورتی که این‌گونه نیست.
شبکه ملی اطلاعات باید از شبکه جهانی اینترنت استقلال داشته باشد تا در انجام امور و کار‌های مربوط به این شبکه، وابسته نباشد؛ چون هر لحظه این احتمال وجود دارد که متصدیان شبکه جهانی اینترنت، دسترسی ما را به آن قطع کنند.
حال چنانچه ما تمام فعالیت‌های خود را به این شبکه وابسته کرده باشیم، با قطع شدن آن نمی‌توانیم فعالیت کنیم و بدین ترتیب دسترسی‌های بانکی، ارتباطی، فعالیت‌های اجتماعی و حتی شبکه‌های سوخت، برق و آب نیز مختل می‌شوند.
هنر مدیران یک کشور برای حفظ استقلال جامعه این است که کشور از وابستگی به اینترنت جهانی رهایی یابد و بتواند از شبکه ملی استفاده کند؛ حال چنانچه در چنین شرایطی مردم، قشر علمی و دانشگاهی کشور علاقه‌مند به استفاده از اینترنت جهانی و شبکه‌های اجتماعی خارجی باشند، ایرادی ندارد؛ ولی باید چارچوب آن بدین‌صورت باشد که وابسته به اینترنت جهانی نباشیم و اگر دشمنان در بستر شبکه جهانی اینترنت خواستند برای ما ناامنی ایجاد کنند، این ناامنی موجودیت ما را به خطر نیاندازد.
زمانی اکثر مردم برای پیمایش در سطح شهر از نرم‌افزار مسیریابی با پایه رژیم صهیونیستی که بعد‌ها آمریکایی‌ها امتیاز آن را خریدند، استفاده می‌کردند، اما بعد از حمایت‌ها و تشویق‌هایی که برای ساخت چنین نرم‌افزاری در کشورمان صورت گرفت، الان چندین نوع نرم‌افزار مسیریابی با پوشش بسیار خوب داریم که بیشتر مردم هم از چنین نرم‌افزار‌هایی استفاده می‌کنند.
ولی در زمینه موتور جستجو و مرورگر اینترنتی و سیستم عامل و برخی خدمات پایه کاربردی متأسفانه کوتاهی شده است. با این حال در این زمینه‌ها فعالیت‌هایی در حال انجام است؛ به‌عنوان مثال، موتور جستجوی ایرانی اگرچه یک‌بار رونمایی شده، اما این بار با قابلیت‌های بهتر رونمایی خواهد شد؛ همچنین سیستم عامل بومی نیز در کشور طراحی شده که به‌صورت آزمایشی در حال کار و استفاده است.
این در حالی است که وقتی از شبکه جهانی اینترنت استفاده می‌کنیم، برای ارسال ایمیل ابتدا باید پیام مورد نظر به خارج از کشور رفته و سپس از آنجا مجدداً به گیرنده پیام که در داخل کشورمان قرار دارد، برسد و یا حتی شبکه‌های اجتماعی هم که امروز به‌صورت گسترده توسط مردم استفاده می‌شود، همین‌گونه است؛ در صورتی که باید سِرور آن‌ها در کشورمان باشد.
در این رابطه در زمان دولت قبل، شورای عالی فضای مجازی طی مصوبه‌ای مقرر کرد که هر فراهم‌آورنده سرویس شبکه اجتماعی که می‌خواهد در ایران مشتری داشته باشد، باید سِرور‌های آن را در داخل کشورمان قرار دهد تا داده‌های ایرانی‌ها به خارج از کشور نرود و شرکتی هم به‌عنوان نماینده خود در ایران داشته باشد تا چنانچه مسئله‌ای به وجود آمد، به لحاظ حقوقی پاسخگو باشد؛ ولی متأسفانه علی‌رغم اینکه این موضوع به تأیید شورای عالی فضای مجازی رسیده بود، دولت قبل به هر دلیلی به این مصوبه جامه عمل نپوشاند و باید روزی جواب مردم در این‌خصوص که چرا مصوبه مورد اشاره، اجرایی نشد را بدهند.
بنابراین هر شرکت پیام‌رسان خارجی که قصد دارد در ایران فعالیت داشته باشد، باید قوانین کشورمان را اجرا کند و ملاحظات ایمنی و امنیتی و دفاعی کشور را مد نظر داشته باشد و هیچ اقدامی بر خلاف مصالح و منافع ملی اقدامی انجام ندهد، نماینده‌ای در ایران داشته باشد و داده‌های مردم را نیز به خارج از کشور منتقل نکند.
خدا کند که جنگ سایبری یعنی جنگ سایبری به تمام معنا، رخ ندهد؛ چون معتقدم اگر دنیا به سمت جنگ سایبری تمام‌عیار برود، تبعات آن از جنگ هسته‌ای هم بیشتر است؛ به دلیل اینکه در جنگ نظامی، منطقه مورد حمله محدود بوده و از سوی دیگر، اهداف منطقه‌ای که مورد حمله قرار می‌گیرد و میزان آسیب‌های وارده به آن را می‌توان تعیین و مشخص کرد؛ اما در جنگ سایبری تمام‌عیار، سطح حمله به گستره جهان خواهد بود؛ لذا چنانچه به واسطه وقوع چنین جنگی دنیا دچار هرج و مرج شود، تبعات آن را نمی‌توان کنترل کرد. به همین جهت کشور‌های عضو سازمان ملل سعی می‌کنند چنین جنگی هیچ‌گاه رخ ندهد و برای جلوگیری از وقوع آن به دنبال وضع قوانین و مقررات خاصی در سطح بین‌المللی هستند.
سایبر با شبکه اینترنت جهانی سر و کار دارد؛ یعنی اینترنتی که در سطح جهان کاملاً به هم متصل است؛ به‌عنوان مثال یک نفر در فاصله‌ای به اندازه ۱۰ هزار کیلومتر آن طرف‌تر از مرز‌های ایران می‌تواند با ورود سایبری به یکی از مجموعه‌های کشورمان با فشردن دکمه‌ای، اثری را از خود در آن مجموعه برجای بگذارد؛ لذا این نشان می‌دهد که امروز فاصله فیزیکی و مرز‌ها از بین رفته است.
حدود چند سال پیش بدافزاری ناخواسته منتشر شد که در عرض کمتر از چند ساعت آثار آن در اکثر کشور‌های جهان بروز یافت؛ همچنین دو سال پیش، باج‌افزاری در دنیا منتشر شد که نشت آن از زرادخانه سلاح‌های سایبری آژانس امنیت ملی آمریکا و عنوان آن «واناکرای» (WannaCry) بود. این باج‌افزار یکی از آثار مخرب خود را در انگلستان برجای گذاشت و اثرات مخرب شدیدی بر حوزه بهداشت و درمان این کشور داشت.
البته جنگ سایبری در سه حوزه «فیزیکی» مانند قطع شدن برق یا اختلال در شبکه سوخت مردم، «اطلاعاتی» مانند برداشتن یا مخدوش کردن اطلاعات و در نهایت «جنگ شناختی» یعنی جنگ بر روی اذهان مردم و تغییر سلیقه و سبک زندگی آن‌ها رخ می‌دهد.
در این رابطه باید گفت که جنگ سایبری در حوزه فیزیکی همیشه وجود ندارد، ولی جنگ سایبری در حوزه اطلاعاتی و شناختی همیشه وجود دارد؛ چون سر و صدایی ایجاد نمی‌کند؛ یعنی در جنگ اطلاعاتی، نفوذکننده در سامانه‌ای نفوذ خود را انجام می‌دهد و اطلاعاتی که لازم دارد را به سرقت می‌برد و یا تغییر می‌دهد.
جنگ شناختی نسبت به دو جنگ دیگر خطرناک‌تر است؛ چون افراد غرق در شبکه‌های اجتماعی هستند، غافل از اینکه تولیدکنندگان محتوا در شبکه‌های اجتماعی به دنبال تغییر ذهن مخاطبین به سمت اهداف مد نظر هستند؛ لذا در این جنگ چنانچه محتوای خود را تولید نکنیم و مقهور شویم، معلوم نیست در آینده با چه نسلی روبه‌رو می‌شویم؛ برای اینکه ممکن است نسل آینده به واسطه مغلوب شدن در جنگ شناختی، روبه‌روی نظام بایستد و یا سبک زندگی‌ای را که می‌پسندد دنبال کند.
شاید به همین علت رهبر معظم انقلاب اسلامی عنوان کردند که فضای سایبری قتلگاه جوانان و نوجوانان شده است؛ در حالی که قتل و خونریزی وجود ندارد. در واقع منظور ایشان این است که دشمنان به وسیله فضای مجازی، جوانان و نوجوانان کشورمان را با القای افکار نامناسب و سبک زندگی غیر اسلامی از ما می‌گیرند.
در جنگ‌های مورد اشاره سایبری، سازمان پدافند غیرعامل چه نقش و کارکردی دارد؟
در کشور تقسیم کاری صورت گرفته که متناسب با ظرفیت‌ها و توانمندی‌های موجود مسئولیت‌ها بین سازمان‌های مختلف تقسیم شود تا تراکم کار و مسئولیت در یک دستگاه به وجود نیاید؛ حال در چنین تقسیم کاری، دستگاه‌های خاصی متولی جنگ شناختی هستند؛ چون در جنگ شناختی برای محتوا‌هایی که دیگران جهت استفاده ما ارائه می‌دهند، نیاز به تحلیل و پاسخ داریم؛ به همین منظور دستگاه‌های متولی این بخش حوزه‌های علمیه، بخش‌هایی از سپاه، رسانه ملی و سازمان تبلیغات اسلامی و امثالهم هستند و در جنگ اطلاعاتی هم دستگاه‌های اطلاعاتی کشور بیشتر درگیرِ این حوزه هستند.
سازمان پدافند غیرعامل هرچند به دو حوزه مورد اشاره بی‌توجه نیست، اما عمده فعالیت این سازمان در رابطه با جنگ سایبری در حوزه فیزیکی است، یعنی مصون‌سازی زیرساخت‌های کشور در برابر تهاجم‌های سایبری که در حوزه فیزیکی صورت می‌گیرد؛ البته در این رابطه باید به این نکته هم اشاره کنم که از نظر ما بزرگترین سرمایه اجتماعی و زیرساختی کشور، مردم هستند.
موضوع دیگری که می‌توان در اینجا به آن اشاره کرد، این است که شبکه ملی اطلاعات یکی از ارکان قدرت سایبری کشور محسوب می‌شود؛ بر این اساس، اگر در سطح جهان مطالعه‌ای انجام دهید، متوجه می‌شوید کشور‌هایی که برای خود شبکه ملی اطلاعات ایجاد کردند و در این عرصه، از اینترنت جهانی استقلال یافتند، موفق بودند.
بنابر این هر کشوری که توانسته از شبکه جهانی اینترنت استقلال پیدا کند، موفق بوده است؛ البته استقلال به معنای قطع ارتباط با این شبکه نیست؛ زیرا متأسفانه این‌گونه برداشت می‌شود کسانی که به دنبال شبکه ملی اطلاعات هستند، قصد دارند دسترسی‌ها را از شبکه جهانی اینترنت قطع کنند؛ در صورتی که این‌گونه نیست.
شبکه ملی اطلاعات باید از شبکه جهانی اینترنت استقلال داشته باشد تا در انجام امور و کار‌های مربوط به این شبکه، وابسته نباشد؛ چون هر لحظه این احتمال وجود دارد که متصدیان شبکه جهانی اینترنت، دسترسی ما را به آن قطع کنند.
حال چنانچه ما تمام فعالیت‌های خود را به این شبکه وابسته کرده باشیم، با قطع شدن آن نمی‌توانیم فعالیت کنیم و بدین ترتیب دسترسی‌های بانکی، ارتباطی، فعالیت‌های اجتماعی و حتی شبکه‌های سوخت، برق و آب نیز مختل می‌شوند.
هنر مدیران یک کشور برای حفظ استقلال جامعه این است که کشور از وابستگی به اینترنت جهانی رهایی یابد و بتواند از شبکه ملی استفاده کند؛ حال چنانچه در چنین شرایطی مردم، قشر علمی و دانشگاهی کشور علاقه‌مند به استفاده از اینترنت جهانی و شبکه‌های اجتماعی خارجی باشند، ایرادی ندارد؛ ولی باید چارچوب آن بدین‌صورت باشد که وابسته به اینترنت جهانی نباشیم و اگر دشمنان در بستر شبکه جهانی اینترنت خواستند برای ما ناامنی ایجاد کنند، این ناامنی موجودیت ما را به خطر نیاندازد.
زمانی اکثر مردم برای پیمایش در سطح شهر از نرم‌افزار مسیریابی با پایه رژیم صهیونیستی که بعد‌ها آمریکایی‌ها امتیاز آن را خریدند، استفاده می‌کردند، اما بعد از حمایت‌ها و تشویق‌هایی که برای ساخت چنین نرم‌افزاری در کشورمان صورت گرفت، الان چندین نوع نرم‌افزار مسیریابی با پوشش بسیار خوب داریم که بیشتر مردم هم از چنین نرم‌افزار‌هایی استفاده می‌کنند.
ولی در زمینه موتور جستجو و مرورگر اینترنتی و سیستم عامل و برخی خدمات پایه کاربردی متأسفانه کوتاهی شده است. با این حال در این زمینه‌ها فعالیت‌هایی در حال انجام است؛ به‌عنوان مثال، موتور جستجوی ایرانی اگرچه یک‌بار رونمایی شده، اما این بار با قابلیت‌های بهتر رونمایی خواهد شد؛ همچنین سیستم عامل بومی نیز در کشور طراحی شده که به‌صورت آزمایشی در حال کار و استفاده است.
این در حالی است که وقتی از شبکه جهانی اینترنت استفاده می‌کنیم، برای ارسال ایمیل ابتدا باید پیام مورد نظر به خارج از کشور رفته و سپس از آنجا مجدداً به گیرنده پیام که در داخل کشورمان قرار دارد، برسد و یا حتی شبکه‌های اجتماعی هم که امروز به‌صورت گسترده توسط مردم استفاده می‌شود، همین‌گونه است؛ در صورتی که باید سِرور آن‌ها در کشورمان باشد.
در این رابطه در زمان دولت قبل، شورای عالی فضای مجازی طی مصوبه‌ای مقرر کرد که هر فراهم‌آورنده سرویس شبکه اجتماعی که می‌خواهد در ایران مشتری داشته باشد، باید سِرور‌های آن را در داخل کشورمان قرار دهد تا داده‌های ایرانی‌ها به خارج از کشور نرود و شرکتی هم به‌عنوان نماینده خود در ایران داشته باشد تا چنانچه مسئله‌ای به وجود آمد، به لحاظ حقوقی پاسخگو باشد؛ ولی متأسفانه علی‌رغم اینکه این موضوع به تأیید شورای عالی فضای مجازی رسیده بود، دولت قبل به هر دلیلی به این مصوبه جامه عمل نپوشاند و باید روزی جواب مردم در این‌خصوص که چرا مصوبه مورد اشاره، اجرایی نشد را بدهند.
بنابراین هر شرکت پیام‌رسان خارجی که قصد دارد در ایران فعالیت داشته باشد، باید قوانین کشورمان را اجرا کند و ملاحظات ایمنی و امنیتی و دفاعی کشور را مد نظر داشته باشد و هیچ اقدامی بر خلاف مصالح و منافع ملی اقدامی انجام ندهد، نماینده‌ای در ایران داشته باشد و داده‌های مردم را نیز به خارج از کشور منتقل نکند.
ادامه دارد...
مهمترین راهکار نهادینه سازی الزامات و ضوابط پدافند غیرعامل در دستگاه‌های اجرایی را چه می دانید؟!
شماره پانزدهم خبرنامه دیدهبان
۲۷ آبان ۱۴۰۳ - ۱۳:۵۶
شماره چهاردهم خبرنامه دیدهبان
۱۹ آبان ۱۴۰۳ - ۱۱:۳۳
شماره سیزدهم خبرنامه دیدهبان
۱۵ آبان ۱۴۰۳ - ۱۳:۲۰
شماره دوازدهم خبرنامه دیدهبان
۲۰ شهريور ۱۴۰۳ - ۲۲:۴۹
شماره یازدهم خبرنامه دیدهبان
۱۷ مرداد ۱۴۰۳ - ۱۲:۲۳
شماره دهم خبرنامه دیدهبان
۰۱ مرداد ۱۴۰۳ - ۱۳:۵۶
شماره نهم خبرنامه دیده بان
۱۸ تير ۱۴۰۳ - ۱۸:۳۱
شماره هشتم خبرنامه دیده بان
۲۶ خرداد ۱۴۰۳ - ۱۳:۵۷
شماره هفتم خبرنامه دیده بان
۱۳ خرداد ۱۴۰۳ - ۱۰:۱۳
شماره ششم خبرنامه دیدهبان
۳۱ ارديبهشت ۱۴۰۳ - ۱۶:۰۶
شماره پنجم خبرنامه دیدهبان
۲۳ ارديبهشت ۱۴۰۳ - ۱۲:۳۷
شماره چهارم خبرنامه دیدهبان
۱۲ ارديبهشت ۱۴۰۳ - ۲۲:۳۳
شماره سوم خبرنامه دیده بان
۰۶ ارديبهشت ۱۴۰۳ - ۱۲:۰۵
شماره دوم خبرنامه دیده بان
۰۱ ارديبهشت ۱۴۰۳ - ۲۳:۳۵
شماره اول خبرنامه دیده بان
۲۱ فروردين ۱۴۰۳ - ۲۳:۴۲