مدیر گروه ویروس شناسی موسسه پاستور ایران در گفت‌وگو با مجله علمی «نیچر» گفت: ما در ایران سابقه طولانی در تولید واکسن داریم. موسسه پاستور ایران در سال ۱۹۲۰ تأسیس شده و واکسن‌های ضد سل و هاری تولید کرده، همچنین واکسن‌هایی در ایران علیه سرخک، اوریون و ویروس پاپیلومای انسانی ساخته شده است.
به گزارش پایداری ملی به نقل از فارس، مجله علمی «نیچر» یکی از معتبرترین مجلات علمی جهان است که از سال ۱۸۶۹ میلادی منتشر می‌شود. این نشریه، بیشترین ارجاع را دارد و با کسب بیشترین ضریب تأثیرگذاری، در سال ۲۰۲۰ در رده اول نشریات علمی جامع دنیا قرار گرفته است. نیچر یکی از مطالب این هفته خود را به واکسن‌های کرونای ایرانی اختصاص داده و در گفت‌وگو با «کیهان آزادمنش» مدیر گروه ویروس شناسی موسسه پاستور به بررسی آخرین دستاوردهای ایران در تولید واکسن کرونا پرداخته است.
در مقدمه این گفت‌وگو آمده است: ایران یکی از اولین کشورهایی بود که در اوایل سال ۲۰۲۰ با شیوع کووید ۱۹ مواجه شد و در حال حاضر با پنجمین موج خود در حال مبارزه است که اکثر موارد ابتلا مشخصا مربوط به گونه دلتا می‌شود. همچنین ارقام رسمی نشان می‌دهد، از زمان شروع همه گیری بیش از ۴.۳ میلیون نفر به ویروس کرونا مبتلا شده و حدود ۹۹هزار نفر در اثر همه‌گیری این ویروس جان خود را از دست داده‌اند.دانشمندان می‌گویند ایران یکی از معدود کشورهای خاورمیانه است که ظرفیت تولید واکسن را دارد و این کار را به طور جدی انجام می‌دهد: حدود ده مورد واکسن در ایران در دست توسعه است و همین موضوع بهانه‌ای شده تا گفت‌و‌گویی با «کیهان آزادمنش»، مدیر گروه ویروس شناسی موسسه پاستور ایران در مورد تلاش‌هایی که در ایران برای مبارزه با کووید ۱۹ نظیر ساخت واکسن در حال انجام است، صورت بگیرد.
«کیهان آزادمنش»، پزشک، بیوتکنولوژیست و مدیر گروه تحقیقات ویروس‌شناسی انستیتو پاستور در تهران
* تاثیر همه‌گیری ویروس کرونا در ایران
«کیهان آزادمنش»، پزشک، بیوتکنولوژیست و مدیر گروه تحقیقات ویروس‌شناسی انستیتو پاستور در مورد چشم انداز واکسن در ایران در مصاحبه با این مجله علمی اظهار داشت: از ژانویه ۲۰۲۰، ما پنج موج جداگانه داشتیم و در حال حاضر بیشترین تعداد موارد جدید گزارش شده را با حدود ۴۰ هزار مورد ابتلا در روز تجربه می‌کنیم که رایج‌ترین نوع تشخیص داده شده موارد مثبت مربوط به گونه دلتا می‌شود.
* واکسن‌های کووید ۱۹ موجود در ایران
آزادمنش که یک شرکت پژوهشی در زمینه تولید واکسن را نیز مدیریت می‌کند، با اشاره به واکسن‌های موجود در ایران برای کنترل همه‌گیری ادامه داد: تا کنون حدود ۱۸ میلیون دز واکسن تزریق شده است: حدود ۱۲ میلیون واکسن سینوفارم چین، ۴ میلیون واکسن آکسفورد -آسترازنکا و یک میلیون دز واکسن کووبرکت بوده که توسط گروه صنعتی دولتی «شفافارمد» (Shifa Pharmed) توسعه یافته است؛ بقیه موارد نیز شامل دزهای واکسن اسپونتیک روسیه و کواکسین هند است. وی تصریح کرد: بیش از نیم میلیون دز واکسن در روز تزریق می‌شود و تاکنون حدود ۱۷ درصد از جمعیت ۸۵ میلیونی ایران اولین دز واکسن کووید ۱۹ را دریافت کرده‌اند.
* واکسن کووبرکت
مدیر علمی شرکت دانش بنیان هوم ایمن زیست فناور که یکی از شرکت‌های فعال در ساخت واکسن ایرانی است، درمورد واکسن ایرانی کووبرکت به مجله معتبر نیچر گفت: واکسن مورد آزمایش داروسازی شفا با استفاده از روش ویروس غیرفعال شده (Inactivated virus) تولید شده است. در روش سنتی تولید واکسن علیه بیماری‌های ویروسی معمولا از ویروس ضعیف یا کشته شده آن برای تحریک سیستم ایمنی بدن انسان استفاده می‌شود. سپس وقتی بدن برای دفعه بعدی با آن ویروس خاص مواجه می‌شود، پادتن(آنتی‌بادی) خاصی تولید می‌کند؛ این واکسن هنوز در مرحله آزمایشی III قرار دارد، اما در ماه ژوئن مجوز استفاده اضطراری دریافت کرد. نتایج بررسی‌ها نشان داده این واکسن براساس سطوح آنتی بادی‌هایی که ایجاد می‌کند، می‌تواند SARS-CoV-2 را خنثی کرده یا از ورود آن به سلول‌ها جلوگیری کند.
وی خاطرنشان کرد: «محققان در آزمایشات اولی دریافتند که بیش از ۹۳ درصد از افراد واکسینه شده با واکسن کووبرکت آنتی بادی خنثی کننده تولید می‌کنند، اما ما نمی‌دانیم این حفاظت چه مدت دوام دارد؛ اما می‌توان با استناد به دیگر واکسن‌هایی که از این فناوری برای ساخت استفاده کرده‌اند مدت حفاظت آن را تخمین زد؛ بررسی‌ها نشان می‌دهد آنتی‌بادی‌های ایجاد شده توسط واکسن کروناواک که توسط شرکت چینی سینوواک با استفاده از همین روش توسعه یافته پس از ماه کاهش می‌یابد و احتمالا به دز تقویت‌کننده نیاز است».
*واکسن‌های دیگری که در ایران در حال توسعه هستند
مدیر گروه تحقیقات ویروس‌شناسی انستیتو پاستور در رابطه با واکسن‌های دیگری که در ایران در حال توسعه است، افزود: پاستورکوواک یک واکسن حاوی پروتئین نوترکیب از ناحیه RBD، ژنوم ویروس SARS-COV-2 است که با همکاری انستیتو فینلای کوبا در در هاوانا و با مشارکت انستیتو پاستور ایران تولید شده است. این واکسن در کوبا با نام «سوبرانا۲» (Soberana 02) شناخته می شود. این واکسن در ماه ژوئن، علی رغم اینکه هنوز در مرحله آزمایشی سوم قرار دار ، مجوز استفاده اضطراری در ایران را دریافت کرد. چندین واکسن غیر فعال و واکسن پروتئین نوترکیب در مراحل آزمایشات بالینی قرار دارند و حداقل یک واکسن مبتنی بر فناوری mRNA، دو واکسن ناقل ویروسی آدنوویروس و یک واکسن ناقل ویروس سرخک در مراحل اولیه توسعه قرار دارند؛ واکسن های تولید شده در خارج از ایران نیز در حال حاضر در آزمایشات بالینی هستند و به صورت محلی تولید می‌شوند.
آزادمنش درباره واکسن‌های در حال ساخت در شرکت دانش بنیان هوم ایمن زیست فناور به مجله نیچر گفت: «این شرکت دانش‌بنیان شرکت روی دو نامزد واکسن کار کرده است. یکی از این واکسن‌ها واکسن کرونا مبتنی بر ویروس سرخک است که این شیوه تولید به عنوان نسل پیشرفته یا نسل سوم ساخت واکسن هستند؛ در این طرح بخشی از ژن ویروس کرونا استخراج و در داخل یک ژن ویروس سرخک منتقل شده و یک ویروس جدید نوترکیب تولید کردیم که هم واکسن سرخک و هم واکسن کرونا می‌تواند تلقی شود. این واکسن توسط شرکت ایرانی بیوسان فارمد (BioSun Pharmed) در تهران تولید می‌شود. واکسن دیگر که ممکن است امیدوار کننده‌تر باشد، از یک حمال ژنتیکی با استفاده از ویروس‌های دیگر استفاده می‌کنند، در این روش بخشی از ژنوم ویروس را به آدنو ویروس که برای انتقال مورد نیاز است، جوش می‌دهند و این مجموعه را وارد بدن می‌کنند. ما امیدواریم آزمایشات بالینی را در اوایل سال آینده آغاز کنیم. اکثر واکسن‌های کووید ۱۹ که تاکنون در ایران مورد استفاده قرار گرفته‌اند واکسن‌های غیرفعال بوده‌اند و ممکن است این بدان معنا باشد که مردم در سال آینده به تزریق دز تقویت کننده احتیاج خواهند داشت. واکسن ما می‌تواند به عنوان تقویت کننده مورد استفاده قرار گیرد و یک رویکرد ترکیبی و تطبیقی و حتی ممکن است محافظت بهتری ارائه دهد. این فناوری همچنین می‌تواند به راحتی در برابر انواع جدید تغییر یابد که در حال حاضر توسعه نسخه‌ای از واکسن را برای گونه دلتا آغاز کرده‌ایم.
* علت توسعه واکسن‌های متعدد
مدیر گروه تحقیقات ویروس‌شناسی انستیتو پاستور در پاسخ به سوال مجله نیچر درباره علت تعداد زیاد واکسن‌های ایرانی پاسخ داد: ما در ایران سابقه طولانی در تولید واکسن داریم. موسسه پاستور ایران در سال ۱۹۲۰ تأسیس شده و واکسن‌های ضد سل و هاری تولید کرده، همچنین واکسن‌هایی در ایران علیه سرخک، اوریون و ویروس پاپیلومای انسانی ساخته شده است. از سویی دیگر ما نمی توانیم به کمک جامعه بین المللی در مورد همه گیری متکی باشیم. ما تحت تحریم‌های ایالات متحده زندگی می‌کنیم؛ گرچه ایالات متحده می‌گوید تحریم‌ها بر فعالیت‌های بشردوستانه تأثیر نمی‌گذارد، اما وقتی توانایی انتقال پول شما محدود شود، خرید دارو دشوار است. ضمن اینکه ما تکنولوژی تولید واکسن را داریم، پس چرا از آن استفاده نکنیم؟ برای اطمینان از ایمنی ایرانیان، ایجاد انواع واکسن‌ها با استفاده از استراتژی‌های مختلف تحقیق و توسعه منطقی است، همانطور که چین انجام داده است.
* حضور کمرنگ آثار محققان ایران در سطح بین المللی
آزادمنش با بیان اینکه یکی دیگر از عوارض تحریم‌ها این است که محققان ایرانی تمایلی به انتشار آثار خود در سطح بین المللی ندارند ادامه داد: محققان در ایران ممکن است مایل نباشند توجه زیادی را به کار خود جلب کنند چراکه ممکن است مشارکت‌های احتمالی را قبل از دستیابی به محصول نهایی به خطر بیندازند یا در معرض خطر از دست دادن دسترسی به مواد اولیه و فناوری‌های مورد نیاز برای واکسن قرار بگیرند. ضمن اینکه محققان ایرانی در تلاش برای مبارزه با بیماری همه گیر هستند و این روزها به شدت مشغول کارند و به همین دلیل ممکن است وقت نداشته باشند نتایج را در مجلات بین المللی منتشر کنند، اما برخی از محققان شروع به اشتراک گذاری نتایج کرده‌اند. در ماه ژوئن، محققان «COVIran Barekat» پیش چاپ نتایج پیش بالینی خود را 2 منتشر کردند و نتایج بالینی آنها را به زودی به اشتراک خواهند گذاشت. ما همچنین قصد داریم به زودی نتایج واکسن ناقل آدنوویروس خود را به اشتراک بگذاریم.
* بزرگترین چالش‌های ایجاد واکسن کووید ۱۹
مدیر علمی شرکت دانش بنیان هوم ایمن زیست فناور درباره بزرگترین چالش‌های ایجاد واکسن کووید ۱۹ در ایران به مجله نیچر گفت:تحریم‌ها از این جهت که خرید مواد و تجهیزات را برای ما دشوار می‌کند مشکلات زیادی را ایجاد کرده‌اند. به عنوان مثال، رزین‌های کروماتوگرافی که برای تصفیه واکسن به آنها نیاز داریم، بیشتر توسط شرکت‌های چند ملیتی که تامین کننده اصلی ایالات متحده هستند تولید می‌شوند، بنابراین ممکن است از فروش آنها به ما بترسند. گرچه ما درنهایت راهی برای تأمین نیاز خود پیدا می‌کنیم؛ روش‌های خود را اصلاح می‌کنیم، ارائه دهندگان دیگر را پیدا می‌کنیم یا به دنبال راه حل‌های محلی می‌گردیم. ما به دنبال بهترین چیزی هستیم که می‌توانیم بدست آوریم، اما گاهی اوقات کیفیت و کارایی تحت تأثیر قرار می گیرد. همچنین ، یکی از بزرگترین چالش‌های جهانی مقیاس است. تا قبل از همه گیری، ایران در درجه اول مجبور بود واکسن مخصوص کودکان تولید کند و نیاز تولید هر واکسن حدود سه میلیون دز در سال بود. اکنون ما به ۱۷۰ میلیون دز برای واکسیناسیون کامل کل جمعیت نیاز داریم.
* آینده توسعه واکسن در ایران
«کیهان آزادمنش»، پزشک، بیوتکنولوژیست و مدیر گروه تحقیقات ویروس‌شناسی انستیتو پاستور در تهران در پاسخ به آخرین سوال مجله نیچر درباره آینده توسعه واکسن در ایران اظهار داشت: هدف اولیه برای واکسن کووبرکت تولید حداکثر ۳۰ میلیون دز در ماه تا ماه سپتامبر( آذر) بود که برای واکسیناسیون جمعیت بزرگسال کافی بود، اما به دلایلی به این ظرفیت تولید نرسیدیم، بنابراین مجبور شدیم میلیون‌ها دز واکسن دیگر وارد کنیم. همانطور که بسیاری از مردم گفته‌اند، کرونا آخرین بیماری همه گیر نخواهد بود که با آن روبرو هستیم. من انتظار دارم که ظرفیت تولید واکسن در سال‌های آینده برای تولید واکسن‌ها و داروهای جدید، هم برای کروناویروس‌ها و هم بیماری‌های دیگر استفاده شود.