ویژه‌نامه تحلیلی تبیینی عماد
۰۱ دی ۱۴۰۳ - ۱۷:۴۲
7 تیرماه یادآور یکی از تراژدیک‌ترین روزهای تاریخ معاصر ایران است. در این روز در سال 1366 ارتش عراق شهر غیر نظامی 12 هزار نفری سردشت را با 4 بمب 250کیلوگرمی خردل بمباران کرد که منجر به مصدومیت 4500 نفر شد.
به گزارش پایداری ملی، یادآوری این روز از آن جهت اهمیت دارد که استفاده گسترده از این سلاح‌ها توسط عراق در چه فضای بین المللی رخ داده و چگونه عراق با وجود معاهدات معتبر بین‌المللی حقوق بشری، اینگونه ددمنشانه دست به نسل کشی زده است.
معاهدات بشر دوستانه حقوقی، معاهداتی بین الدولی هستند که دولت ها را در برابر یکدیگر متعهد می‌سازند. یکی از مهمترین این معاهدات، کنوانسیون 1925 ژنو در مورد منع استفاده از سلاحهای شیمیایی است عوامل شیمیایی شامل عوامل خفه کننده مثل فسژن و دی فسژن، عوامل تاول زا مانند گاز خردل، خردل گوگرد ، خردل نیتروژن و لویزیت عوامل خون همچون سیانید هیدروژن و آرسین عوامل اعصاب مثل تابون سومان و سارین و عوامل تهوع آور مثل کلروپیکرین و آدامزیت هستند. طبق قوانین بین الملل اگر کشوری از معاهدات سر باز زند کشور زیان دیده می تواند در دیوان بین المللی دادگستری اقامه دعوی کند.
کشور ایران در نوامبر 1929 بدون هیچ پیش شرطی پروتکل ژنو را امضاء نموده و به آن پایبند بوده اما خود از قربانیان استفاده از سلاحهای شیمیایی است. دولت عراق که او نیز در سپتامبر سال 1931 پروتکل ژنو را با اعمال دو حق شرط پذیرفته بود در جریان جنگ تحمیلی علیه ایران و حتی قبلتر از آن در جنگ داخلی با کردها در نقض آشکار کنوانسیون ژنو از سلاحهای شیمیایی استفاده کرد.
طولانی ترین نبرد سده بیستم در نقض قواعد جنگ و حقوق بشر دوستانه
جنگ تحمیل شده عراق بر ایران به عنوان طولانی ترین نبرد سده بیستم در نقض بسیاری از قواعد جنگ و حقوق بشر دوستانه بود. نقض مقررات کنوانسیون های لاهه و ژنو در مورد اسیران جنگی، هدف‌گیری کشتی‌های تجاری بی‌طرف در دریای آزاد، حمله مستمر به شهرها و مراکز غیرنظامی، تنها بخش از این موارد است. اما دردآورترین و وحشیانه‌ترین بخش ماجرا استفاده نامحدود از ادوات جنگی ممنوعه از جمله انتشار گازهای خفه کننده و مسموم کننده شیمیایی از طریق بمباران هوایی بود.
عراق اولین بار در مهرماه 1359 در منطقه خوزستان از این سلاح‌ها علیه ایران استفاده کرد. در طی همان سال مجموعا چهار بار سلاح شیمیایی خردل را به‌کار برد که به شهادت بیست نفر انجامید. عملیات شیمیایی رژیم بعث طی سالهای 60و 61 با گستردگی بیشتر ادامه یافت. در سال 61 در جریان عملیات والفجر مقدماتی 12بار مناطق غرب و جنوب مورد اصابت بمب‌های شیمیایی قرار گرفت. در سال 62 در جریان عملیاتهای والفجر 2 و 4 منطقه غرب و شمال غرب کشور، 64 بار مورد اصابت بمب‌های شیمیایی از نوع تاول زا و اعصاب(تابون) قرار گرفتند که بر اثر این حملات صدها نفر شهید و هزاران نفر مجروح شدند.
در سال 63 در عملیاتهای خیبر و بدر در سال 64 در عملیاتهای والفجر 8 و 9 و کربلای دو، چهار، پنج و شش عراق 102 بار از سلاحهای شیمیایی علیه ایران استفاده کرد.
در سال 65 در مناطق شلمچه، سردشت، خوزستان، بصره، کردستان، دیاله و ایلام از سلاح شیمیایی علیه ایران استفاده شد. در سال پایانی جنگ نیز 34 حمله شیمیایی توسط رژیم بعث انجام گرفت که آخرین بار آن بعد از قطعنامه 598 در عملیات بازپس گیری فاو اتفاق افتاد.
عراق در مجموع 252 بار علیه ایران از سلاح شیمیایی استفاده کرد
بر اساس آمارها تعداد کل مصدومان شیمیایی نظامی و غیر نظامی 107هزار نفر بود. طبق گزارش نماینده ایران در سازمان ملل عراق در مجموع 252 بار علیه ایران از سلاح شیمیایی استفاده کرد. استفاده رژيم بعث از اين سلاح‌هـا در اسـفندماه 1366 عليـه مـردم حلبچـه نشان داد كه رژيم عراق براي حفظ سلطه خويش از كشتار مردم خود نيـز ابـايي نـدارد.
بمباران شیمیایی منطقه حلبچه در سال 1988 و در جریان عملیات انفال به فرماندهی علی حسن المجید معروف به علی شیمیایی بود که کشته شدن حدود پنج هزار غیر نظامی کرد و سرکوب شورش کردها را به‌همراه داشت. همچنین بمباران شیمیایی شیخ وسان و بالیسان توسط ۱۲ هواپیمای جنگی بخشی از جنایات رژیم بعث در آن مقطع بود.
جنایت صدام و سکوت سازمانهای مدعی حقوق بشر
صدام با بمباران شیمیایی حلبچه و قتل فجیع بیش از پنج هزار زن، کودک، پیر و جوان این شهر در کمتر از چند دقیقه، (که امروزه بزرگ‌ترین ژنوساید شیمیایی جهان شناخته میشود) یک تراژدی و جنایت هولناک را مرتکب شد اما سکوت رسانههای جمعی و سازمانهای طرفدار حقوق بشر در مقابل اقدامات جنایت‌کارانه عراق از جمله بمباران شیمیایی حلبچه و حمله به مناطق مسکونی، چراغ سبزی برای بغداد به منظور تداوم این اقدامات بود. واكنش شوراي امنيت سازمان ملل متحد در قبال استفاده عراق از سلاح‌هاي شيميايي كه در قالب بيانيه‌هاي مورخ 30 مارس 1984 ،25 آوريل 1985 ،21 مارس 1986 و 14 مي 1987 و نيز قطعنامـه‌هـاي 612( مـصوب 9 مـي 1988 ) و 620 (مـصوب 26 اوت 1988 )تجلـي يافـت، آنچنان ملايم و مغرضانه بود كه به هيچ‌وجه با عمق و گستره جنايات ارتكابي رژيم بعث در اين زمينه تناسب نداشت.
به هر حال هدف از طرح این مبحث تنها اشاره به کار غیرانسانی و غیرقانونی و خارج از همه قواعد و قوانین بین المللی رژیم بعث عراق در آن مقطع که بیش از 20 هزار نفر قربانی و تعداد زیادی مجروح به‌همراه داشت نیست بلکه بیشتر بیان مواضع غرب و همچنین سازمانهای بین المللی علیرغم وجود چارچوبهای الزام آور است.
امضاء کنندگان پروتکل ژنو در صف اول فروش سلاح شیمیایی به عراق
کشورهایی که از در صف مقدم امضاء کنندگان پروتکل ژنو بودند به عنوان فروشنده سلاح شیمیایی به عراق عمل کردند. گزارش‌ها نشان می‌دهد کشورهای اروپایی و آمریکا در اوایل دهه 1980 بیش از هزار تن عامل خردل به عراق فروختند و برخی شرکتها نیز در قالب کاربری های دوگانه و در پوشش کود کشاورزی به عراق مواد شیمیایی فروختند با آنکه از نیت صدام به طور کامل آگاه بودند یکی از مهمترین شواهد در تائید همکاری شرکت‌های غربی، موضوع همکاری فرانتز فان آنرات بازرگان هلندی است که در سال 2004 در دادگاه‌های این کشور به جرم معاونت در نسل کشی محاکمه شد.
باید گفت حکم دادگاه استیناف شهر لاهه در تاریخ 9 می 2007 با احراز قضائی استفاده مکرر رژیم بعث از سلاح های شیمیایی در سالهای 1980 تا 1988 و محکومیت فرانس فان آنرات به اتهام ارسال پیش‌سازهای شیمیایی به این کشور در زمان جنگ اعتماد ما را بر نمی‌گرداند و درد مجروحان شیمیایی را التیام نمی‌دهد. به نظر می‌رسد اکنون نیز که در ظاهر یک اجماع جهانی بدون خدشه در جامعه بین‌الملل در خصوص ممنوعیت استفاده از سلاحهای شیمیایی شکل گرفته است باز نمی‌توان بر عهد و پیمان کشورهای غربی تکیه کرد چرا که نشان داده‌اند برای تجارت و سوداگری و خوی مرکانتیلیستی که دارند از هر خط قرمز قانونی و اخلاقی عبور خواهند کرد بنابراین هرگونه برنامه‌ریزی طراحی و نگاه به پدافند شیمیایی در کشور باید با رعایت و لحاظ کردن اصل بی‌اعتمادی باشد و خوشبینی در این زمینه و امید بستن به کنفرانس رم و پروتکل ژنو و معاهده پاریس و ... ساده لوحی خواهد بود.
مهمترین راهکار نهادینه سازی الزامات و ضوابط پدافند غیرعامل در دستگاه‌های اجرایی را چه می دانید؟!