لزوم ایفای مسئولیت‌ اجتماعی بنگاه‌های اقتصادی در وضعیت کرونایی

به گزارش پایداری ملی، بحران به خصوص از نوع زیستی و طبیعی به واقعیتی اجتناب ناپذیر در زندگی اجتماعی ما تبدیل شده است. تجربه نشان داده که این بحران‌ها در دل خود ظرفیت شکل گیری تهدیدها و فرصت‌هایی را دارند که بر حسب نوع، شدت و گستره‌ی محیطی آن، می‌تواند نظام حکمرانی را در شرایط سخت و پرمخاطره ای قرار دهند.

یکی از نیازمندی‌های کشورها برای غلبه بر بحران‌ها به کارگیری ظرفیت بخش‌های غیردولتی و غیرحاکمیتی در مدیریت بحران است. به عبارتی همه نهادها و سازمان‌های غیر دولتی در قبال جامعه خود یکسری مسئولیت‌های اجتماعی دارند که در شرایط بحرانی باید بیش از گذشته به وظایف و مسئولیت‌های خود عمل کنند. به کارگیری این ظرفیت‌ها نیازمند هنر، تدبیر و برنامه است تا بتوان آنها را برای نقش آفرینی در مدیریت بحران قانع کرد و در جای مناسب و به موقع به کار گرفت. مقوله مسئولیت اجتماعی بنگاه‌ها طی سال‌های اخیر یکی از مهمترین مقولات مطرح در مجامع علمی و بین المللی بوده به طوری که سازمان‌های بین المللی استانداردهایی را در این زمینه طراحی کرده اند. مسئولیت اجتماعی بنگاه در ساده‌ترین تعریف به معنای الزام به پاسخگویی گروه‌های ذینفع خارج از دولت در قبال مخاطرات جامعه است.

تقریباً از سال ۱۹۵۰ میلادی به بعد بود که مقوله مسئولیت‌های اجتماعی بنگاه‌ها مورد توجه بسیاری از صاحب نظران، زمامداران، محققان، برنامه ریزان و مصلحین اجتماعی قرار گرفته و به پارادایمی غالب و مسلط در حوزه مدیریت و به خصوص مدیریت بحران شده و براساس آن بنگاه‌های تجاری، شرکت‌های اقتصادی و مؤسسات انتفاعی و مالی در قبال جامعه و محیط اجتماعی خود مسئول هستند و رسیدگی به مشکلات و کمک در رفع مخاطرات آنها را به عنوان یک وظیفه قانونی باید در دستور کار و برنامه‌های خود قرار دهند.

آلن لاوسن، در کتاب مدیریت اخلاقی در خدمات دولتی خود می‌نویسد: مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها در فضای کسب و کار مسائلی مانند انتظارات اقتصادی، اخلاقی و زیست محیطی را ایجاد می‌کند که اگر این پاسخگویی به عنوان وظیفه شناخته شود می‌تواند قوام اقتصادی و توسعه پایدار را ایجاد کند. بنیاد مدیریت کیفیت اروپا که بنیادی وابسته به اتحادیه اروپا است، در مدل الگوی تعالی خود برای سازمان‌ها، مسئولیت پذیری اجتماعی شرکت‌ها را به عنوان یکی از ارزش‌های هشتگانه خود معرفی کرده است. یکی از معیارهای ۶ گانه خود را برای ارزیابی شرکت‌ها، به این امر اختصاص داده و هشت درصد از امتیاز کل ارزیابی یک سازمان را برای این معیار قائل است.

با این تفاسیر اگر مسئولیت اجتماعی را مجموعه وظایف و تعهداتی بدانیم که سازمان باید در راستای حفظ و مراقبت و کمک به جامعه‌ای انجام دهد که در آن فعالیت می‌کند، پس همه بنگاه‌ها و نهادهای غیردولتی که در کشور فعال هستند باید در ماجرای مبارزه با کرونا در کنار دولت به مسئولیت‌های اجتماعی خود عمل کنند. این سازمان‌ها باید به مردم گزارش دهند که در ماجرای کرونا چه میزان به مهار بیماری کمک کرده یا چه اقداماتی را انجام داده‌اند تا بتوانند سرمایه‌های اجتماعی خود را در میان مردم افزایش دهند.

بنگاه‌های غیردولتی در کشور ما باید بدانند که سرمایه‌های مالی به تنهایی نمی‌تواند برای ادامه فعالیت‌های آنها قابل اتکا باشد، زیرا با وجود جامعه‌ای سالم و عاری از هر نو تهدید و خطر است که آنها امکان افزایش سرمایه و تداوم کسب و کار خود را دارند. شواهد نشان می‌دهد که با بروز ویروس کرونا اوضاع اقتصادی بسیاری از این بنگاه‌های عریض و طویل کشور وخیم شده و می‌توان این نتیجه را گرفت که حیات بنگاه‌های بزرگ وابسته به حیات و سلامت جامعه و همه مردم است. به عبارتی مسئولیت پذیری اجتماعی شرکت‌ها و بنگاه‌ها در ماجرای بحران کرونا رویکردی متعالی به کسب و کار است که تأثیر اجتماعی آنها بر جامعه را مد نظر قرار می‌دهد و هدف اصلی آن هم افزایی تمام بخش‌ها، اعم از دولتی، خصوصی و داوطلبان برای همکاری با یکدیگر برای مهار کرونا است تا از یک‌سو موجب همسویی منافع اقتصادی با سلامت جامعه شود و از سوی دیگر سبب ادامه، رشد و پایداری کسب و کار بنگاه‌ها شود.

به نظر می‌رسد ویروس کرونا و شرایط کرونایی که ما با آن مواجه هستیم فرصت خوبی برای تمرین و بروز مسئولیت‌های اجتماعی بنگاه‌ها در حل مسائل اساسی کشور باشد. کشور ما در این خصوص دچار ضعف‌هایی است که در حال حاضر فرصت خوبی برای رفع آن فراهم شده است. همه نهادها اعم از دولتی و غیردولتی باید بیاموزند که به معنای واقعی مسئول هستند و مسئول بودن یعنی اینکه بنگاه‌ها و نهادها ملزم هستند با حساسیت بیشتری نسبت به مسائل جامعه‌ای که در آن فعالیت می‌کنند توجه داشته باشند. کشور ما در شاخص مسئولیت اجتماعی نسبت به سایر کشورها شرایط خوبی ندارد و ما باید در شرایط کرونایی برای ارتقای این شاخص تمرین کنیم.

رسانه‌های ما موظف هستند در این شرایط خاص به مطالبه گری بپردازند و با ترویج مفهوم مسئولیت اجتماعی در افکار عمومی، نسبت به شناسایی بنگاه‌ها و نهادهای مسئول، اقدام کنند و از آنها بخواهند به مسئولیت‌های خود عمل کنند. دولت نیز در کنار اینکه به مسئولیت‌های خود عمل می‌کند، باید لیستی از مهمترین نیازمندی‌های خود اعم از کالا و خدمات را تهیه کند و از این بنگاه‌ها و نهادها بخواهد در تأمین این نیازمندی‌ها به دولت کمک کنند.

ما باید بپذیریم که بحران کرونا یک بحران جمعی است و همه باید برای مهار آن پای کار باشیم و هزینه بدهیم و به گونه‌ای نباشد که صرفاً دولت میان میدان باشد. با توجه به محدودیت‌های مالی دولت و شرایط بد اقتصادی، لازم است تا بخشی از هزینه‌های مهار کرونا در کشور از طریق ایفای مسئولیت‌های اجتماعی شرکت‌ها و بنگاه‌های اقتصادی و مالی تأمین شود تا بار مالی تحمیل شده به بودجه عمومی کشور کم شود.

با انجام مسئولیت اجتماعی بنگاه‌های اقتصادی و نظارت‌های مستمر نهادهای نظارتی دولتی و مردم‌نهاد و هم افزایی نهادهای دولتی و غیردولتی می‌توان ضمن پایش عملکرد بنگاه‌های اقتصادی درگیر در تأمین اقلام بهداشتی و دارویی و معرفی خدمات صورت گرفته به مردم از فرصت‌های به وجود آمده برای ارتقا ی سطح اعتماد اجتماعی به دولت و سرمایه اجتماعی بنگاه‌ها و شرکت‌ها استفاده کرد. مفهوم مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها در دهه اخیر به پارادایم غالب و مسلط حوزه اداره شرکت‌ها تبدیل شده است. شرکت‌های بزرگ و معتبر جهانی، مسئولیت در برابر اجتماع را جزئی از استراتژی خود می‌بینند و این موضوع باید در کشور ما نیز نهادینه شود.