پدافند شهری؛ صیانت از دارایی‌ها و حفاظت از مردم در جغرافیای شهری

• رسیدن به شهر هوشمند، مستلزم مدیریت هوشمند نیز هست. مدیریتی که بتواند با تلاش آگاهانه برای استفاده از فناوری‌های نوین جهت تحول در وضعیت فعلی و بهبود سطح زندگی، امنیت لازم را نیز فراهم آورد.
• در استفاده از هر فناوری جدید بایستی به تمام ابعاد آن فناوری اشراف داشته و با شناخت کافی و کامل، از مزایای آن استفاده و جلوی تهدیدات آن را گرفت.
• در حال حاضر مطالعات پدافند غیرعامل در 35 شهر از 51 شهر بالای دویست هزار نفر جمعیت از جمله در شهر تهران توسط مشاورین صاحب صلاحیت در دست اقدام است.
• بعد از گذشت شش دوره از شروع فعالیت شوراهای اسلامی هنوز خبری از مدیریت واحد شهری نیست. همین موضوع در حوادث و بحران‌های شهری چالش‌های فراوانی را به دنبال دارد.
• برای داشتن ایران قوی لازم است همه دستگاه‌های اجرایی و مدیران کشور بایستی الزامات و ملاحظات پدافند غیرعامل را در حوزه تخصصی و ماموریتی خودشان دقیقا عملیاتی و اجرایی دنبال کنند.

به گزارش پایداری ملی، مشروح گفتگوی مهندس اسدالله کریمی، معاون امور شهری سازمان پدافند غیرعامل کشور با نشریه عماد را در ادامه می‌خوانید؛

مفاهیم پدافند شهری در سال‌های اخیر بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است. اساسا، پدافند غیرعامل چه قرابتی و ارتباطی با مدیریت شهری دارد؟

پدافند شهری از گذشته در فرهنگ شهرسازی کشور ما وجود داشته است. احداث قلعه‌ها، ارگ و بارو و یا حفر خندق در اطراف شهرها همه و همه تمهیدات پیشینیان ما برای محافظت از جان و مال مردم بوده است. پس از انقلاب صنعتی و پیشرفت­‌های چشمگیر در صنایع و ساخت تسلیحات نظامی ازیک‌طرف و گسترش و توسعه سریع شهرها از سوی دیگر موجب شده است که علی‌رغم وجود پروتکل‌­های مختلف و پیمان‌نامه‌ها و مقررات بین‌المللی حمله به شهرها یکی از راهبردهای اصلی در جنگ‌های معاصر ­باشد.

شهرهای هوشمند به یکی از الزامات توسعه در کشورهای مختلف تبدیل شده است. در این بین خطر اشراف و کنترل از طریق برخی از ابزارهای شهر هوشمند که اکثر غیربومی و وارداتی هستند از سوی کارشناسان گوشزد می‌شود. پدافند غیرعامل چگونه می‌تواند در شهرسازی نوین و به ویژه شهرهای هوشمند، استفاده از فناوری را بدون ابعاد منفی آن فراهم کند؟

رسیدن به شهر هوشمند، مستلزم مدیریت هوشمند نیز هست. مدیریتی که بتواند با تلاش آگاهانه برای استفاده از فناوری‌های نوین جهت تحول در وضعیت فعلی و بهبود سطح زندگی، امنیت لازم را نیز فراهم آورد. محققان و پژوهشگران فعال در حوزه هوشمندسازی شهرها هشدار داده‌اند که شهرهای هوشمند علیرغم تمامی مزایای متعددی که دارند، ریسک و چالش‌های زیادی نیز همراه دارند که باید به آن‌ها توجه ویژه‌ای داشت. آن‌ها همچنین خاطرنشان کرده‌اند که هکرها و مجرمان سایبری قادر خواهند بود به‌راحتی به دستگاه‌های الکترونیکی کاربران و شهروندان که به خدمات هوشمند شهری متصل هستند نفوذ نمایند. یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های شهر هوشمند به‌ویژه در حوزه مدیریت، مسئله امنیت سایبری است این موضوع زمانی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند که نفوذ در شبکه‌های زیرساختی شهر و خدمات‌رسان صورت پذیرد. لذا در استفاده از هر فناوری جدید بایستی به تمام ابعاد آن فناوری اشراف داشته و با شناخت کافی و کامل، از مزایای آن استفاده و جلوی تهدیدات آن را گرفت. استفاده از پلتفرم‌های بومی، نرم‌افزارها و سخت‌افزارهای تخصصی و توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان در این حوزه می‌تواند یکی از راهکارهای جلوگیری از تهدیدات در این حوزه باشد.

تجهیز و آموزش نیروهای عملیات شهر در برابر تهدیدات CBRNE با راهبری سازمان پدافند غیرعامل کشور، بازخوردهای مطلوب در بین مدیران شهری داشت. اساسا ضرورت اقداماتی از این دست چیست. برنامه آتی سازمان برای افزایش تاب آوری شهرها کدامند؟

امروزه علی‌رغم پیشرفت های فراوان در عرصه علم و فناوری و تولید تجهیزات، آسیب‌پذیری جوامع نیز افزایش‌یافته است. برخی از آسیب‌پذیری‌ها به‌صورت طبیعی در زندگی روزمره ممکن است رخ داده و برخی براساس تهدیدات انسان‌ساخت عمدی و غیرعمدی(صنعتی) به وقوع بپیوندد. آنچه موجب کاهش این آسیب‌ها می‌شود کسب دانش و تجربه عملیاتی در عرصه‌های مختلف است.

یکی از گروه‌های خدمات‌رسان در مواقع حوادث و تهدیدات، نیروهای خدوم آتش‌نشانی هستند که در اولین فرصت خود را به صحنه حوادث می‌رسانند. در نتیجه لازم است آمادگی لازم را برای رویارویی با انواع حوادث داشته باشند این آمادگی هم در آموزش نیروهای آتش‌نشانی و هم در تجهیز آن‌ها و تمرینات دوره‌ای حاصل‌شده که نتیجه آن حفاظت از این نیروهای تخصصی و خدوم در مرحله اول و حفظ و صیانت از مردم در مرحله بعد را تضمین می‌کند. ازاین ‌رو سازمان در اجرای مأموریت‌های پدافند شهری با همکاری سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور و شهرداران محترم شهرهای بالای 200 هزار نفر اقدام به تجهیز یک خودروی آتش‌نشانی برای مقابله با حوادث CBRNنمود که به یاری خدا در سال جاری مرحله دوم این اقدام نیز در صورت حمایت سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌ها انجام خواهد داد.

سند پدافند شهری در بسیاری از شهرهای کشور تدوین شده یا در دست تدوین است. این سند چه می‌گوید و چه کمکی به مدیریت شهری خواهد کرد؟

با توجه به تغییرات مدیریتی در سطح شهرهای کشور، این مطالعات آخرین وضعیت شهر را از نگاه پدافند غیرعامل در اختیار مدیران شهری قرار می‌دهند. مدیران شهری با بهره‌برداری از این مطالعات می‌توانند وضعیت شهر را در حوزه‌های مختلف از منظر پدافند غیرعامل به‌وضوح درک کنند. دارایی‌های کلیدی شهر کدام بوده و در کجای شهر قراردارند. آسیب‌پذیری‌های شهر در چه حوزه‌هایی است، تهدید پایه شهر چیست و وضعیت زیرساخت­های اصلی شهر در شرایط بحران، آیا می‌تواند تداوم عملکرد داشته باشد یا خیر؟ و در انتهای این مطالعات نیز بایستی برنامه‌های اثربخش، عملیاتی و اجرایی در دوره‌های زمانی کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت و با رویکرد اصل هزینه - فایده برای مدیران شهر ارائه کرده باشد. انتظار این است که مدیران در یک دوره چهارساله بتوانند بخشی از این برنامه‌ را بر اساس اولویت‌های مشخص‌شده در مطالعات و اعتبارات شهر اجرا نموده و بتوانند در پایان دوره مدیریتی خود قسمتی از آسیب‌پذیری‌های شهرشان را مرتفع نمایند. در حال حاضر مطالعات پدافند غیرعامل در 35 شهر از 51 شهر بالای دویست هزار نفر جمعیت از جمله در شهر تهران توسط مشاورین صاحب صلاحیت در دست اقدام است.

نبود فرمانده واحد شهری به ویژه در زمان وقوع بحران‌ها، همواره یکی از دغدغه های مدیریت بحران در کشور بوده است. دلیل عدم شکل گیری و اجماع برای این امر مهم چیست؟ راهکار سازمان پدافند غیرعامل کشور کدام است؟

مدیریت شهری در کشور ما بین دهها نهاد دولتی و شهرداری‌ها به‌عنوان نهاد عمومی غیردولتی تقسیم‌شده است ادارات و سازمان‌های گوناگونی در شهرها مستقر بوده و به‌عنوان دستگاه‌های خدمات رسان در حال ارائه خدمت به شهروندان می‌باشند. سالانه اعتبارات قابل‌توجهی را جهت برنامه‌های توسعه و نگهداشت مناسب خدمات، هزینه می‌نمایند. نکته قابل‌توجه اینکه این ادارات و سازمان‌ها گاهاً با یکدیگر هماهنگ نبوده و این عدم همسویی در طرح‌ها و برنامه‌ها، مشکلاتی را در سطح شهر ایجاد می‌نماید. با وجود تشکیل شوراهای اسلامی و واگذاری برخی از اختیارات ‌به این شوراها لیکن بعد از گذشت شش دوره از شروع فعالیت شوراهای اسلامی هنوز خبری از مدیریت واحد شهری نیست. همین موضوع در حوادث و بحران‌های شهری چالش‌های فراوانی را به دنبال دارد. آنچه سازمان پدافند غیرعامل به دنبال آن است، ایجاد فرماندهی واحد در بحران‌ها و حوادث است به‌گونه‌ای که در شرایط عادی هر نهاد و سازمانی به وظایف خود عمل کرده و در زمان بحران همه دستگاه‌ها تحت نظر یک فرمانده مشخص اقدامات مورد نیاز و ضروری برای خدمات رسانی به مردم را پیگیری و عملیاتی نمایند.

یکی از دغدغه‌های گذشته سازمان پدافند غیرعامل کشور، عدم همراهی کامل مدیریت شهری کلانشهرها در مباحث مربوط به رعایت الزامات و ضوابط پدافند غیرعامل است. برای افزایش تعاملات با مدیریت شهری جدید چه برنامه ای در دستور کار دارید؟

در سال های اخیر با هماهنگی سازمان شهرداری‌ها در تمام شهرهای بالای 200 هزار نفر جمعیت مدیر پدافند غیرعامل، در شهرداری‌ها منصوب‌شده است و موضوعات پدافند غیرعامل بر اساس برنامه‌ای یک‌ساله و طی توافقی در ابتدای سال با شهرداران مشخص و توسط مدیر پدافند شهرداری‌ها پیگیری و اجرایی شده و گزارش عملکرد خود را بطور سالانه به سازمان پدافند غیرعامل ارسال می نمایند. در شهر تهران نیز بر اساس ابلاغ شهردار محترم تهران معاونت هماهنگی امور مناطق به‌عنوان جانشین شهردار و ریاست شورای پدافند غیرعامل شهرداری تعیین و سازمان مدیریت بحران شهرداری تهران به‌عنوان دبیرخانه این شورا موضوعات را در قالب کارگروه‌های تخصصی ازجمله کارگروه حمل‌ونقل، فنی و عمرانی و کارگروه شهرسازی، کارگروه خدمات شهری و غیره پیگیری می‌نمایند. ما امیدواریم با حضور جناب آقای دکتر زاکانی به‌عنوان شهردار تهران توجه ویژه‌ای به این حوزه شده و موضوعات با دقت و سرعت بیشتری به‌صورت کاملاً علمی و کارشناسی پیش رود.

تلاش‌های سازمان پدافند غیرعامل کشور برای خروج تاسیسات پرخطر از حریم شهرها به کجا رسید؟

دوم؛ مذاکره با شهرداری‌ها و سایر نهادها و دستگاه‌های اجرایی جهت خروج و یا ایمن‌سازی مراکز خطرزای موجود در شهرها

و سوم؛ پیگیری حقوقی و قانونی از طریق مجلس شورای اسلامی و وزارت کشور جهت ارائه طرح یا لایحه‌ای برای عملیاتی شدن بند نهم سیاست‌های کلی.

رهبر انقلاب اول فروردین امسال، در سخنرانی زنده تلویزیونی خطاب به ملت ایران راهبرد نظام و کشور را «ایران قوی» اعلام کردند. به نظر شما در حوزه پدافند شهری چه‌طور می‌توان این رهنمود معظم له را عملیاتی کرد؟

رهبر معظم انقلاب اسلامی دربیان ضرورت توجه به پدافند غیرعامل بیانات دقیق، صریح و شفافی دارند که به اهمیت پدافند غیرعامل و تاثیر آن در داشتن ایران قوی پرداخته است. معظم له در فرازی از فرمایشات خود چنین بیان می کنند: امروز مسئله پدافندغیرعامل، مسئله مهمی است و هر روز که می‌­گذرد بر اهمیت آن افزوده می‌شود. و در جای دیگری می‌فرمایند: «این را در درجه اول مدیران کشور باید درک و احساس­ کنند، اگر چنانچه مدیران ارشد کشور اهمیت پدافند غیرعامل را درک نکنند و پدافند غیرعامل آنچنان که باید و شاید در کشور توسعه پیدا نکند و اعمال نشود، ما در معرض تهدیداتی قرار می‌گیریم که بعضی از آنها قابل جبران نیست و در تشبیهی زیبا پدافند غیرعامل را به مصون سازی بدن تشبیه کرده که کشور را از درون مصون می‌کند یعنی اگر دشمن اقدام و تهدیدی را اجرایی و عملیاتی نیز بکند، آسیبی به کشور وارد نمی شود.»

به نظرم این دقیقا معنای ایران قوی است. بر این اساس، برای داشتن ایران قوی لازم است همه دستگاه‌های اجرایی و مدیران کشور الزامات و ملاحظات پدافند غیرعامل را در حوزه تخصصی و ماموریتی خودشان دقیقا عملیاتی و اجرایی دنبال کنند.