پاسخ‌های علمی به شایعات عوارض واکسن

به گزارش پایداری ملی به نقل از عصرایران، «روند واکسیناسیون کرونا با سرعت بیشتری نسبت به گذشته در حال انجام است و همین موضوع سبب شده تا افراد بیشتری با عوارض موضعی ناشی از تزریق واکسن‌ مواجه شوند؛ هر چند که تاکنون گزارش مستندی مبنی بر ایجاد عارضه‌های خطرناک یا مرگ بر اثر تزریق واکسن گزارش نشده، اما برخی افراد از دردها و مشکلاتی که پس از تزریق گریبانشان را گرفته، شکایت می‌کنند؛ عوارضی که منجر شده برخی از ترس، نسبت به واکسیناسیون تردید پیدا کنند.

بر اساس نتایج تحقیق پژوهشگران مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری آمریکا، عوارض جانبی تزریق واکسن در زنان بیش از مردان گزارش شده است؛ به‌ طوری که در این مطالعه، ۱۵زن از ۱۶زن معمولا پس از تزریق واکسن، دچار نشانه‌هایی مثل سرماخوردگی شده‌اند. بررسی‌ها نشان می‌دهد هورمون‌های جنسی مثل استروژن و تستسترون، در ایجاد این عارضه در زنان نقش داشته است. پیش از این پژوهشگران کمیته راهبری مطالعات واکسیناسیون کوویدـ۱۹، معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت و دانشگاه علوم‌ پزشکی شاهرود در مطالعه‌ای، اعلام کردند ایجاد حداقل یک واکنش موضعی یا سیستمیک در روز اول بعد از تزریق برای واکسن‌های آسترازنیکا، سینوفارم، اسپوتنیک و برکت به‌ترتیب ۹۰.۶ درصد، ۴۹.۹ درصد، ۸۳.۹ درصد و ۳۹.۵ درصد بوده است. در بررسی ۱۸۶مورد بیمار بستری شده به‌علت کوویدـ۱۹ پس از تزریق واکسن، تنها یک مورد عارضه ترومبوآمبولی ریه به‌دنبال تزریق واکسن سینوفارم گزارش شده است. همچنین واکنش‌های موضعی و سیستمیک تزریق واکسن در روزهای اول بعد از تزریق در واکسن آسترازنیکا بیشتر از سایر انواع واکسن‌هاست و در درجه بعدی واکسن‌های اسپوتنیک‌وی، سینوفارم و برکت قرار دارند. این واکنش‌ها تا پایان هفته اول بعد از واکسیناسیون روند کاهشی دارد.

گزارش عوارض نادر از سینوفارم

درباره پیامدهای تزریق واکسن، شایعاتی که حاوی روایت غیر دقیق و غیر ممکن یک رویداد است، منتشر می‌شود. یکی از آنها بهجت‌ حسنی‌نژاد ۷۸ساله است که ۱۷روز پس از تزریق دوز دوم واکسن سینوفارم، دچار سکته مغزی و قلبی شد. با این که خود و فرزندانش معتقدند دلیل سکته، تزریق واکسن است، اما پزشکان بیمارستان تأکید کرده‌اند که مشکل او ریشه عصبی داشته و ارتباطی به واکسن ندارد، حالا دیگر اعضای خانواده تمایلی به تزریق واکسن ندارند.

علی مدرسی، ۷۱ساله هم ۳روز پس از دریافت دوز دوم سینوفارم سکته مغزی کرد. پزشک معالج اما به او اعلام کرد، این اتفاق می‌تواند جزو پیامدهای تزریق باشد اما قطعا عارضه نادری است و برای همه ایجاد نمی‌شود. دلیل آن هم بیماری‌های زمینه‌ای است.

حالا مینو محرز، متخصص عفونی معتقد است که واکسن‌هراسی، ناشی از توجه مردم به اطلاعات نادرست منتشر شده در فضای مجازی است که آنها را سردرگم کرده است. او به همشهری می‌گوید: «طبیعی است وقتی یک واکسن به‌ صورت میلیونی تزریق شود، افرادی هم دچار عوارض آن شوند. واکسن‌ مورد استفاده در ایران، اغلب سینوفارم است که ویروس کشته شده کروناست؛ به همین دلیل عوارض خاصی ندارد.»

این متخصص عفونی به نکته دیگری اشاره می‌کند؛ آن‌ هم ابتلای افراد به بیماری‌های خاموش پیش از تزریق واکسن است: «گاهی با تزریق واکسن‌، بیماری افراد، شدت بیشتری پیدا می‌کند؛ بنابراین ممکن است اختلال ایجاد شده، به‌دلیل ابتلایشان به بیماری باشد، نه عوارض واکسن.»

عوارض واکسن تنها به سینوفارم محدود نمی‌شود. به‌ گفته محرز، آسترازنیکا هم در موارد بسیار نادری به‌ویژه در افراد زیر ۵۰سال، با لخته خون همراه بوده است؛ هر چند که تأکید می‌کند که این عارضه، با توجه به میزان مصرف بالای این واکسن قابل توجه نیست.

هانیه یکی از اعضای کادر درمان است که ۳‌ماه پیش، واکسن آسترازنیکا تزریق کرد. او به همشهری می‌گوید که دوز اول این واکسن روی عصب‌های چشمانش تأثیر گذاشت، در دوز دوم اما چنین عارضه‌ای را تجربه نکرد. به‌ گفته او، تعداد زیادی از همکارانش هم که همین واکسن را تزریق کرده‌اند، با تب و لرزهای شدید و بی‌حالی و خستگی مفرط مواجه شده‌اند؛ هر چند که تمام این عوارض پس از چند روز، از بین می‌رود، اما این پرستار می‌گوید که مشاهده ایجاد این عوارض از سوی مردم، معمولا با ترس آنها برای تزریق واکسن همراه است.

علائم سرماخوردگی پس از تزریق، طبیعی است

متخصصان می‌گویند، ایجاد نشانه‌های خفیف مانند سرماخوردگی، احساس خستگی، درد ناحیه تزریق، تب و لرز، سردرد یا بدن‌درد تا ۳روز یا گاهی هم بیشتر، پس از تزریق واکسن طبیعی است و معمولا با مصرف قرص مسکن برطرف می‌شود؛ بنابراین افراد نباید نگران شوند. محرز می‌گوید، بعضی عوارض مثل لخته‌شدن خون و درد و ورم در ناحیه پا هم ممکن است ایجاد شود که با مراجعه به پزشک، قابل درمان است: «اگر کسی بعد از تزریق واکسن دچار علائم شدید بیماری شود؛ یعنی به کوویدـ ۱۹مبتلا شده و این موارد ربطی به واکسن ندارد.» او معتقد است که هنوز تمام واکسن‌ها در برابر ویروس دلتا، به‌ طور کامل تأثیرگذار نیستند؛ حتی اثرگذاری فایزر بر ویروس دلتا از ۹۵درصد به ۶۰درصد رسیده است.

با این که برخی واکسن‌ها مانند فایزر و مادرنا، با ممنوعیت واردات به ایران مواجهند، اما چندین‌ ماه است که این واکسن‌ها به‌ویژه فایزر، به‌صورت غیرقانونی در ایران تزریق می‌شوند. وزارت بهداشت تأکید می‌کند که اینها قاچاق است و مورد تأیید نیست و حالا محرز می‌گوید، افرادی که به‌دنبال تزریق واکسن‌های خارجی خاصی مثل فایزر هستند و حتی اقدام به خرید آن از بازار سیاه می‌کنند، باید به این موضوع توجه داشته باشند که رعایت زنجیره سرد در واکسن‌ها بسیار مهم است و اگر این موضوع رعایت نشده باشد، می‌تواند منجر به لخته شدن خون شود.

آسترازنیکا، عامل لختگی خون در زنان زیر ۴۰سال

از میان تمام واکسن‌ها، بر اساس آن چه اعلام شده، واکسن آسترازنیکا بیشترین میزان عوارض را داشته است. مصطفی نوری‌زاده، عضو هیأت علمی دانشکده بیوتکنولوژیک ترکیه و دانشیار دانشگاه بیوتکنولوژیک در ایران درباره این موضوع به همشهری می‌گوید: «در بدن بعضی افراد پس از تزریق واکسن آسترازنیکا، آنتی‌بادی ایجاد می‌شود که باعث تجمع پلاکت‌ها در یک ناحیه می‌شود و به هم می‌چسبند. همین موضوع سبب تولید لخته خون می‌شود که خطرناک است، اما موارد ابتلا به چنین عارضه‌ای نادر است.»

به‌ گفته او، برای پیشگیری و کنترل این موضوع در کشورهای اروپایی به این نتیجه رسیدند که این عارضه در افراد زیر ۶۰سال و به‌طور ویژه زنان کمتر از ۴۰سال بیشتر دیده می‌شود. همچنین احتمال خطر لخته شدن خون بر اثر تزریق این واکسن، بیشتر پس از تزریق دوز اول ایجاد می‌شود؛ به همین دلیل هر شخصی در هر سنی با داشتن مشکلات پلاکت نباید واکسن آسترازنیکا را تزریق کند. او تأکید می‌کند که عوارض این واکسن هم مانند سایر واکسن‌ها تا ۵روز طبیعی و مانند سرماخوردگی است: «اگر فردی بین روزهای پنجم تا بیست‌وهشتم بعد از تزریق این واکسن، علائمی مثل تاری دید، درد شدید در ناحیه قفسه سینه یا سردردهایی شبیه میگرن داشت، حتما باید به پزشک مراجعه کند و در نخستین فرصت تعداد پلاکت‌های خونی کنترل شود.»

نوری‌زاده به نکته دیگری اشاره و تأکید می‌کند که کارایی واکسن به میزان عوارض آن نیست؛ یعنی اگر واکسنی عوارضی نداشت، نباید تصور کرد که کارایی هم ندارد؛ «بدن هر شخص با عفونتی که از طریق واکسن ایجاد می‌شود، نوعی ایمنی در حافظه سلولی خود ذخیره می‌کند و در مواجهه‌های بعدی با همان عفونت، در مقابل آن از بدن محافظت می‌کند و به ویروس پاسخ ایمنی می‌دهد.»

این عضو هیأت علمی دانشکده بیوتکنولوژیک ترکیه می‌گوید، بهتر است افراد نیم‌ساعت پس از تزریق واکسن در محل حضور داشته باشند، تا اگر آلرژی داشته باشند با مداخله پزشک برطرف شود. کسانی هم که به داروهایی مانند پنی‌سیلین حساسیت دارند، می‌توانند با خیال راحت واکسن بزنند. واکسن‌های غیر فعال مانند برکت، فخرا و نورا، بهارات و سینوفارم عوارض کمتری دارند، اما عوارض واکسن‌های اسپوتنیک‌وی و آسترازنیکا بیشتر است؛ چراکه قسمتی از پروتئین یا تاج‌های ویروس قرار است در بدن ما تولید شود و بدن ما نسبت به آن پاسخ دهد که در بعضی افراد ممکن است با عوارض مواجه شود که طبیعی است.

کمیته ملی کرونا گزارشی به مردم نمی‌دهد

محمدرضا هاشمیان، فوق‌ تخصص مراقبت‌های ویژه و استاد دانشگاه علوم‌ پزشکی شهید بهشتی در مورد عوارض طولانی‌مدت پس از تزریق واکسن کرونا می‌گوید: «مطالعات نشان می‌دهد، عوارض واکسن فقط می‌تواند تا ۴۵روز بعد از تزریق آن ایجاد و ماندگار باشد. البته هیچ واکسنی حتی واکسن آنفلوآنزا هم صد درصد ایمنی ایجاد نمی‌کند و کاملا هم بدون عوارض نیست. هم‌اکنون نمی‌توان در مورد عوارض طولانی‌مدت واکسن کرونا نظر درست و قطعی داشت.»

به‌ گفته هاشمیان، واکسن برای مدت مشخصی می‌تواند در بدن باقی بماند و بعد از سوی سیستم ایمنی بدن ما از بین می‌رود؛ به همین دلیل نباید از عوارض طولانی‌مدتی که ممکن است در آینده به‌ دنبال داشته باشد، هراسید: «هم‌اکنون عوارض مربوط به واکسن کرونا بیشتر متوجه خود این بیماری است. تاکنون تحقیقاتی درباره عوارض واکسن‌های کرونا و چگونگی عملکرد جهش‌های ویروس در ایران انجام نشده؛ البته حدود یک‌ماه قبل کمیته‌ای برای عوارض واکسن ایجاد شد، اما هنوز هیچ‌گونه اطلاعاتی در مورد عوارض واکسن در اختیار مردم قرار نداده است.»

او تأکید می‌کند که یکی از مهم‌ترین مشکلات کشور این است که تاکنون هیچ گزارش قطعی از کمیته علمی کرونا منتشر نشده است: «این موضوع بزرگ‌ترین خطای این کمیته به‌حساب می‌آید که نتوانسته مطالعاتی در این زمینه داشته باشد؛ در حالی‌ که وظیفه دارد به ابهامات و سؤالات مردم پاسخ دهد؛ بنابراین آمار دقیقی در مورد عوارض واکسن کرونا در کشور وجود ندارد.»

مردم به اطلاعات غیرعلمی توجه نکنند

این فوق‌ تخصص مراقبت‌های ویژه معتقد است که بسیاری از هراس مردم از عوارض واکسن، مربوط به اطلاعات نادرست منتشر شده در فضای مجازی است؛ «مردم نباید به اطلاعات غیر علمی تکیه کرده و بر اساس آن عمل کنند. مطالبی منتشر شده که تأکید می‌کند، بعد از تزریق واکسن نباید از ویتامین استفاده کرد یا ممکن است خطرات زیادی در آینده در انتظار کسانی باشد که واکسن تزریق کرده‌اند. بعضی نشریات زرد الکترونیکی یا کاغذی و سایت‌های مختلف غیرعلمی هم در ترویج اینگونه داده‌ها بسیار مؤثرند؛ ضمن این که در مورد واکسن‌هایی که در ایران استفاده می‌شوند، هم تاکنون مورد خاصی گزارش نشده است. اینها اطلاعات نادرستی است که تنها منجر به افزایش نگرانی مردم می‌شود.»

او می‌گوید: «افرادی که به‌ طور کلی به خیلی از داروها، حساسیت دارند می‌توانند قبل از تزریق، موضوع را با پزشک در میان بگذارند. کسانی هم که در دوز اول دچار حساسیت شدید می‌شوند نباید دوز دوم همان واکسن را دریافت کنند.»

تزریق واکسن به معنای مبتلا نشدن نیست

متخصصان عفونی تأکید می‌کنند که اطلاعات دقیقی درباره عوارض واکسن‌ها در اختیار نیست، اما تمام آنها بر این نظرند که عوارض تزریق واکسن کمتر از ابتلا به کروناست. یکی از این متخصصان، شروین شکوهی، رئیس بخش عفونی بیمارستان لقمان است. او می‌گوید: «نبود اطلاعات نباید منجر به تعلل و هراس مردم از تزریق واکسن شود. برای کمک به قطع پاندمی حتما باید واکسن تزریق شود؛ حتی در مورد واکسن آسترازنیکا هم که اعلام می‌شود احتمالا لخته خون ایجاد می‌کند، می‌توان برای افراد بالای ۵۰ سال مورد استفاده قرار گیرد.»

به‌ گفته او عوارض هر واکسنی به‌دلیل فعال شدن سیستم ایمنی بدن، اتفاق می‌افتد که عجیب نیست: «تزریق واکسن از ابتلا به بیماری جلوگیری نمی‌کند، قرار هم نیست بعد از تزریق، افراد بدون ماسک و عدم رعایت فاصله اجتماعی در فضاهای سربسته، تجمعات و مهمانی‌ها شرکت کنند. ما اکنون با ویروس دلتا مواجهیم، اما واکسن‌ها برای ویروسی ساخته شده‌اند که شباهتی به دلتا ندارد؛ بنابراین هدف از تزریق واکسن، کاهش مرگ و درگیری شدید است.»

بر اساس اعلام این متخصص عفونی، هر واکسن کرونا، تنها می‌تواند درصد مشخصی از عفونت کوویدـ ۱۹جلوگیری کند. این درصد هم خیلی بالا نیست. بنابراین عجیب نیست اگر فردی با وجود تزریق واکسن به بیماری مبتلا شود. در کشورهای دیگر هم با وجود واکسینه شدن تعداد زیادی از افراد، باز هم احتمال ابتلا به بیماری وجود دارد.»