آیا پاندمی با آغاز واکسیناسیون خاموش می‌شود؟/کارایی واکسن به چه عواملی بستگی دارد؟

به گزارش پایداری ملی به نقل از ایسنا، دکتر محمودرضا پورکریم در گفت‌وگو با ایسنا، با بیان اینکه بطور کلی ۴ دسته واکسن داریم که هم اکنون در حال تکمیل فازهای حیوانی یا کارآزمایی‌های بالینی هستند، اظهار کرد: دسته اول ژنتیک واکسن‌ها هستند که ماده ژنتیکی را با بکارگیری تکنولوژی‌های پیشرفته از ویروس جدا کرده و به بدن تزریق می‌کنند. در واکسن‌های mRNA ، "ام آر ان ای" به صورت یک محلول در پوششی از نانوپارتیکل‌های چربی پیچیده شده و به بدن تزریق می‌شود؛ در این نوع واکسن‌هاmRNA مسئول به وجود آوردن پروتئین اسپایک یا خار ویروس است.

وی ادامه داد: در این تکنولوژی، mRNA در سلول‌های منطقه تزریق، از ریبوزوم انسانی استفاده و پروتئین اسپایک را درست می‌کند، اسپایک بر روی سطح سلول‌های انسانی می‌نشیند و بدن در مقابل آن واکنش نشان داده و آنتی بادی می‌سازد.

وی با اشاره به دسته دوم واکسن‌ها، عنوان کرد: در این نوع تکنولوژی به یک ویروس کم خطر DNA ویروس کرونا را وارد می‌کنند، به عنوان نمونه "دی ان ای" مخصوص ساخت اسپایک ویروس؛ سپس ویروس ضعیف شده را به بدن تزریق می‌کنند که از این طریق در بدن عفونت خفیفی ایجاد شده و مجددا ژن‌های مربوط به ساخت اسپایک ویروس فعال شده و اسپایک تولید می‌شود. در نهایت این مساله به واکنش سیستم ایمنی بدن و تولید آنتی بادی منجر می‌شود.

به گفته این محقق ویروس شناس، در هر دو نوع واکسن مذکور، هم ویروس ضعیف شده، هم "دی ان ای"، هم " mRNA " و هم اسپایک‌ها بعد از مدتی دفع شده و تنها آنتی بادی‌های تولید شده برای مقابله با ویروس در بدن افراد باقی می‌ماند.

دکتر پورکریم با بیان اینکه در نوع سوم واکسن، قسمتی از پروتئین اسپایک خود ویروس کرونا به افراد تزریق می‌شود، گفت: در این حالت بدن فرد مجددا واکنش نشان داده و نسبت به آن پروتئین تولید آنتی بادی می‌کند.

این ویروس شناس با اشاره به تکنولوژی قدیمی و سنتی واکسن‌سازی نیز عنوان کرد: در این روش ویروس را می‌کشند و لاشه کشته شده ویروس را برای دریافت پاسخ سیستم ایمنی و تولید آنتی بادی به بدن فرد تزریق می‌کنند.

وی تاکید کرد: در تمامی این روش‌ها آنتی بادی تولید می‌شود ولی میزان کارایی و اثربخشی آن بسته به نوع تکنولوژی بکار رفته، متفاوت است، به عنوان نمونه در مورد واکسن‌هایی مثل مدرنا که از تکنولوژی mRNA استفاده کرده‌اند، بالای ۹۰ درصد کارایی گزارش شده، ولی در مورد واکسن آکسفورد که از یک ویروس کمتر بی‌ضرر همانند آدنوویروس سرماخوردگی به عنوان حمال استفاده می‌کند، حدود ۷۰ درصد کارایی و اثربخشی گزارش شده است. همچنین در مورد واکسن سینوفارم چین که از تکنولوژی ویروس کشته شده استفاده کرده، حدود ۸۰ درصد ایمنی‌زایی گزارش شده است.

دکتر پورکریم با بیان اینکه تمام واکسن‌های مذکور بر مبنای ژن سطحی خار ویروس کرونا که اولین برخورد را با سیستم ایمنی بدن دارد تولید شده‌اند، گفت: اولین آنتی ژنی که از ویروس شناسایی می‌شود از همان خار سطحی پروتئین است که اهمیت بسیار بالایی دارد و  بدن ما یا به صورت واکسن و یا عفونت طبیعی نسبت به آن واکنش نشان می‌دهد.

این استاد دانشگاه با اشاره به میزان اثربخشی واکسن‌ها در برابر ویروس‌های جهش یافته، ادامه داد: ویروس برای بقای بیشتر و مقابله با سیستم ایمنی بدن افراد در خود تغییراتی ایجاد می‌کند که جهش‌ها و ویروس های جدید واجد این جهش‌ها(واریانت‌های جدید) بر همین اساس رخ می‌دهد. ویروس‌های جهش یافته در منطقه اسپایک خود تغییراتی ایجاد کرده‌اند و اسید آمینه پروتئین‌هایشان متفاوت است، لذا تردیدهایی در رابطه با ناکارآمدی واکسن‌ها در مواجهه با جهش‌های جدید ویروس وجود دارد که البته تحقیقات در این خصوص ادامه دارد.

این ویروس شناس با بیان اینکه واکسن‌های فعلی تا حدود زیادی در مقابله با جهش‌های جدید ویروس کارایی دارند، گفت: اما در مورد واریانت آفریقای جنوبی تردیدها و نگرانی‌های بیشتری وجود دارد، البته تمام اظهارات مطرح شده در خصوص ناکارآمدی و یا اثربخشی واکسن‌ها در برابر جهش‌های ویروس در آزمایشگاه چک شده و هنوز در بدن انسان بررسی نشده است.

وی در رابطه با دو جهش مهم ویروس کرونا یعنی واریانت های پیدا شده در بریتانیا و آفریقای جنوبی، توضیح داد: دو جهش اخیر ایجاد شده در پروتئین اسپایک منجر به کاهش قدرت خنثی سازی آنتی بادی‌های تولید شده در بدن تا حدود ۱۰ برابر شده است، البته اثبات این مساله نیاز به تحقیقات بیشتری دارد.

این استاد دانشگاه با اشاره به راهکارهای پیش رو برای مقابله با تبعات جهش ویروس و اثربخشی بیشتر واکسن‌ها، اظهار کرد: راهکار اصلی بازطراحی واکسن‌هاست که در علم بسیار زمان‌بر است؛ به عبارت دیگر باید بر اساس همین واریانت‌ها و اسپایک‌های جدید، پروژه را از ابتدا آغاز کرده و مجددا فازهای حیوانی و کارآزمایی‌های بالینی را تکرار کنند.

وی در این راستا به مزیت بالاتر واکسن‌های پیشرفته که اساس کارشان با ژنتیک است، اشاره کرد و گفت: این مساله در مورد واکسن‌هایی همچون فایزر و آکسفورد که mRNA و یا DNA را وارد ویروس غیربیماری زا کرده و به بدن تزریق می‌کنند، کاملا متفاوت است. این نوع واکسن‌ها در طول مدت دو هفته بازطراحی شده و بعضا بدون گذراندن فاز طولانی کارآزمایی بالینی، مجددا مجوز تولید گرفته و به عنوان یک واکسن یادآور و یا دوز سوم استفاه می‌شوند.

به گفته این ویروس شناس، در این نوع تکنولوژی ساخت واکسن، همچنین می‌توان آزمایش و پروژه را بر اساس واریانت جدید از صفر آغاز و واکسن جدیدی در کنار واکسن قدیمی، تولید و به واکسن تزریقی اضافه کرد. یعنی در ویال ساخته شده هم mRNA مخصوص ویروس اصلی و هم mRNA مخصوص واریانت جدید وجود داشته باشد.

دکتر پورکریم همچنین در رابطه با تفاوت ایمنی ایجاد شده از طریق عفونت طبیعی و یا واکسن، توضیح داد: در هر دو مورد ایمنی قابل قبولی ایجاد می‌شود، ولی از آنجاکه در عفونت طبیعی کل ویروس به بدن حمله می‌کند، بدن نسبت به کل پروتئین‌های ویروس واکنش نشان داده و پاسخ قوی‌تری می‌دهد، اما باید توجه کنیم که گاهی اوقات همین پاسخ قوی هم بعد از چند ماه فروکش کرده و بدن باید مجددا نسبت به بخشی از پیکره ویروس واکسینه شود؛ به عبارت دیگر تضمینی برای ایمنی پایدار و دائمی بهبودیافتگان وجود ندارد، لذا  این افراد نیز باید واکسینه شوند. البته اگر بیشتر از ۵ یا ۶ ماه از عفونت بهبودیافتگان نگذشته باشد، می‌توانند اولویت واکسیناسیون را به سایرین بدهند، اما در نهایت باید واکسینه شوند.

دکتر پورکریم همچنین در رابطه با احتمال خاموشی پاندمی با شروع واکسیناسیون در کشورها، تصریح کرد: متاسفانه نه تنها توزیع مناسب و متعادلی در رابطه با واکسیناسیون جهانیان وجود ندارد، بلکه  شرکت‌های واکسن سازی نیز هنوز تولید بالایی که بتواند در مدت کوتاهی نیاز مردم دنیا را مرتفع کند ندارند؛ متاسفانه بسیاری از کشورهای قدرتمند و با بنیه مالی بالا نسبت به پیش خرید و حتی ذخیره واکسن اقدام کرده‌اند و در مقابل بسیاری از کشورها توان خرید واکسن را ندارند، بنابراین واکسیناسیون عمومی در سطح جوامع هماهنگ پیش نمی‌رود و به همین دلیل احتمالا اتمام طرح واکسیناسیون چندین سال زمان می‌برد و طی این مدت جهش‌ها و واریانت‌های مختلف ویروس نیز کار را بیش از پیش سخت خواهند کرد.

این ویروس شناس با تاکید بر اینکه تحت شرایط فعلی، پاندمی به این زودی‌ها تمام نمی‌شود، اظهار کرد: بنابراین تا چند سال آینده باید پوشش ماسک و فاصله فیزیکی را رعایت کنیم، چراکه دنیا تا ۲ تا ۳ سال آینده درگیر این بیماری خواهد بود و تنها مساله مهم در شرایط فعلی پاندمی کاهش تعداد مرگ و میرها با بکارگیری استراتژی‌های مشخص در همه کشورهاست.

این استاد دانشگاه همچنین با تاکید بر ضرورت بکارگیری استراتژی‌های مشخص برای واکسیناسیون عمومی در کشورها، اظهار کرد: مهمترین اصل در اجرای یک برنامه واکسیناسیون موفق نظم و هماهنگی است، چراکه در نهایت واکسیناسیون عمومی چه از طریق واکسن وارداتی و چه با واکسن تولید داخل آغاز می‌شود، در این شرایط مساله مهم برنامه‌ریزی مشخص، شناسایی جوامع هدف واکسیناسیون و دسترسی به اطلاعات کامل افراد در اولویت تزریق واکسن در مناطق و محلات مختلف است.

این متخصص ویروس‌شناسی مرکز تحقیقات رگا بلژیک با اشاره به اجرای مانورهای دریافت، توزیع و تزریق واکسن پیش از آغاز طرح واکسیناسیون عمومی در بسیاری از کشورهای اروپایی، تصریح کرد: بنابراین توصیه می شود در کشور ما نیز با هدف اجرای موفق و مطلوب طرح واکسیناسیون، مانورهای دریافت، توزیع و تزریق واکسن با کمک نیروهای بسیج، داوطلب و مردمی اجرا شود.

وی با تاکید بر ضرورت آغاز سریعتر برنامه واکسیناسیون در کشورها، واکسیناسیون گروه‌های پرخطر را منجر به کاهش قابل توجه آمار مرگ و میرها و حجم بالایی از بار اپیدمی در جوامع دانست.

دکتر پورکریم همچنین با بیان اینکه ایران در زمینه واکسن‌سازی سابقه مطلوب و طولانی مدتی دارد، گفت: به عنوان نمونه انستیتو پاستور حدود یک قرن سابقه دارد و در اصل انستیتو پاستور به خاطر تولید واکسن آبله تاسیس شد. همچنین نسبت به همکاری مشترک با کوبا در زمینه تولید واکسن کرونا خوش بین هستم، چراکه کوبا تکنولوژی بالایی دارد و واکسن هپاتیت بی وارد شده از کوبا نیز سال‌های سال است که در کشور استفاده می‌شود.

وی با بیان اینکه مساله مهمتر از نوع واکسن و کشور تولید کننده آن، آغاز سریع‌تر واکسیناسیون در کشورهاست، توضیح داد: ویروس سارس کوو ۲، ویروس جدیدی است که به تازگی در جوامع ایجاد شده و سیستم ایمنی ما هیچگونه سابقه برخورد با چنین ویروسی را نداشته و به همین دلیل واکنش‌های شدید و گاهی منجر به مرگ از خود نشان می‌دهد، لذا در حال حاضر بهترین کار آغاز واکسیناسیون و ایجاد حداقل ایمنی پایه نسبت به این ویروس در بدن افراد با هر واکسن تایید شده ای است.

این استاد دانشگاه با اشاره به وجود نهضت‌های ضدواکسن در برخی کشورها و به خصوص کشورهای امریکایی و اروپایی، اظهار کرد: خوشبختانه کشور ما در دو شاخصه اهدای خون و واکسیناسیون سرآمد است. در حالیکه گهگایی در برخی کشورها به دلیل وجود نهضت‌ها و افراد ضد واکسن با اپیدمی‌هایی همچون سرخک روبرو می‌شویم که علت آن عدم واکسیناسیون افراد است.

دکتر پورکریم در پایان با بیان اینکه کروناویروس یک ویروس تنفسی است که تمام دنیا را فلج کرده است، عنوان کرد: به اعتقاد من کووید ۱۹ با بقیه ویروس‌ها تفاوت دارد و تاثیر اقتصادی و اجتماعی آن در جوامع بسیار ژرف و قابل توجه است، لذا واکسیناسیون عمومی همه افراد جامعه در برابر آن از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است و امیدوارم که این مساله در همه جوامع به عنوان واجب‌ترین امر در حوزه بهداشت عمومی در اولویت قرار بگیرد.