چگونه از بحران پیش روی برق و گاز عبور کنیم؟

به گزارش پایداری ملی به نقل از تسنیم، زمستان امسال برای نخستین بار شاهد شرایط الزام آور برای کاهش مصرف برق هستیم؛ شرایطی که دولت را مجبور به تعدیل روشنایی بزرگراه ها و حتی معابر درون شهری کرد. اقدامی که مردم از آن با عنوان "خاموشی شهر" گلایه مند شده اند.

این شرایط که به میزان تولید و مصرف برق زمستانی ارتباط مستقیمی ندارد، از مصرف بی رویه گاز در بخش خانگی نشأت می گیرد. مردمی که گاز ارزان و یارانه ای را بی مهابا مصرف می کنند و دولتی که عادت به واکنش به بحران ها دارد و برای روزهای پرمصرفی مردم که می توانست با تحلیل روند شدت انرژی، پیش بینی و کنش های مناسبی نسبت به آن داشته باشد، چاره اندیشی نکرده است؛ عوامل بروز این شرایط بحران هستند.

این روزها مصرف گاز بخش خانگی آنچنان پُرگاز و پرشدت ادامه دارد که تخصیص گاز به دیگر بخش های مصرفی از جمله نیروگاه ها و صنایع را با اختلال همراه کرده به طوری که بیش از نیمی از سوخت تحویلی به نیروگاه ها و صنایع، سوخت مایع شده و حتی میزان گازوئیل تخصیص یافته به نیروگاه ها و صنایع کفاف فعالیت مستمر آنها را نمی دهد؛ از اینرو مازوت که سوختی کم کیفیت و با آلایندگی بالاست، برای جبران کمبود گاز و گازوئیل، در سبد سوخت نیروگاه ها و صنایع قرار گرفته است.

سازمان های ذیربط نیز که شرایط بحرانی ناشی از شدت مصرف بالای گاز را درک کرده اند، اولویت ها و خطوط قرمز خود را برای گذر از این شرایط تعدیل کرده اند؛ به طور مثال، سازمان حفاظت محیط زیست که پیش از این اعلام می کرد نیروگاه های اطراف کلانشهرها حق استفاده از سوخت مایع را در فصول سرد سال ندارند، برخی نیروگاه ها را مجاز برای استفاده از سوخت مایع در این شرایط اعلام کرده؛ از جمله می توان به صحبت های اخیر رئیس سازمان حفاظت محیط زیست اشاره کرد که اذعان داشت: "استفاده از "مازوت" در نیروگاه‌های شرق تهران آزاد اما در غرب تهران ممنوع!"

اول: بخش برق

یک؛ با توجه به اینکه دولت از پیش، با غفلت از مدیریت و بهینه سازی مصرف سوخت به خصوص در بخش گاز خانگی چاره اندیشی های لازم را نکرده بود و ضعف های ساختاری بسیاری در این زمینه وجود دارد، در شرایط فعلی، امید به اصلاح ساختارها و سازوکارها و انجام اقدامات بهینه سازی، حداقل در کوتاه مدت، امیدی واهی است؛ پس راهکار اصلی کوتاه مدت و اجرایی، همراهی مردم برای عبور از شرایط فعلی بدون افت فشار و قطع گاز و همچنین قطع احتمالی برق در زمستان است.

از اینرو، مردم و عملکرد آنها در خط مقدم راهکار عملی برای عبور از شرایط فعلی است. در حال حاضر پیک مصرف برق زمستانی حدود 40 هزار مگاوات است و مصرف گاز کشور روزانه به 800 میلیون مترمکعب رسیده است.

اگر بتوانیم در مصرف گاز و مصرف برق، 10 درصد صرفه جویی کنیم، مصرف برق در ساعات پیک به حدود 36 هزار مگاوات و مصرف گاز به حدود 700 تا 720 میلیون مترمکعب در روز خواهد رسید و از شرایط فعلی بدون مشکل عبور خواهیم کرد. تمامی اقدامات وزارت نیرو در زمینه تعدیل روشنایی بزرگراه ها و معابر شهری و تشویق مشترکان برای کاهش مصرف در زمستان و همچنین اقدامات وزارت نفت برای تخصیص سوخت مایع به جای سوخت گاز نیز در جهت تحقق همین صرفه جویی 10 درصدی است.

سهم مصرف برق در بخش خانگی در سبد مصرف برق زمستانی در حال حاضر حدود یک سوم (30 تا 40 درصد) از کل مصرف است. در واقع نیازمند صرفه جویی لحظه ای 1300 تا 1500 مگاواتی در بخش خانگی در مصرف برق هستیم. در این زمینه، مردم با خاموش کردن لامپ های اضافه، جایگزینی وسایل و لامپ های کم مصرف به جای وسایل و لامپ های پرمصرف و تلاش برای مدیریت مصرف برق با عدم استفاده از وسایل برقی پرمصرف در شرایط غیرضروری، می توانند نقش خود را در عبور از شرایط فعلی ایفا کنند.

دو؛ آنچه مشخص است، برق امید و آثار آن در کوتاه مدت مشوق تأثیرگذاری برای بخش عمده مصرف کنندگان برق خانگی که در بخش خوش مصرف ها (برابر با الگوهای مصرف) قرار می گیرند نیست، همچنین برای پرمصرف ها نیز نمی تواند ابزار بازدارنده ای باشد، چرا که جریمه پرمصرف های برق نیز طبق این طرح به بهار سال آینده موکول شده است. لذا دولت باید برای عبور از شرایط فعلی، علاوه بر مشوق های کاهش مصرف برق نسبت به زمان مشابه سال قبل، نسبت به اعمال جریمه های بازدارنده برای پرمصرف ها اقدام کند که در این خصوص لازم است وزارت نیرو طرحی را برای اجرای کوتاه مدت به هیئت وزیران ارائه دهد.

سه؛ صنعت نیز سهمی حدود یک سوم (30 تا 40 درصد) از مصرف کل برق کشور را به خود اختصاص داده که در این زمینه لازم است وزارت نیرو با محوریت توانیر، نسبت به اعمال پیک سایی در بخش صنعت همانند آنچه در پیک تابستانی انجام شد، اقدام کند. از اینرو صنایع می توانند با جابه جایی شیفت های کاری و در صورت امکان، موکول کردن تعطیلات دوره ای به روزهای بحرانی فعلی برای قطع مصرف در بخشی از واحدهای خود، اقدام کنند. همچنین دولت می تواند بخشی از ظرفیت فعالیت صنایع را با تخصیص یارانه ای مجزا و یا به صورت اعمال تخفیف در بدهی های دولتی اعم از مالیات و بیمه و ... تشویق به تعطیلی موقت کند تا از مصرف برق و همچنین سوخت (گاز و سوخت مایع) در بخش صنعت کاسته شود.

چهار؛ در سهم حدوداً 10 درصدی ادارات دولتی و خصوصی نیز در مصرف برق می توان با اعمال الزام برای کاهش مصرف برق در ادارات دولتی، در شرایطی که بخشی از نیروها با دورکاری در شرایط کرونا در محیط کار حاضر نیستند؛ و همچنین اعمال ابزار تشویقی و حتی اعمال جریمه برای ادارات خصوصی در زمینه کاهش مصرف اقدام کند. در این بخش نیازمند کاهش حدودا 400 مگاواتی مصرف لحظه ای برق هستیم.

نکته جالب اینجاست که وزارت نیرو اقدام عملی برای کاهش مصرف را در بخش روشنایی معابر و بزرگراه ها با عنوان تعدیل روشنایی معابر اجرایی کرده، در حالی که این بخش سهمی حدود 2 تا 3 درصدی در سبد مصرف برق کشور دارد و از آنجایی که بسیاری از معابر درون شهری، پیش از این نیز روشنایی مناسبی نداشته، اجرای این اقدام، بیشتر موجب انتقاد و گلایه مردم شده است.

در بخش مدیریت مصرف گاز، با توجه به سهم 70 تا 75 درصدی بخش خانگی در مصرف گاز زمستانه کشور، اولویت صرفه جویی در این بخش است. اما با توجه به اینکه اولویت دولت عدم قطع گاز و یا افت فشار در تأمین گاز بخش خانگی است، در نبود مدیریت مصرف در این بخش، فشارها به نیروگاه ها و صنایع وارد شده تا به جای گاز، از سوخت مایع استفاده کنند؛ این اقدام نیز علاوه بر خسارات مالی به نیروگاه ها و صنایع با افزایش هزینه های نگهداری واحدها، به خسارت گسترده و جبران ناپذیر به سلامت مردم با آلایندگی هوا منجر شده است.

پنج؛ در بخش خانگی به راحتی می توان با کاهش دمای وسایل گرمایشی و تعدیل دمای محیط خانه، سهم موثری در عبور از شرایط فعلی ایفا کرد. بیشتر مردم (به خصوص در کلانشهرها) در خانه های خود با پوشش لباس تابستانی و افزایش دمای محیط خانه، زمستان را سپری می کنند؛ در حالی که می توان با کاهش حتی یک درجه ای دمای هوای محیط، نسبت به صرفه جویی در مصرف گاز بخش خانگی اقدام کرد.

شش؛ در این زمینه، دولت اقدام به جریمه 15 درصدی مشترکان پرمصرف گاز از میانه آبان ماه سال جاری کرده، اقدامی که شرایط نشان می دهد حداقل در کوتاه مدت، در اصلاح مصرف بخش خانگی، بی تأثیر بوده؛ در این بخش نیز، اعمال مصوبه های فوری کوتاه مدت برای تشویق بیشتر مشترکان کم مصرف و جریمه بازدارنده مشترکان پرمصرف گاز، ضروری است.

هفت؛ در مصرف گاز صنایع نیز به مشابه مصرف برق صنایع، اقدامات تشویقی برای جابه جایی شیفت های کاری و تعطیلی برخی واحدها با اعمال یارانه ها و بخشودگی بخشی از بدهی های دولتی فعالان بخش صنعت می تواند راهگشا باشد، چرا که اصلاح ساختارهای مصرف گاز بخش صنعت در راستای بهینه سازی مصرف، در کوتاه مدت (زمستان فعلی) به نتیجه نخواهد رسید.

هشت؛در مصرف گاز نیروگاه ها نیز علاوه بر تلاش وزارت نیرو برای کاهش مصرف برق زمستانی، لازم است نیروگاه های قدیمی و کم بازده از مدار بهره برداری خارج شوند. در این بخش واحدهای حرارتی داریم که بیش از 40 سال از عمر آنها می گذرد و بازده آنها کمتر از 25 درصد است.

در مجموع می توان بدون اعمال فشار بر کیفیت زندگی روزانه، در بخش های مختلف خانگی، تجاری، صنعت و ... با تغییر برخی رفتارهای مصرفی، نسبت به صرفه جویی حداقل 10 درصدی در میزان مصرف برق و گاز اقدام کرد و بدون مشکل از شرایط بحرانی شدت مصرف بالای گاز در کشور که تبعات آن در بخش های تأمین و مصرف برق، اقتصاد کشور و حتی آلایندگی هوا و سلامت مردم نیز دیده می شود، عبور کرد.