مرکز پژوهش های مجلس با اشاره به تلاش دولت بایدن برای ایجاد دوقطبی مذاکره-معیشت در داخل ایران اعلام کرد: قرار نیست با بازگشت آمریکا به برجام خللی در نظام تحریم ایران وارد شود؛ حفظ ساختار تحریم عملا راهبرد اصلی هر دولتی در آمریکاست.
به گزارش پایداری ملی، مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی با انتشار گزارشی با عنوان «ارزیابی اظهارات نامزدهای تصدی پستهای کلیدی کابینه بایدن در جلسات کنگره» اعلام کرد: قرار نیست با بازگشت آمریکا به برجام خللی در نظام تحریم ایران وارد شود؛ حفظ ساختار تحریم عملا راهبرد اصلی هر دولتی در آمریکاست.
در بخش «مقدمه» گزارش بازوی کارشناسی مجلس آمده است: «پس از اعلام نتایج انتخابات ریاست جمهوری در آمریکا و پذیرش پیروزی جو بایدن، افراد معرفی شده ازسوی او برای مقامات سیاسی عالی‌رتبه در کمیته‌های مختلف سنا حضور یافتند و به سوالات مختلف سناتورهای کنگره پاسخ دادند. جلسات بررسی صلاحیت این افراد قبل از تحلیف و شروع رسمی ریاست جمهوری بایدن شروع شده بود. در این جلسات درباره مهمترین چالشهای پیش روی دولت ایالات متحده سوالاتی از مقام‌های پیشنهادی پرسیده شده است، که پاسخ‌های آنها جهت‌گیری آنان در دوره مسئولیتشان را نشان خواهد داد و تخطی از این نکات، احتمال احضار آنها به سنا را به‌دنبال دارد. با توجه به ساختار متکثر قدرت در آمریکا، همه این مقامات ارشد، در شکل‌دهی به سیاست آمریکا در قبال ایران نقش دارند و باید به جهت‌گیری و برنامه‌هایشان توجه شود. در این جلسات نکاتی در ارتباط با ایران از سه مقام ارشد مرتبط با موضوع ایران پرسیده شده است که این گزارش به بررسی و تحلیل آنها اختصاص دارد. این سوالات در سه موضوع برجام و نحوه بازگشت به آن، فعالیت‌های منطقه‌ای و اقدام‌های دفاعی ایران قابل جمع‌بندی است».
*چرا دولت بایدن به دنبال بازگشت به برجام است؟
در بخش اول گزارش این مرکز پژوهشی با عنوان «برجام و نحوه بازگشت به آن» آمده است: «براساس آنچه در جلسات استماع برای رأی اعتماد مطرح شد، تیم بایدن بازگشت آمریکا به برجام را یک ضرورت میدانند، زیرا این توافق توانسته بود توانایی‌های هستهای ایران را محدود کند. در این باره آنتونی بلینکن، وزیر خارجه جدید آمریکا در سنا در دفاع از برجام به نکات ذیل اشاره کرد:
- اهمیت و فایده برجام در عدم دستیابی ایران به مواد شکافت‌پذیرهسته‌ای (اورانیم)؛
- اهمیت و فایده برجام در ایجاد سرزده‌ترین بازرسی‌ها از تأسیسات هستهای ایران.
وی معتقد است سیاست فشار حداکثری ترامپ نه تنها نتوانست ایران را وادار به تسلیم کند، بلکه سبب شد تا ایران دوباره فعالیت هستهای خود را آغاز کند و توانمندی هسته‌ای‌اش بیشتر شود. بلینکن معتقد است افزایش غنی‌سازی اورانیم توسط ایران بحرانی و خطرناک است و لذا وی بر لزوم اقدام فوری جهت جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هستهای تأکید دارد.
آوریل هِینِس، نامزد تصدی پست مدیر دفتر اطلاعات ملی نیز در پاسخ به سؤالی، از بازگشت آمریکا به برجام حمایت میکند و تأکید دارد ایران نباید به تسلیحات هستهای دست یابد.
*آمریکا فاصله معناداری با بازگشت به برجام دارد
با توجه به این نکات و شعار جو بایدن در بازگشت به برجام، تیم بایدن بازگشت به برجام را یک امکان با احتمال بالا میداند، اما زمان و چگونگی این مسئله محل سؤال است. از نظر هِینِس، «این درست است که جو بایدن به صورت ضمنی علاقه خود برای بازگشت آمریکا به توافق هستهای را ابراز کرده است؛ اما آمریکا فاصله معناداری با بازگشت به برجام دارد».
*دو نگاه متفاوت در تیم بایدن درباره چگونگی بازگشت آمریکا به برجام
نکته دیگر درباره چگونگی بازگشت به برجام است. دو نگاه در تیم بایدن در اینخصوص وجود دارد که نگاه واقع‌بینانه‌تر به وزارت خارجه تعلق دارد. بلینکن در اینخصوص اظهار داشته که «به لزوم بازگشت ایران به تعهدات برجامی خود به‌عنوان پیش‌زمینه جهت بازگشت آمریکا به برجام» اعتقاد دارد. اما ازسویی آمریکا میداند که چون دولت ترامپ برجام را ترک کرد، نیاز است که به ایران مشوق‌هایی برای بازگشت به تعهداتش داده شود. بلینکن این مشوقها را «استفاده از اهرم 15 میلیارد دلار پول بلوک شده ایران در سه کشور ازجمله کره جنوبی جهت آوردن ایران به میز مذاکره» میداند. طبق نگاه وزیر خارجه جدید، این کار ایجاد پایه‌ای برای مذاکرات آتی در موضوعات دیگر خواهد بود.
نگاه دوم درباره بازگشت به برجام، از ضرورت تغییر در مفاد آن سخن میگوید و بازگشت به برجام سال 2015 را در زمان حاضر مناسب نمیداند. ژنرال لوید آستین، نامزد مقام وزارت دفاع آمریکا در اینخصوص اظهار داشت: «رئیس‌جمهور پیش‌شرط‌هایی برای بازگشت به توافق دارد و امیدوارم که اقدام‌هایی درخصوص پایان غنی سازی اورانیم نیز صورت پذیرد و همچنین برخی از موارد دیگر». وی همچنین معتقد است: «با توجه به توافق برجام، محدودیت‌های غنی‌سازی اورانیم ایران در سال2025 به پایان میرسد که تنها چهار سال دیگر مانده است. اگر آمریکا تحت همان شرایط قبلی به توافقنامه برجام بازگردد به ایران اجازه خواهد داد که چهار سال دیگر غنی سازی اورانیم را به‌طرز چشمگیری افزایش دهد».
* احتمالا بازگشت آمریکا به برجام تبدیل به پروسه‌ای برای امتیازگیری از ایران خواهد شد
درنهایت باید اشاره کرد بازگشت آمریکا به برجام احتمالا از جانب این کشور تبدیل به پروسه‌ای برای امتیازگیری از ایران خواهد شد و اختلافات مقام‌های این کشور حتی در میان تیم بایدن در این رابطه کم نیست. همچنین این مسئله با پیچیدگی‌های متعددی در ابعاد سیاسی، فنی، زمانی و شرایط دو کشور روبه‌روست و میتواند تبعات گستردهای برای طرفین داشته باشد. نکاتی نظیر بازگشت به اصل برجام یا برجام اصلاح شده و یا اینکه اولین گام برای بازگشت را کدام طرف بردارد از سوالاتی است که به ابهام و پیچیدگی افزوده است.
* قرار نیست با بازگشت آمریکا به برجام خللی در نظام تحریم ایران وارد شود
در بخش «جمع بندی» گزارش مرکز پژوهش های مجلس با تاکید بر اینکه رویکرد اصلی بایدن در قبال جمهوری اسلامی ایران تقویتِ مهار از طریق بازگشت به محدودیت‌های برجامی همراه ایجاد اجماع بین‌المللی است، آمده است: «درواقع وی تلاش میکند ایران به میز مذاکره بازگردد تا ضمن مذاکره مجدد و تقویت ضعف‌های برجام، مسائل فرابرجامی را نیز وارد مذاکرات نماید. هدف بایدن مدیریت رفتار ایران با ارائه مشوق‌های کوتاه‌مدت و شرطی نگاهداشتن مردم به کاهش/افزایش تحریم و حفظ فشار بر کشور است. سیاست بایدن سیکل معیوب «فشار و مذاکره» برای مهار ایران است. قرار نیست با بازگشت به برجام خللی در نظام تحریم ایران وارد شود؛ حفظ ساختار تحریم عملا راهبرد اصلی هر دولتی در آمریکاست».
*دولت بایدن به دنبال ایجاد دوقطبی مذاکره-معیشت در داخل ایران است
در ادامه این بخش از گزارش بازوی کارشناسی مجلس آمده است: «از سوی دیگر دمکراتها مداخله و تغییر ترجیحات مردم ایران و ایجاد دوقطبی مذاکره-معیشت را به شکل جدی برای ایجاد شکاف داخلی در دستور کار دارند.
بایدن برای رسیدن به این هدف، سیاست ترامپ مبنی بر حفظ و افزایش فشار را ادامه خواهد داد و صرفاً برای کشاندن ایران به میز مذاکره، تعلیق نمادین و حداقلی برخی تحریمها، را در دستور قرار خواهد داد. مقامات جدید دولت آمریکا بازگشت به برجام را مشروط به بازگشت ایران دانسته و این مسیر را پیچیده میخوانند و معتقدند باید در این مسیر با هم‌پیمانان منطقه‌ای خود و رژیم صهیونیستی مشورت کنند و در نهایت معتقدند توافق با ایران باید شامل برنامه منطقه‌ای و موشکی نیز شود.
درنهایت رویکرد بایدن بازگشت به چندجانبه‌گرایی است، اما تغییر رویکردها در بسیاری از حوزه‌ها به سرعت انجام نخواهد شد و صرفاً جنبه تاکتیکی خواهد داشت. بایدن تلاش میکند تغییرات مورد نظرش در سیاست خارجی را در حوزه‌های کلان، در امتداد و تداوم سیاست‌های ترامپ تعریف نماید.
*سیاست «رفع تحریم» صرفاً از طریق مقاومت محقق خواهد شد
نکته قابل تأمل آنکه گسترش دامنه موضوعی تحریمهای ایران به مسائلی نظیر تروریسم و عدم اشاعه باعث شده برجام از قابلیت لازم برای رفع تحریمها برخوردار نباشد، هرگونه سیگنال داخلی مبنی بر نیاز و اشتیاق ایران به مذاکره صرفاً کار را دشوار و نتیجه را ناممکن میسازد باید دانست که سیاست «رفع تحریم» صرفاً از طریق مقاومت به‌عنوان راهبرد اصلی محقق خواهد شد».