ویژه‌نامه تحلیلی تبیینی عماد
۰۱ دی ۱۴۰۳ - ۱۷:۴۲
پژوهشگر گروه مطالعات اخلاقی پژوهشگاه فضای مجازی معتقد است که ورود پرقدرت فضای مجازی در عرصه انتخابات، یکی از مهمترین متغیرهایی است که باید برای تضمین صحت و درستی انتخابات مدیریت شود.
به گزارش پایداری ملی به نقل از مهر، دکتر مسعود صادقی استادیار دانشگاه و عضو گروه مطالعات اخلاقی پژوهشگاه فضای مجازی در یادداشتی که در اختیار خبرگزاری مهر قرار داده، با تشریح دلایل لزوم ورود پرقدرت فضای مجازی در عرصه انتخابات، ابعاد فنی و اطلاعاتی تهدیدات سایبری در فضای انتخابات را مورد بررسی قرار داده است.
در این یادداشت آمده است: در کتاب چرایی ناکامی انتخابات (Why Elections Fail) پیپا نوریس (Pippa Norris ) نویسنده کتاب چنین استدلال می‌کند که عوامل چندگانه‌ای وجود دارند که نقایص و ناتوانی‌هایی تضعیف کننده انتخابات را عیان می‌سازند.
وی مبتنی بر مجموعه‌ای از داده‌های منحصر به فرد پیرامون ادراک صحت و درستی انتخابات، ارزیابی خود را از متغیرهایی که می‌توانند صحت و درستی انتخابات را تحت تأثیر قرار دهند عرضه می‌کند که این متغیرها شامل موارد زیر است:
شرایط ساختاری (از جمله عوامل اقتصادی: اقتصادهای قوی‌تر معمولاً انتخابات با کیفیت‌تری برگزار می‌کنند)
نهادها (از قبیل تقسیم‌بندی مناسب قانون اساسی، استقلال تشکیلات حکومتی از یکدیگر و عملکرد حرفه‌ای کارمندان بخش عمومی)
عوامل بین‌المللی (همانند جهانی شدن و آزادی گردش اطلاعات که تأثیری مثبت بر کیفیت انتخابات دارد).
این کتاب که در سال ۲۰۱۵، یک سال پیش از انتخابات ریاست جمهوری آمریکا منتشر شد به نقطه عطفی برای چگونگی بررسی صحت و درستی انتخابات تبدیل شد؛ چراکه از آن لحظه این امر به متغیر امنیت سایبری نیز وابسته شد.
تعیین بایدهای جدید برای رفتارهای انتخاباتی در فضای مجازی
در حقیقت پس از انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در سال ۲۰۱۶، کشورها و سازمان‌های بین‌المللی گوناگونی شروع به تعیین بایسته‌های جدیدی برای رفتارهای انتخاباتی در فضای مجازی کردند.
از جمله، راهبرد سایبری ملی در ایالات متحده آمریکا که شامل نهادها و مؤسسات انتخاباتی در میان زیرساخت‌های حیاتی می‌شد که باید با بهره‌گیری از ابزارهای متفاوت برای جلوگیری از حملات محتمل مورد حفاظت قرار گیرند.
شورای اروپا قواعد تازه‌ای به میان آورد و تصویب کرد که ارگان‌های مدیریتی انتخابات (EMB)، بازیگرانی هستند که باید ایفاگر نقشی مسئولانه در ضوابط انتخابات الکترونیکی و دسترس پذیری، اطمینان بخشی، کارآیی و امنیت ساختار انتخابات الکترونیک باشند.
مقررات عمومی حفاظت از داده اتحادیه اروپا (GDPR) که از ماه مه ۲۰۱۸ به مرحله اجرا درآمد نیز به طور ویژه در زمینه مدیریت اطلاعاتی فرآیندها و پویش‌های انتخاباتی اهمیت یافت.
به همین دلیل هم اکنون غالب تلاش‌های منطقه‌ای و بین‌المللی برای مدیریت انتخابات در فضای مجازی، بهترین حالت، شکل شیوه یا دستورالعمل را به خود گرفته زیرا امنیت سایبری در انتخابات، مبحثی نوظهور چه در سطح قوانین ملی و چه در دانش نظری و ضوابط حقوقی بین‌المللی است.
مخاطرات فضای مجازی انتخابات را تحت الشعاع قرار می‌دهد
بر این مبنا، مهم است اگر بدانیم خطرات مرتبط با فضای مجازی تا چه اندازه ممکن است صحت و درستی انتخابات را تحت‌الشعاع قرار دهند.
به بیان دیگر از اساس، دو بعد اصلی وجود دارد که تهدیدات سایبری می‌توانند بر صحت و درستی فرآیندهای انتخاباتی اثر بگذارند که شامل بعد فنی و بعد اطلاعاتی می‌شود.
بعد اول به وجوه فنی انتخابات اشاره دارد؛ از جمله امنیت سایبری شبکه‌ها، ذخیره داده (مانند ثبت نام کنندگان در انتخابات و دیگر مسائل پرسنلی)، انتقال آرا (در مواردی که سطح‌بندی شده باشند) و ساختار رأی‌گیری الکترونیک (مفهومی که دربرگیرنده گستره وسیعی از سیستم‌های رأی‌گیری است که مؤلفه‌های الکترونیک را در یک یا چند مرحله از چرخه‌های انتخاباتی اِعمال می‌کنند).
حاکمیت و ارگان‌های مدیریتی انتخابات باید به طور منظم امنیت مجازی هر مرحله را بیازمایند تا کشف نقاط آسیب‌پذیر و وصله کردن آنها (در حالت آرمانی) پیش از آغاز فرآیند انتخابات انجام شود.
برای مثال در هلند، با اینکه فرایند رأی‌گیری و شمارش آرا به صورت دستی انجام می‌شود، در سطح شهرستان، آرا اخذ شده از ایستگاه‌های رأی‌گیری توسط نرم‌افزاری با عنوان OSV تطبیق داده می‌شوند. OSV نرم‌افزاری مهم است زیرا سندی به انضمام محاسبه نهایی از رأی شهرستان را تحویل می‌دهد.
از این رو در آستانه انتخابات سال ۲۰۱۷، شورای انتخابات هلند به منظور یافتن آسیب‌های احتمالی، درخواست اجرای آزمایش نفوذ را داشت. بر اساس شواهد، این آزمایش مواردی را شناسایی کرد که در ادامه وصله امنیتی شدند.
در همین حال گروه همکاری NIS در اتحادیه اروپا نیز مجموعه فشرده‌ای در باب امنیت سایبری فناوری انتخابات منتشر کرد تا پشتیبانی و اشتراک اطلاعات در آستانه انتخابات پارلمانی ۲۰۱۹ افزایش یابد.
بعد اطلاعاتی تهدیدات سایبری در فضای انتخابات
بعد دیگر تهدیدات سایبری، بعد اطلاعاتی است که ناظر بر فضای رسانه‌ای نوین و اثر آن بر پویشگری و حوزه اطلاعات انتخاباتی است.
از یک جهت، پیدایش پویشگری‌های فناوری‌بر، مبتنی بر اطلاعات گسترده، ابزارهای تبلیغات و مشارکت سیاسی را بازآفرینی کرده است و از جهت دیگر، با وجود این واقعیت که تبلیغات مبتنی بر اطلاعات، سلاحی در زرادخانه فعلان سیاسی بوده، آنچه موجبات نگرانی عمیق را فراهم آورده، میزان صراحت، مقیاس فعالیت و قلمرو این عملیات‌ها در اثرگذاری بر افکار عمومی است.
از زمان تشکیل پرونده کمبریج آنالیتیکا، تلاش‌های گوناگونی در سطح بین‌المللی و محلی برای حل و فصل این مشکل صورت پذیرفته است.
از یکسو پلتفرم یا بن‌سازه‌های اجتماعی در برابر استفاده از داده‌های کاربران، رواج اخبار جعلی و پویش مبتنی بر اطلاعات نادرست، مسئولیت بیشتری یافته‌اند و از دیگر سو، نهادهای بین‌المللی دستورالعمل‌ها و چارچوب‌هایی را برای مقابله با این موضوعات (به ویژه در ایام انتخابات) بسط داده‌اند.
اقدامات یا پویش‌های مخرب سایبری، چه در بعد فناوری و چه در بعد اطلاعاتی، می‌تواند تأثیرات زیان‌آوری بر صحت و درستی انتخابات داشته باشد و به نوبه خود، بر مشروعیت نهادهای سیاسی و کیفیت دمکراسی و اعتبار بین‌المللی تأثیر بگذارند.
رواج اخبار مجعول و ایجاد دوقطبی
انتخابات، وقتی آزاد و منصفانه برگزار شود فرصتی منظم و مشروع برای رقابت بر سر قدرت در قلمرو یک کشور مردم‌سالار خواهد بود.
اعتماد میان شهروندان و نهادهای سیاسی، سنگ بنای این فرآیند است. در بحث اقدامات خرابکارانه، چه در فضای حقیقی و چه در فضای مجازی، خطر از بین رفتن این اعتماد و در نتیجه از دست رفتن مشروعیت یک بازیگر سیاسی وجود دارد.
در همین راستا بود که تأثیر ادعایی روسیه بر انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در سال ۲۰۱۶، برخی ناظران را بر آن داشت تا ادعا کنند دونالد ترامپ یک رئیس جمهور فاقد مشروعیت است.
سر برآوردن این دسته از خشم و رنجش، در کنار رواج اخبار مجعول و پویش‌های مبتنی بر اطلاعات نادرست، می‌تواند به ایجاد دوقطبی شدید بیانجامد که کیفیت یک دمکراسی را تحت‌الشعاع قرار خواهد داد. در نهایت این امکان وجود دارد که حکومت آسیب دیده از پویش‌ها یا حملات سایبری مخرب، از حیث فقدان اعتبار جهانی در برابر دیگر شرکای بین‌المللی‌اش آسیب ببیند.
چگونه صحت انتخابات در فضای مجازی تضمین می‌شود
برای پرهیز از این کاستی‌ها در جریان انتخابات برخی اقدامات در سطح فناورانه و سیاسی انجام پذیرفته تا راه حل‌هایی را بیابد و صحت و درستی انتخابات را در فضای مجازی تضمین کند.
یکی از واکنش‌های پرسروصدا، ناظر بر پذیرش فناوری بلاکچین در رویه‌های رأی‌گیری است. اما هنوز موانع گوناگونی بر سر راه استفاده از آن در انتخابات عمومی وجود دارد.
از یک منظر سیاسی، فراتر از قواعد رفتاری و توصیه‌های داخلی برای مقابله با اطلاعات نادرست، همچنان برخی از موارد معدود اما مثبت از برنامه‌های کمکی انتخاباتی برای مقابله اخبار جعلی و اطلاعات نادرست وجود دارند. این پدیده به ویژه در کشورهای در حال توسعه جدی بوده و حائز اهمیت است.
نیاز به حفاظت از صحت و درستی انتخابات در برابر تهدیدات برآمده از فضای مجازی بزرگ‌تر خواهد بود اگر بنگریم که تا چه حد راه‌های تازه و چالش برانگیز از مشارکت سیاسی در میان مردم‌سالاری‌های ما در حال ظهور و بروز است.
در اثر فقدان فزاینده اعتماد در این ساختار، ما شاهد بحران در نمایندگی نهادین هستیم. راه برون‌رفت می‌تواند از خلال پذیرش روش‌های مشارکتی و مشورتی در ابزارهای دموکراسی الکترونیک بگذرد.
از همین روی، قطعاً ضروری است که صحت و درستی انتخابات را در فضای مجازی تضمین کنیم حتی اگر این امر به زمان زیادی احتیاج داشته باشد تا در زمینه اصول، راهبردها و دستورالعمل‌ها پیشروی کنیم.
با این حال، ورود پرقدرت فضای مجازی در عرصه انتخابات، یکی از مهمترین متغیرهایی است که باید برای تضمین صحت و درستی انتخابات مدیریت شود.
* عضو گروه مطالعات اخلاقی پژوهشگاه فضای مجازی
مهمترین راهکار نهادینه سازی الزامات و ضوابط پدافند غیرعامل در دستگاه‌های اجرایی را چه می دانید؟!