ویژه‌نامه تحلیلی تبیینی عماد
۰۱ دی ۱۴۰۳ - ۱۷:۴۲
گفتگوی عماد با دکتر رسول جلیلی عضو شورای عالی فضای مجازی
نشریه عماد برای تبیین سیاست‌های حاکم بر فضای سایبری، توسعه شبکه ملی اطلاعات و پیام‌رسان‌های بومی و ضرورت توجه به پدافند سایبری، با این عضو شورای عالی فضای مجازی گفت‌و‌گو کرده است که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:
جملات کلیدی:
· اگر استقلال سایبری برنامه‌ریزی و عملیاتی شود؛ به‌دنبال آن، استقلال در فناوری و ابعاد نرم‌افزاری هم محقق خواهد شد
· نخبگان و آحاد جامعه باید با واقعیات شبکه ملی اطلاعات آشنا شوند که تحقق این شبکه چیزی جدای از گسترش اینترنت در ایران نیست
· شبکه ملی اطلاعات همان توسعه اینترنت در جغرافیایی جمهوری اسلامی ایران است
به گزارش پایداری ملی، رسول جلیلی دانشیار دانشکده مهندسی کامپیوتر دانشگاه صنعتی شریف و عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی است که از اسفند ماه سال 1390 با حکم رهبر معظم انقلاب به عضویت در این شورا منصوب شد. جلیلی از جمله صاحب‌نظران در موضوع چارچوب‌های حکمرانی سایبری کشور است که برهه‌های مختلف بر استقلال و نظارت بر فضای سایبری و مجازی تأکید کرده است.
نشریه عماد برای تبیین سیاست‌های حاکم بر فضای سایبری، توسعه شبکه ملی اطلاعات و پیام‌رسان‌های بومی و ضرورت توجه به پدافند سایبری، با این عضو شورای عالی فضای مجازی گفت‌و‌گو کرده است که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:
استقلال در فضای سایبری و مجازی در توسعه و پیشرفت کشورمان چه جایگاهی دارد و خودکفایی در این حوزه، کشور را از چه تهدیداتی مصون می‌دارد؟
وقتی از استقلال حرف می‌زنیم؛ یاد شعار استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی می‌افتیم که انقلاب اسلامی بر پایه این شعار به پیروزی رسید و جمهوری اسلامی به منظور فراهم کردن استقلال کشور و آزادی مردم بنا شد. وجوه استقلال بسیار گسترده و متنوع بوده و در مباحث، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، ارزشی و نظامی توجهات خوبی به مسئله استقلال شده که از همه این موارد مهم‌تر، بعد سیاسی استقلال است که اگر بعد سیاسی استقلال محقق شود، بقیه ابعاد قابل تحقق است. این بدان معنی نیست که حتما محقق می‌شوند بلکه باور و اعتقاد آن وجود دارد و در صورت امکان می‌تواند عملیاتی شود.
اگر در 40 سال گذشته، مردم طعم استقلال را در فضای فیزیکی و واقعی چشیده باشند یعنی در رویکردها، تصمیمات، معیارها و قوانین، استقلال عملیاتی شده است همین بحث را ما در فضای مجازی و سایبری هم داریم چون فضای مجازی دوگانه فضای واقعی است که داشتن استقلال در فضای مجازی، رویکردها، باورها و راهبردهای خودش را دارد.
اگر رویکرد نظامی کشور، به واسطه استقلال سیاسی باعث شده که در بخشی از صنایع دفاعی خود اتکا شویم؛ همین موضوع در استقلال فضای مجازی هم متصور است یعنی صنایع دفاعی در فضای واقعی، کارکردی دارند که برای حاکمیت واجب هستند و معادل همین استقلالِ حقیقی، مؤلفه‌های نرم افزاری و پلتفرمی در فضای مجازی وجود دارد که اگر محقق نشود؛ استقلال سایبری عملیاتی نشده است.
شکلی که مؤلفه‌های قدرت در فضای مجازی بروز می‌کنند، با بروز این پارامترها در فضای واقعی بسیار متفاوت است ما در فضای واقعی نیروی انسانی و ابزارآلات جنگی داریم که معادل همین مؤلفه‌ها، ابزار قدرت و دفاع در فضای سایبر وجود دارد. پارامترهای استقلال و خود اتکایی در فضای مجازی، نرم‌تر و در فرمت نرم‌افزاری هستند پس ادوات حکمرانی سایبری و استقلال مجازی هم متفاوت خواهد بود که تا زمانی که این ابزارها در اختیار حاکمیت نباشند؛ استقلال مجازی محقق نمی‌شود.
در دهه گذشته مسئولان کشور به استقلال در حوزه مجازی باور نداشتند. به‌غیر از مقام معظم رهبری که فهم دقیقی از پارامترهای حاکم بر فضای مجازی دارند؛ دیگر مسئولان رده بالای کشور، به این موضوع حساس، بی‌توجه بودند و نپذیرفتند که اگر موضوع استقلال در فضای سایبر جدی گرفته نشود؛ کشور در حوزه مجازی مورد اشغال قرار می‌گیرد که متأسفانه در حال حاضر، بخش قابل توجهی از فضای مجازی کشور، تحت اشغال بیگانگان قرار دارد. باید در دولت جدید به موضوع استقلال و تاب‌آوری مجازی توجه ویژه شود که اگر استقلال سایبری برنامه‌ریزی و عملیاتی شود؛ به‌دنبال آن، استقلال در فناوری و ابعاد نرم‌افزاری هم محقق خواهد شد.
به موضوع فناوری اشاره کردید؛ برخی معتقدند ورود فناوری به کشور در تقابل با پدافند سایبری قرار دارد. تحلیل شما در این خصوص چیست و چگونه می‌توان در عین ورود تکنولوژی‌های مجازی و نرم‌افزاری، به استقلال سایبری رسید ؟
پدافند سایبری یعنی کاربران و زیرساخت‌های مجازی کشور در برابر حملات دشمن مقاوم باشند، ضربه نپذیرند و آسیب‌پذیری زیرساخت‌های حوزه مجازی به حداقل برسد. پدافند سایبری هیچگونه تعارضی با ورود و تولید فناوری ندارد. تولید فناوری‌های داخلی که همسو و هم‌جهت با پدافند در حوزه سایبر است. در مورد ورود فناوری باید گفت؛ اگر بتوانیم مدیریت فناوری را در دست بگیریم ما بر فناوری مورد نظر احاطه داریم و بر این اساس، اگر محصول حاصل از فناوری را در زمان نیاز وارد کنیم هیچگونه تهدیدی نظام پدافندی کشور را تهدید نمی‌کند و موضوعی که در سئوال قبل به اشغال فضای مجازی اشاره شد؛ زمانی است که هیچ چیزی از ارکان حکمرانی سایبری در اختیار ما قرار ندارد؛ یعنی قانون ما در این فضا اجرا نمی‌شود و قانون کشورهای دیگر بر کاربران مجازی ایرانی حکمفرماست. حتی برخی آموزش‌های مجازی در این ایام با اصول کشورهای دیگر در کشور ما اجرا می‌شود و اینجاست که می‌گوییم اصول پدافند سایبری با قوانین کشور سازگار نیست چرا که کشورهای دیگر که گاهی خصومتی هم با ملت ایران دارند؛ تصمیم می‌گیرند که چه قوانینی در پلتفرم‌های مجازی اجرا شود و این ضوابط بدون هماهنگی و اطلاع مسئولان کشور پیاده‌سازی می‌شود.
در یکسال گذشته شاهد بودیم چند بار به زیرساخت‌های حیاتی کشور حمله شد که این حملات بازتاب سیاسی فراوانی در سطح دنیا به دنبال داشت و آسیب‌پذیری در برابر این حملات نشان می‌دهد ما در مدیریت فناوری‌های مجازی و زیرساخت‌های ارتباطاتی کوتاهی کردیم.
به نظر شما شبکه ملی اطلاعات، به عنوان یکی از مهمترین بسترهای پدافند سایبری کشور، تا چه میزان در لایه‌های کاربردی و محتوایی تحقق پیدا کرده است و موانعی که اجرا و پیاده‌سازی این شبکه راهبردی را به تأخیر انداخته؛ چه مواردی هستند؟
شبکه ملی اطلاعات، لایه‌های مختلف اطلاعاتی، ارتباطی و خدمات مورد نیاز عموم جامعه را در خود دارد که چند ده میلیون کاربر را درگیر کرده است. شبکه ملی اطلاعات نباید در اذهان عمومی و رسانه‌ای کشور به گونه‌ای بازتاب شود که مسئولان قصد دارند یک بستر اختصاصی و بسته ایجاد کنند. نخبگان و آحاد جامعه باید با واقعیات شبکه ملی اطلاعات آشنا شوند که تحقق این شبکه چیزی جدای از گسترش اینترنت در ایران نیست. به عبارت ساده‌تر، شبکه ملی اطلاعات همان توسعه اینترنت در جغرافیایی جمهوری اسلامی ایران است. وقتی اینترنت بر بستر پلتفرم‌های بومی تعبیه شود در قالب شبکه ملی اطلاعات قرار می‌گیرد. شبکه ملی اطلاعات از اینترنت بومی‌سازی شده جدا نیست و دو شبکه ارتباطی در کشور نخواهیم داشت. وقتی یک ماشین از مرز بازرگان وارد کشور ما می‌شود، باید طبق مقررات راهنمایی و رانندگی و محدودیت‌های سرعتی کشور ما رانندگی کند وقتی قوانین جمهوری اسلامی ایران بر فضای مجازی و اینترنتی حکمفرما شود شبکه ملی اطلاعات پیاده‌سازی شده است.
شبکه ملی اطلاعات یک عنصر ایستا نیست بلکه کاملا پویا و درحال توسعه است. این شبکه مانند شهری است که همواره در حال تکامل است برخی جاده‌های آن دوطرفه یا یک طرفه می‌شود و محدودیت‌های آن در شرایط مختلف، متفاوت است. این شبکه هم ممکن است بنا به شرایط دچار تغییر شود یعنی همانطور که یک شهر همیشه زنده است شبکه ملی اطلاعات هم همواره در حال تکامل و توسعه است. همین الان بخش قابل توجهی از لایه‌های این شبکه محقق و پیاده‌سازی شده است و موانع پیش روی آن در دهه گذشته، به عدم باور و اعتقاد مسئولان برمی‌گردد و اگر در سال‌های آتی همگرایی مثبتی میان مسئولان و مردم ایجاد شود و هر دو به لزوم اجرای این شبکه باور داشته باشند پیاده‌سازی چارچوب‌های سایبری بر مبنای شبکه ملی اطلاعات کار بسیار راحتی خواهد بود.
از دیدگاه شما پلتفرم‌های بومی در کاهش مخاطرات فضای سایبری و مجازی چه نقشی دارند؟
اگر سکوهایی که به کاربران مجازی خدمت ارائه می‌کنند؛ ذیل مقررات جمهوری اسلامی ایران باشند؛ داخلی یا خارجی بودن آنها فرقی نمی‌کند البته داخلی بودن آن مزایای زیادی به همراه دارد مثلا اشتغال‌آفرینی می‌کنند و فناوری از آنها استخراج می‌شود. پس در تمایز سکوهای داخلی و خارجی اگر ذیل مقررات کشور باشند، در موضوع اقتصاد و اشتغال با هم تفاوت دارند و کارآفرینی آنها برای ما اهمیت خواهد داشت همین الان هم یکی از اپراتورهای اصلی کشور شریک خارجی دارد و بدون هیچ مشکلی در زیست بوم ارتباطی ما فعالیت می‌کند.
با توجه به مفهوم کلان داده‌ها، شبکه‌های اجتماعی از منظر امنیت اطلاعات چه تهدیدها و فرصت‌هایی خواهد داشت؟
شبکه‌های اجتماعی یکی از کانال‌های اصلی تولید داده هستند که به واسطه کاربران خود داده‌های مهمی تولید می‌کنند چون داده‌هایی که در این شبکه‌ها داد و ستد و تولید می‌شود، شخصی، اداری، آموزشی، بهداشتی بوده و همگی از حساسیت بالایی برخوردارند و کشورهای متخاصم با تحلیل و پردازش این داده‌ها افکار و اعتقادات راهبردی مخاطبان را هدایت می‌کنند.
بحث کلان داده بخصوص داده‌های تولیدی در شبکه‌های اجتماعی، مانند منابع نفتی برای دهه‌های آینده حساسیت دارند که اگر مقرراتی داشته باشیم که این کلان داده‌ها در حاکمیت جمهوری اسلامی ثبت و ضبط شوند، در آینده در راستای کارآفرینی از آنها استفاده می‌شود. شرکت‌های دانش بنیان می‌توانند با این کلان داده‌ها، ایده‌های خلاقانه‌ای طراحی کنند که مخاطب و کاربر شبکه‌های اجتماعی باید مجاب شوند که زیرساخت‌ها و شبکه‌های اجتماعی بومی و تحت حکمرانی سایبری کشورمان، چه فرصت‌های خوبی می‌تواند در اختیار کارآفرینان قرار دهند.
ممنون از شما که در این مصاحبه شرکت کردید
بنده هم از شما سپاسگزارم.
مهمترین راهکار نهادینه سازی الزامات و ضوابط پدافند غیرعامل در دستگاه‌های اجرایی را چه می دانید؟!