خطر امنیت غذایی در کمین خاورمیانه

به گزارش پایداری ملی به نقل از خبرگزاری مهر، تنش بین روسیه و اوکراین از صبح روز پنجشنبه گذشته تاکنون بسیاری از بازارهای جهانی را با نوسانات گسترده روبرو کرده است به طوری که سهام بازارهای روسیه و آمریکا به شدت سقوط کرد، قیمت نفت مرزهای ۱۰۰ دلاری را درنوردید، قیمت طلا که تا قبل از شروع جنگ به ۱۹۰۰ دلار به ازای هر اونس رسیده بود با شروع جنگ تا ۱۸۷۲ دلار نیز کاهش پیدا کرد تا اینکه امروز دوباره روند قیمتی آن افزایشی شد و دوباره از مرز ۱۹۰۰ دلار گذشت، قیمت گاز و بنزین نیز به شدت افزایش یافته است.

یکی دیگر از بازارهایی که با نوسانات قیمتی زیادی روبرو بوده، بازار محصولات کشاورزی است. به طوری که اغلب غلات و نهاده‌های دامی افزایش قیمت بی سابقه‌ای را به خود دیده‌اند.

یکی از دلایل اصلی این امر به این موضوع بر می‌گردد که روسیه و اوکراین خود دو کشور بزرگ تأمین کننده محصولات کشاورزی و نهاده‌های دامی دنیا محسوب می‌شوند به طوری که روسیه همراه با اوکراین ۲۹ درصد از صادرات جهانی گندم، ۸۰ درصد از صادرات روغن آفتابگردان و ۱۹ درصد از صادرات ذرت جهان را به خود اختصاص داده‌اند.

از طرف دیگر معاملات آتی گندم و ذرت آمریکا با محدودیت‌های معاملاتی روزانه خود افزایش یافت، در حالی که کنجاله سویا به بالاترین میزان خود از سال ۲۰۱۲ رسید و عمدتاً به دلیل نگرانی‌ها در مورد عرضه جهانی غلات بوده است، از طرف دیگر قیمت‌های گندم و ذرت به ترتیب در بازار جهانی با افزایش ۳۰ درصدی و ۲۰ درصدی روبرو شده است.

کارشناسان معتقدند این تنش بین این دو کشور قیمت مواد غذایی را به بالاترین حد خود خواهد رساند به‌طوری که از همین حالا روزانه ۵۰ سنت قیمت گندم صادراتی آمریکا افزایش می‌یابد، قیمت گندم و سویا به بالاترین سطح در ۹ سال گذشته رسیده است.

آمارهای صادراتی محصولات غذایی روسیه نشان می‌دهد خاورمیانه و آفریقا مقصد ۷۰ درصد از صادرات گندم این کشور بوده است، به همین دلیل به نظر می‌رسد کشورهای منطقه در صورت ادامه دار بودن تنش و جنگ این دو زیان زیادی دیده و امنیت غذایی آنها با مشکلات زیادی مواجه شود.

خاورمیانه در شوک حمله روس‌ها به اوکراین

در پی جنگ روسیه و اوکراین کشورهای خاورمیانه اعلام کرده‌اند ممکن است در تأمین غذا و نان مشکل جدی پیدا کنند. زیرا روسیه و اوکراین از بزرگترین تأمین کنندگان گندم برای کشورهای این منطقه هستند.

مؤسسه تحقیقات خاورمیانه هشدار داده است که اگر جنگ موجب اختلال در عرضه گندم شود، جهان عرب متضرر خواهد شد. هم اکنون کشورهای منطقه دنبال جایگزین پیدا کردن هستند تا بتوانند گندم و غلات مورد نیاز خود را از این کشورها وارد کنند.

براساس اعلام مؤسسات بین المللی و تحقیقاتی جنگ در سوریه باعث گرسنگی ۱۲.۴ میلیون سوری شده است. و این در حالی بوده است که این کشور تا سال ۲۰۱۱ که درگیر حمله داعش شد، از نظر گندم خودکفا بود. گفته شده است جنگ اوکراین موجب افزایش گرسنگان در کشورهای منطقه خاورمیانه شود.

از طرف دیگر ادامه دار بودن جنگ روسیه و اوکراین مصر به عنوان بزرگ‌ترین وارد کننده گندم در جهان احتمالاً به شدت تحت تأثیر قرار خواهد گرفت. پرجمعیت‌ترین کشور عربی که ۱۰۲ میلیون نفر را در خود جای داده حدود ۱۲.۵ میلیون تن گندم را در فاصله سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۱ میلادی وارد کرده که تقریباً ۸۵ درصد آن از روسیه و اوکراین بود.

"هشام عبدالدهاب" یکی از اعضای بخش غلات در اتاق بازرگانی قاهره می‌گوید: «در صورت وقوع جنگ بین روسیه و اوکراین این وضعیت به شدت بر مصر تأثیرگذار خواهد بود. بخش مهمی از واردات گندم ما از آن دو کشور صورت می‌گیرد.»

با این حال مصر، بزرگترین واردکننده گندم جهان، روز پنجشنبه به دلیل تقاضای کم برای صادرات گندم در بازارهای جهانی و افزایش قیمت‌ها در پی حمله روسیه به اوکراین مناقصه بین المللی برای واردات را لغو کرد.

ابراهیم عشماوی دستیار اول وزیر تجارت مصر می‌گوید: مصر دارای ذخایر استراتژیک گندم است که در حال حاضر برای حدود ۴.۵ ماه کفایت می‌کند و امسال نیز ۴ میلیون تن گندم از کشاورزان محلی خریداری خواهد کرد که تا پایان امسال نیازهای کشور را تأمین می‌کند.

واردات گندم از اوکراین

با تمامی این اوصاف انتظار می‌رود که الجزایر، تونس و لیبی نیز که واردکنندگان عمده گندم هستند تحت تأثیر این جنگ قرار گیرند.

الکس اسمیت، پژوهشگر و تحلیلگر موادغذایی و کشاورزی مؤسسه بریک‌تورو ایالات متحده آمریکا نیز می‌گوید: لبنان سالانه ۷۰۰ هزار تن محصول گندم از اوکراین را وارد می‌کند که این واردات برابر با ۵۰ درصد منابع غذایی آنان است.

در لیبی، جایی که گندم از موادغذایی حیاتی جمعیت این کشور است، ۴۳ درصد واردات این محصول از مبدا اوکراین صورت می‌گیرد، در تونس نیز وضعیت مشابهی حکمفرماست.

الکس اسمیت می‌گوید: "تونس حدود ۳۲ درصد گندم خود را از اوکراین تأمین می‌کند و به طور کلی ۱۴ کشور در جهان حداقل ۱۰ درصد از واردات گندم خود را از اوکراین انجام می‌دهند.

نشانه‌های فاجعه کمبود گندم در یمن نیز قابل مشاهده است به طوری که این کشور از قحطی رنج می‌برد. در همین خصوص مدیر اجرایی برنامه جهانی غذا می‌گوید: اوضاع یمن پیش از جنگ هم بسیار بد بود و تأثیر این جنگ، به شدت فاجعه بار خواهد بود، زیرا برنامه جهانی غذا نیمی از غلات خودش را از روسیه و اوکراین تأمین می‌کند.

سودان هم که از روسیه و اوکراین، گندم وارد می‌کند، از کاهش ذخایر ارزی اش از زمان کودتای ماه اکتبر گذشته رنج می‌برد و کمک‌های بین المللی به آن هم متوقف شده است، به دنبال راه حل برای تأمین امنیت غذایی خود است.

الجزایر هم که دومین مصرف کننده بزرگ گندم در آفریقاست در این باره سکوت کرده است، هر چند که دولت الجزایر می‌گوید این درگیری تأثیری بر آن نخواهد داشت و سیاست متنوع ساختن شرکای تجاری در واردات گندم را در پیش خواهد گرفت.

سازمان خواربار و کشاورزی سازمان ملل متحد (فائو) پیش از شروع آخرین درگیری‌ها میان روسیه و اوکراین در مورد افزایش ناگهانی قیمت‌ها هشدار داده بود و اعلام کرده بود که بهای مواد غذایی در سال ۲۰۲۱ به بالاترین رقم در ده سال گذشته رسیده است.

جهان عرب که هنوز از اثرات همه‌گیری و خشکسالی‌های شدید چندین کشور شمال آفریقا نتوانسته است قد راست کند، حالا بر اثر این جنگ با بیشترین افزایش قیمت محصولات روبه‌رو خواهد شد.

در این منطقه نان ارزان‌ترین ماده غذایی موجود برای مردم است. کارشناسان منطقه‌ای از بالا گرفتن خشم عمومی بر اثر افزایش قیمت مواد غذایی سخن می‌گویند که یکی از عوامل اعتراضات و خیزش مردمی موسوم به بهار عربی در سال ۲۰۱۱ بود.

صادرات گندم روسیه

علاوه بر اوکراین، یکی دیگر از تولیدکنندگان اصلی بازار گندم جهان روسیه است که در ۲۰ سال گذشته توانسته است از واردات ۵۰ درصدی گندم رهایی یافته و علاوه بر خودکفایی گندم زیادی به بازارهای جهانی صادر کند.

در حقیقت روسیه اصلی‌ترین تولیدکننده گندم در جهان است که سالانه حدود ۳۵ میلیون تن گندم صادر می‌کند و بالاتر از رتبه اوکراین، پنجمین صادرکننده گندم جهان قرار دارد.

با شروع حملات به اوکراین، تقاضا برای گندم روسیه افزایش ناگهانی پیدا کرده است و باعث بروز نگرانی‌هایی در زمینه مواد غذایی در جهان شده است.

بنا به گزارش رصدخانه پیچیدگی‌های اقتصادی (او ای سی)، سایت بررسی داده‌های تجارت بین‌المللی، دو کشور روسیه و اوکراین با هم به طور متوسط یک‌چهارم محصول گندم جهان را تولید می‌کنند و این ماجرا برای مصر که بزرگ‌ترین واردکننده گندم در جهان است دورنمای نگران‌کننده‌ای است.

روسیه منبع اصلی تأمین‌کننده گندم مصر است که بنا بر آخرین گزارش منتشر شده از وزارت کشاورزی آمریکا حدود ۸۰ درصد از گندم وارداتی این کشور را فراهم می‌کند و پس از آن اوکراین قرار دارد.

روزنامه الاهرام به نقل از نادر سعد، سخنگوی دولت مصر هشدار می‌دهد که بحران میان اوکراین و روسیه می‌تواند باعث کاهش ذخایر گندم کشور شود و از مردم می‌خواهد که نان را با صرفه‌جویی بیشتری مصرف کنند تا ناچار به جیره‌بندی نشوند.

بر اساس آنچه از منابع خبری دریافت شده است در صورت ادامه دار بودن این جنگ مشکل تأمین غلات برای کشورهای منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا تشدید خواهد شد زیرا عملاً برای تأمین غلات جایگزینی در کوتاه مدت وجود ندارد.