شبکه خبری المیادین به تازگی در گزارشی تحقیقی به روند ورود ویروس کووید ۱۹ به ایران در شرایط خاص تحریمی و نحوه مقابله ایران با اپیدمی این بیماری و چالش واکسیناسیون عمومی درکشور پرداخته است.
به گزارش پایداری ملی به نقل از روابط عمومی ستاد اجرای فرمان امام (ره)، در گزارش شبکه المیادین آمده است: ایران نیز مانند دیگر کشورها خیلی زود درگیر ویروس کرونا شد. اما تفاوت در تجربه ایران این بود که این کشور با شدیدترین نوع تحریم‌ها به ویژه در زمینه دارویی و تجهیزات پزشکی و مهمترین آنها یعنی وسایل پیشگیری از ویروس کرونا روبرو بود. این تحریم‌ها تأثیری مستقیم در افزایش بسیار مبتلایان و مرگ و میر به خاطر ویروس کرونا در ماههای اول سال ۲۰۲۰ داشت و ایران را در رتبه‌های اول نسبت شیوع در کنار چین و ایتالیا قرار داد اما همه اینها ایرانی‌ها را از تلاش بازنداشت، کسانی که در راه مبارزه با شیوع ویروس بسیج شده بودند و در خط مقدم آنها پزشکان، پرستاران و دانشجویان دانشگاه‌ها چه به صورت مستقیم یا عملیات ضدعفونی سازی و ساخت ماسک‌های بهداشتی و ضدعفونی کننده‌ها و یا تأثیرگذارترین عاملی که معادله را کاملاً تغییر داد یعنی ساخت واکسن قرار داشتند.
در ۱۲ فوریه ۲۰۲۰ ابتلای دو نفر به ویروس کرونا در شهر قم توسط وزارت بهداشت ایران ثبت و اعلام شد. هنگام شیوع کرونا در چین، انستیتو پاستور تهران برای تهیه تجهیزات تشخیص کرونا (تست) دست به کار شد و به ساخت و افزایش تولید آن روی آورد تا از یک‌سو میزان شیوع آن در کشور را مشخص کند و از سوی دیگر مشمول تحریم‌هایی که مانعی در برابر ساخت این تجهیزات بود، قرار نگیرد."
این گزارش می‌افزاید: در آن زمان میزان ذخیره کافی برای مواد تشخیصی و پیشگیری از جمله تست، ماسک و ضدعفونی‌کننده‌ها مشخص نبود همانطور که شاهد بحرانی جهانی در عرضه، نگهداری یا سرقت این مواد توسط برخی کشورها بودیم بنابراین نهاد ستاد اجرایی فرمان امام خمینی در ایران شروع به تولید ماسک با سرعتی صعودی کرد به نحوی که تولید ماسک را از ۵۰ هزار عدد در ۱۴ مارس ۲۰۲۰ آغاز کرد و به ۵ میلیون عدد در روز در ۳۰ سپتامبر ۲۰۲۰ رساند علاوه اینکه با شرکت هزاران داوطلب، این ماسک‌ها را به همراه ضد عفونی‌کننده‌ها در استان‌های مختلف توزیع کرد.
در زمانی که کشورها برای دستیابی به واکسن کرونا با یکدیگر مسابقه گذاشته بودند چند شرکت ایرانی شروع به توسعه پروژه خود برای ساخت واکسن کردند. اتخاذ چنین تصمیمی با خطرات و تبعات زیادی همراه بود از یک سو تأمین نیاز تعداد زیادی از مردم سخت بود و از سوی دیگر تحریم‌ها واردات مواد اولیه لازم برای آماده‌سازی چنین پروژه‌ای را ممنوع می‌کرد. آمریکا بیشتر این تجهیزات را تصاحب و یا تحریم کرده بود و مانع از صادرات آن به ایران می‌شد همچنین به متحدانش نیز اجازه چنین کاری را نمی‌داد و بر روی تولید انحصاری واکسن کار می‌کرد.
وارد کردن واکسن و تهیه تولید داخلی
شبکه لبنانی المیادین می‌افزاید: به موازات مقدمات ساخت واکسن ایرانی، دولت درخواست‌های خود به کشورهای دوست برای واردات واکسن را ارائه کرد و این اقدام موازی برای برآوردن الزامات مرحله مذکور به منظور حفاظت از ملت و دستیابی به یک واکسن ساخت داخل ضروری بود.
رایزنی‌ها و مذاکرات برای خرید واکسن از چند کشور در اواخر مارس ۲۰۲۰ آغاز شد و اولین آن کشور چین بود که کرونا در آنجا ظاهر شد و پیش‌تر واکسن سارس را ساخته بود. چین سعی کرد توافقی برای فروش واکسن به ایران و اجرای اصلاحات متناسب با ویروس کرونا امضا شود اما این امر مستلزم آزمایش‌هایی بر روی مردم بود که دولت ایران به خاطر خطراتش، نپذیرفت.
شرکت انگلیسی آسترازنکا نیز در همان زمان پیشنهاد فروش ۵ میلیون دوز واکسن در مقابل مشارکت ایران در آزمایش‌های انسانی را مطرح کرد و چین نیز همزمان پیشنهاد داد در مقابل مشارکت ایران در آزمایش‌های انسانی حاضر است ۱۸ میلیون دوز واکسن به تهران بفروشد اما دولت ایران به این دلیل که از ایمنی و امنیت این آزمایش‌ها اطلاع ندارد این پیشنهادها را قبول نکرد.
از اواسط تابستان ۲۰۲۰ شرکت‌ها شروع به ارائه واکسن‌های خود کردند و کشورها توافق کردند که در شرایط اضطراری آن را تزریق کنند. در این مرحله پروژه جهانی «کوواکس» (Covax) روی کار آمد. پروژه‌ای که هدف آن به اشتراک گذاشتن بخشی از واکسن‌ها توسط کشورهای سازنده با دیگر کشورها به منظور تسریع در کمپین واکسیناسیون در جهان بود اما این برنامه در حد انتظار نبود. زمانی که ایران پول برای ۱۷ میلیون دوز واکسن پرداخت کرد کوواکس به وعده خود عمل نکرد اما به دلیل تحریم‌های آمریکا، همچانان این مسیر برای واردات واکسن امن‌تر بود.
شرکت برکت آغاز آزمایش‌های انسانی واکسن را اعلام کرد
المیادین در گزارش خود آورده: در ۲۹ دسامبر ۲۰۲۰ گروه دارویی برکت پس از فرآیند دشوار پژوهش و تحقیق و تهیه مواد اولیه در سایه تحریم‌های آمریکا حتی در زمینه مواد بهداشتی و پزشکی لازم، آغاز آزمایش‌های انسانی را اعلام کرد.
از اولین داوطلبان برای این آزمایش‌ها طیبه مخبر دختر محمد مخبر رئیس ستاد اجرایی فرمان امام خمینی و علی عسگری معاون اجرایی ستاد مذکور بود. اعلام این موضوع و شروع آزمایش‌های انسانی تأثیرات قابل توجهی داشتند. هنوز دو هفته از این امر نگذشته بود که آمریکا از طریق وزارت خزانه‌داری خود از تحریم محمد مخبر، ستاد اجرایی فرمان امام و تمام زیرمجموعه‌های آن از جمله شرکت برکت خبر داد.
پس از اعلام آغاز آزمایش‌های انسانی، «سید علی خامنه‌ای» رهبر انقلاب اسلامی ایران در هشتم دسامبر ۲۰۲۰ طی یک سخنرانی واردات واکسن‌های ساخت آمریکا، فرانسه و انگلیس را ممنوع اعلام کرد و ضمن تشویق به ساخت واکسن‌های ایرانی کردند و همچنین از مسئولان خواستند برای تسریع در روند واکسیناسیون اقدام به تأمین واکسن از خارج به استثنای کشورهای مذکور کنند.
در پی این پیشرفت بزرگ و غیرمنتظره در ساخت واکسن در ایران و شکست انحصار ساخت واکسن‌ها که آمریکا را نگران کرد مذاکرات ایران برای واردات واکسن از کشورهای دوست آغاز شد؛ برخی کشورهای غربی برای فرستادن واکسن به ایران شتافتند و کواکس برای عمل به تعهدات قبلی خود وارد عمل شد.
واکسن‌ها پشت سر هم از روسیه و چین رسید و تحریم‌ها و احتکار آمریکا را شکست. انتظار می‌رفت که در مارس ۲۰۲۱ ۳.۲ دوز واکسن از طریق کواکس وارد ایران شود اما آن نیز با تبعات تحریم‌ها روبرو شد و پس از گذشت ۳ ماه از دریافت پول واکسن‌ها، تنها ۷۰۰ هزار دوز واکسن آسترازنکا ساخت کره جنوبی در ۵ آوریل ۲۰۲۱ وارد ایران شد. وارد شدن محموله بعدی واکسن تا ۱۶ می ۲۰۲۱ به تأخیر افتاد و در این تاریخ ۱.۵ میلیون دوز واکسن آسترازنکا ساخت ایتالیا وارد ایران شد.
شرکت‌های خصوصی ایرانی نیز برای بستن قرارداد خرید واکسن تلاش کردند و توانستند در پایان ۲۰۲۰ مقداری واکسن وارد کنند اما این اقدام نیز از محاصره در امان نماند. یک شرکت ایرانی که نمایندگی انحصاری واکسن هندی «بهارات» را داشت توافقی برای خرید ۲ میلیون دوز امضا کرد. مبلغ برای خرید ۵۰۰ هزار دوز اول پرداخت شد، ۱۲۵ هزار دوز آن در دهم مارس ۲۰۲۱ رسید اما به دلیل تحریم‌های آمریکا، هند مانع از صادرات دوزهای بعدی شد.
ایجاد خطوط تولید واکسن برکت و پیدایش آن با واکسن‌های دیگر
در ادامه این گزارش آمده است: برکت تنها واکسنی نبود که برای ساخت آن در ایران تلاش می‌شد بلکه ۵ واکسن دیگر نیز وجود داشتند: «پاستوکوک» مشترک میان انستیتو پاستور و کوبا که به سوبرانا نیز معروف است؛ «کووپارس» که به رازی نیز معروف است، «فخراوک یا فخرا»، «اسپایکوژن» (مشترک با استرالیا) و «نوراواک» (که از طریق یکی از سازمان‌های وابسته به سپاه پاسداران ایران اجرا می‌شود).
اما برکت در ارائه نتایج سریع‌تر بود پس از اتمام موفقیت‌آمیز آزمایش‌های اولیه و انتشار مقالات علمی درباره نتایج و پژوهش‌ها، شرکت برکت اقدام به ایجاد خط تولید انبوه کرد. برآورد کنندگان تخمین زدند که ایران نیازمند ۱۶۰ میلیون دوز واکسن است پس کار برای تأمین این میزان واکسن آغاز شد.
اما تجهیزات لازم برای تولید واکسن در ایران فراهم نبود و به صورت انحصاری در آمریکا تولید می‌شد حتی آزمایشگاه‌های موجود در ایران نیز از مدتی پیش به دلیل کمبود تجهیزات اساسی که از آمریکا وارد می‌شد تعطیل شده بودند.
شرکت برکت سعی کرد با مسیرهای کاملاً علمی تحریم‌های آمریکا را دور بزند بنابراین مجموعه مواد اولیه‌ای درخواست کرد که تنها با یک سوم آنها موافقت شد و اینها حاکی از آن بود که آمریکا نمی‌خواهد هیچ فرصتی به ایرانی‌ها برای ساخت واکسن بدهد. اما ایرانی‌ها همین موادی که با آن موافقت شده را گرفتند و شروع به ساخت دیگر مواد با استفاده از تجربه داخلی کردند که این نشان دهنده تحول تکنولوژی در تأمین نیازهای ایران در سایه تحریم‌ها و بحران بود. همچنین ایران تلاش کرد تجهیزات جایگزین از چین و هند تأمین کند اما همانها نیز در یک برهه وارد و در برهه دیگر به دلیل تحریم‌ها و سختی‌های مرتبط با شیوع ویروس کرونا در هند با مشکل مواجه شد.
انتظار می‌رفت که تعداد دوزهای ساخته شده در ایران به حدود ۵۰ میلیون عدد در نوامبر ۲۰۲۱ برسد اما این تحریم‌ها و برخی موانع دیگر مانع از تحقق آن در زمان مشخص شد اما بر اساس آمار رسمی تولید در این مجموعه ادامه دارد و روند تصاعدی به خود گرفته است.
تأثیر داخلی و خارجی واکسن ایرانی
در گزارش المیادین آمده: پس از آنکه آزمایش‌های ایران از طریق واکسن برکت به دستاورد مطلوب رسید، نتایج شکست احتکار و محاصره آشکار شد؛ تعداد دوزهایی که قبل از آغاز این آزمایش‌ها از خارج وارد می‌شد ۶.۸ میلیون بود و پس از ۳ ماه از تولید و لغو برخی تحریم‌ها برای واردات به دلیل ترس از فروش واکسن به ۵۱.۴ میلیون دوز رسید یعنی سرعت واردات ۱۲.۵ برابر افزایش یافت و قیمت هر دوز واکسن از ۱۵.۵ به ۸ یورو کاهش داشت.
نظرسنجی‌ها نشان از اعتماد ۷۴ درصد ایرانی‌ها به واکسن‌های ایرانی به ویژه واکسن برکت دارد. بهرام عین‌اللهی وزیر بهداشت ایران در اظهارات اخیر خود گفت، واکسن برکت بر اساس پژوهش‌های وزارت بهداشت و مقایسه آن با واکسن‌های خارجی عوارض کمتری دارد و چه بسا کمترین عوارض در جهان را داشته باشد. شایان ذکر است که مطالعات بالینی در مرحله اول و دوم بر روی گروه‌های سنی ما بین ۱۲ تا ۱۸ سال نیز در ایران آغاز شده و تأثیرات آن بالای ۸۴ الی ۹۰ درصد و ۸۰ درصد به بالا برای دوز دوم گزارش شده است.
در گزارش‌های اخیر وزارت بهداشت درباره دریافت واکسن‌های ایران و خارجی آمده تا روز ۲۱ دسامبر ۲۰۲۱ حدود ۱۵۰ میلیون و ۱۰۸ هزار و ۳۰۸ دوز واکسن دریافت شده است. اما
تعداد واکسن‌های ایرانی دریافت شده ۳۲ میلیون و ۳۰۰ هزار دوز است که ۱۵ میلیون آن برکت، ۶ میلیون و ۳۰۰ هزار دوز آن پاستوواک، ۶ میلیون آن اسپایکوژن و ۵ میلیون آن رازی است.
تا تاریخ ۲۶ دسامبر ۲۰۲۱، ۵۹ میلیون و ۵۲۹ هزار نفر دوز اول واکسن، ۵۱ میلیون و ۲۵۵ هزار و ۵۵۵ نفر هر دو دوز و ۵ میلیون و ۹۲۲ هزار و ۲۱۳ نفر دوز سوم را تزریق کرده‌اند که مجموع دوزهای تزریق شده ۱۱۶ میلیون و ۷۰۷ هزار و ۷۱۵ دوز است.
وزیر بهداشت ایران اعلام کرد که طی ۴ ماه ۱۱۲ میلیون دوز واکسن تزریق شده است. وی افزود در یک روز یک میلیون و ۶۵۰ هزار دوز واکسن تزریق کردیم که با توجه به سرعت و تعداد جمعیت یک رکورد جهانی است و سازمان بهداشت جهانی با ما تماس گرفت و از این میزان واکسیناسیون در ایران شگفت زده شد.
در پایان این گزارش آمده است: ایران در دوره شیوع کرونا، توانایی‌های داخلی و تحریم‌های آمریکا و خود اپیدمی را به چالش کشید و ثابت کرد که اراده ایرانی‌ها قادر به شکست انحصار و موانع غربی است. علیرغم تمام چالش‌ها، ایران شکل جدید از مقاومت پزشکی و علمی را رقم زد و ارزش اعتماد به تجربه داخلی و بکارگیری آن را ثابت کرد.