جای خالی رصدخانه ملی علم و فناوری در ایران

به گزارش پایداری ملی به نقل از خبرگزاری فارس، در جوامع امروزی تحولات فناوری در عرصه‌های مختلف رشد بسیار شتابانی داشته، این موضوع باعث نگرانی بشر نسبت به آینده پرمخاطره  و سرشار از عدم قطعیت زندگی خود شده است. در چنین فضایی آینده‌نگری و  اطلاع از تغییرات و روندهای توسعه فناوری بیش از همیشه  اهمیت پیدا می‌کند. تصمیم سازی در چنین جهانی نیازمند بینشی  عمیق نسبت به روند تحولات آینده است و تصمیماتی که بر اساس چنین بینشی گرفته شود از امکان موفقیت و رقابت‌پذیری بالاتری در اقتصاد برخوردار خواهد بود. برای مثال در صورت رصد فناوری‌های حوزه ICT در سال‌های گذشته این بینش را در بین مدیران و تصمیم سازان کشور ایجاد می‌کرد که در دهه سوم قرن ۲۱ میلادی، فناوری‌های ۵G و ۶G رشد بالایی خواهد داشت و این بینش می‌توانست سهم کشور را در این فناوری با آماده‌سازی زیرساخت‌ها و توسعه فنی و افزایش R&D در این حوزه، توسعه دهد. همان‌طور که موفقیت‌های امروز کشور در عرصه‌ی فناوری‌های نانو، از رصد، برنامه‌ریزی و اقدامات به‌موقع در زمینه فناوری نانو که در ۳۰سال قبل شروع شد، حاصل شده است.

به عنوان نمونه برخی از مراکز رصد فناوری معتقدند در سال‌های آینده، فناوری‌هایی مانند هوش مصنوعی، اینترنت اشیا و کوانتوم فراگیر شده و بخش مهمی از اقتصاد مبتنی بر دانش را به خود اختصاص خواهند داد. از این رو می‌توان با تمرکز بر روی برخی از فناوری‌های مذکور از هم اکنون، انتظار پیشرفت‌هایی در سال‌های آینده در این حوزه‌ها داشت. در نقاط مختلف جهان مراکزی با مأموریت رصد مستمر روندها و رویدادهای علم و فناوری و با عنوان رصدخانه فعالیت می‌کنند.

رصدخانه‌ی علم و فناوری مراکزی هستند که از طریق رصد علم، فناوری و نوآوری، شبکه‌سازی میان  خبرگان، ذینفعان و مراکز ملی و بین‌المللی، گسترش تعاملات و همکاری‌های علمی و نیز آینده‌نگاری علم و فناوری به فرایند رشد و اکوسیستم علم و فناوری کمک می‌کنند. رصدخانه‌های علم و فناوری نقش مهمی در رصد و ارزیابی علم و فناوری و تحلیل سیاست‌گذاری در این حوزه، جمع‌آوری و پردازش ایده، تحلیل و پیش‌بینی روندهای علم و فناوری و نیز مشارکت در فرایند سیاست‌گذاری و تصمیم سازی ایفا می‌نمایند. رصدخانه‌ها عمدتاً به‌صورت تخصصی در حوزه‌های مختلفی فعالیت می‌کنند. رصدخانه‌ها عموماً به رصد تحولات و روندهای علم و فناوری، رصد نوآوری‌های تکنولوژیک، تحلیل روند بازار و اقتصاد و رصد تحولات و روندهای فرهنگی اجتماعی می‌پردازند.

رصد خانه های علم و فناوری در سطح جهان اغلب به صورت شبکه ای فعالیت می‌کنند و این شبکه شامل پژوهشکده ها و  مراکز علمی  و تحقیقاتی می‌باشد.  برای مثال رصدخانه فناوری اطلاعات اروپا (EITO) با موضوع فعالیت فناوری اطلاعات و ارتباطات، لوازم الکترونیکی با شبکه سازی ۲۰ موسسه اروپایی فعالیت میکند برای مثالی دیگر ، رصدخانه علم و فناوری کانادا زیر نظر مرکز تحقیقات میان رشته ای علوم و فناوری کانادا فعالیت می کند. در این مرکز متخصصانی از رشته های مختلف از جمله تاریخ، جامعه شناسی، علوم سیاسی، فلسفه، اقتصاد، مدیریت و ارتباطات، ابعاد مختلف علم و فناوری را بررسی می کنند.

در ایران با توجه به وجود مراکز رصد علم و فناوری در مراکز مختلف مانند، اندیشکده های آینده‌پژوهی علم و فناوری، این بستر اولیه جهت شبکه‌سازی این مراکز وجود دارد ولی در حال حاضر جای این شبکه‌سازی در کشور ما خالی است.

عدم توجه به تحلیل و رصد فناوری‌های نوظهور باعث عقب ماندگی کشور از به کارگیری تکنولوژی‌های جدید در صنایع مختلف خواهد شد. در حال حاضر اکثر مراکز آینده‌پژوهی در زمینه علم و فناوری در کشور بر اساس تحلیل وضعیت فعلی علم و فناوری و بر اساس اسناد بالادستی نسبت به برنامه‌ریزی و سیاست پژوهی در زمینه ارتقای نظام علم و فناوری کشور اقدام می‌کنند و توجه به رصد تحولات فناوری در عرصه بین‌الملل در این بین، کمرنگ است. در حال حاضر با پر رنگ‌تر کردن بخش رصد و تحلیل تحولات فناوری در عرصه‌ی بین‌الملل از طریق تأسیس رصدخانه ملی علم و فناوری می‌توان شاهد تأثیر بیشتر روند تحولات فناوری در عرصه بین‌الملل در سیاست‌گذاری‌ها، برنامه‌ریزی‌ها و تصمیمات نظام علم و فناوری در کشور بود. این مرکز اگر سطح بالایی از نظر حاکمیتی تأسیس شود می‌تواند هماهنگی و شبکه‌سازی خوبی در بین اندیشکده‌ها و مراکز تحقیقاتی در زمینه علم و فناوری کشور ایجاد نماید تا علاوه بر فعال‌تر کردن بخش‌های رصد فناوری‌های نوظهور جهانی در مراکز مذکور، بتواند همکاری و ارتباط خوبی در جهت در اختیار قرار دادن نتایج و تحلیل رصدهای انجام شده با بخش‌های مختلف کشور داشته باشد.