ویژه‌نامه تحلیلی تبیینی عماد
۰۱ دی ۱۴۰۳ - ۱۷:۴۲
سرپرست معاونت فضای مجازی دادستانی کل کشور توضیحاتی در رابطه با نگرانی مردم از رصد حریم خصوصی در پیام‌رسان‌های داخلی، آمار شکایت‌ها از تخلفات فضای مجازی و تخلفات انتخاباتی ارائه داد.
به گزارش پایداری ملی به نقل از مهر، «فضای مجازی رها شده به ضرر کشور است»، «نمی گوییم اتوبان را به خاطر یک تصادف ببندید»، «بستن فضای مجازی مطرح نیست، فضای مجازی مدیریت شود»، این جملات تنها بخشی از اظهار نظر رهبر معظم انقلاب و مسئولان قضائی در سال‌های اخیر در رابطه با فضای مجازی است.
البته بحث ساماندهی فضای مجازی موضوعی است که سال‌ها پیش توسط رهبری مطرح و به مسئولان مربوطه گوشزد شده است. به طوری که ایشان بارها بر لزوم مدیریت، برنامه‌ریزی و تصمیم گیری های به هنگام درباره فضای مجازی، لزوم نظارت و رصد کارآمد و روزآمد در فضای مجازی (رصد وضع جاری فضای مجازی) تاکید کرده و اعلام کردند این فرصت فوق‌العاده مبادا ضایع شود.
استفاده و کنترل صحیح فضای مجازی موضوعی است که مدت‌ها در بین مسئولان مختلف از جمله مسئولان قضائی طرح شده است. پیش‌تر هم مسئولان قضائی در رابطه با برخورد با دنیای بی در و پیکر فضای مجازی تاکیداتی داشته و بارها اعلام کردند که ما نمی‌گوییم اتوبان را به خاطر یک تصادف ببندید، اما وقتی یک اتوبانی صدها نقطه مشکل دارد باید فکری به حال آن کرد. در استفاده از فضای مجازی باید مدیریت کنیم و نباید فضای کشور را این طور برای هجمه باز بگذاریم.
معاونت فضای مجازی دادستانی کل کشور یکی از متولیان مربوطه فضای مجازی است که مدتی است دکتر جواد جاوید نیا سکان دار این معاونت خطیر و البته تأثیرگذار دادستانی کل کشور شده است به همین منظور گفتگویی با وی در رابطه با چالش‌های مربوط به این فضا داشتیم. مشروح این گفتگو به شرح زیر است:
*استفاده از پیام‌رسان‌های داخلی در جریان حوادث و اخلال اینترنت در آبان ماه، ضعف‌های این پیام‌رسان‌ها را در مقایسه با گذشته آشکار کرد و به زعم مردم شاید وقت استفاده از پیام‌رسان‌های داخلی فرا نرسیده بود و به نوعی مردم در این فضا به یکباره به سمت پیام‌رسان‌های داخلی سوق داده شدند، آیا وقت استفاده گسترده از پیام‌رسان‌های داخلی فرا رسیده است؟
در بحث پیام‌رسان‌های داخلی یک موضوع بدیهی وجود دارد که هر نرم افزار و خدمتی در فضای مجازی در مقابله با هجوم تعداد زیاد کاربران دچار مشکل می‌شود. اگر پیش بینی لازم انجام نشود زمانی که تعداد کاربران یک دفعه از یک میلیون به دو میلیون افزایش یابد، این گونه نیست که تعداد عملکردها دو برابر شود، بلکه به صورت تصاعدی افزایش می‌یابد، لذا برای تقویت نیازمند حمایت جدی هستند و هر چند توانسته‌اند بدون حمایت رشد خوبی داشته باشند، اما تا رسیدن به نقطه مطلوب فاصله است.
*حمایت از پیام‌رسان‌های داخلی در کشورهای دیگر چطور است؟
در هیچکدام از کشورهای دنیا این خدمات بدون حمایت‌های مؤثر دولتی شکل نمی‌گیرد و اعمال حاکمیت و مرزبندی و جلوگیری از نفوذ بیگانگان از این طریق و امکان ارائه پایدار آنها در هر شرایطی ولو در شرایط قطع اینترنت، برای امنیت کشور مهم است، لذا به عنوان خدمات پایه از آن یاد می‌کنند. همانگونه که می‌توانند در فرهنگ و جامعه پذیری افراد هم نقش داشته باشند.
چرا که در شرایط حاضر شبکه‌های اجتماعی بستر اصلی ارتباط، آموزش و تبلیغات هستند و نقش بسیار تعیین کننده ای در هدایت جامعه ایفا می‌کنند و از این جهت بسیاری از کشورها حمایت‌های ویژه از این موضوع را در دستور کار خود دارند تا این فضا شکل بگیرد.
*طبق برخی مصوبات موضوع حمایت‌های مالی و معنوی از پیام‌رسان‌های داخلی باید اجرا شود، اجرای این موضوع را تا چه میزان موفق ارزیابی می‌کنید؟
حرفی که از گذشته وجود داشت و در زمان تلگرام هم بحث بود و حتی در مصوبه شورای عالی فضای مجازی هم این موضوع گنجانده شد، بحث حمایت از پیام‌رسان‌های داخلی بود و گفته شد که ۵ میلیارد وام جهت حمایت از پیام‌رسان‌های داخلی اختصاص یابد و سپس پهنای باند پله‌ای افزایش یابد با این حال همان زمان هم اعلام کردیم که این میزان نه تنها کمکی نمی‌کند بلکه اسباب این را فراهم می‌کند که فقط چند سرور تهیه کنند و در نهایت مقروض و ورشکسته شوند. لذا در جلساتی که با مدیران آنها داشتیم عمده آنها اعلام می‌کردند که این وام هیچ کمکی به آنها نکرده است.
در مقایسه با صنعت پیام‌رسان‌های موفق دنیا این مبلغ اختصاص یافته نسبت به کل بودجه کشور ما رقم بزرگی نیست و بحث حمایت از پیام‌رسان‌های داخلی قطعاً با ۵ میلیارد قابل انجام نیست و آن چیزی که عنوان درخواست داشتند این بود که فضای ذخیره سازی و فضای ابری با سرعت و مطمئن را برای ما فراهم کنید تا بتوانیم پاسخگوی نیاز کاربران باشیم.
*مشکل پیام‌رسان‌های داخلی را در کجا می‌بینید؟
در رابطه با اینکه برخی از پیام‌رسان‌ها به مشکل برخورد کردند عمده آنها آن چیزی که به ما اعلام کردند این است که در بخش سخت‌افزار و تأمین فضای ذخیره سازی دچار مشکل بودند و یکی دو تا از آنها که بر مبنای اطلاعات نرم‌افزار بازار، بالاترین عضوگیری را داشتند مجبور شدند برخی عضوگیری‌های جدید را متوقف کنند و یا خدمات خود را غیرفعال کنند.
با این حال مشکلات نرم‌افزاری از نظر ما مشکلاتی طبیعی است و نرم افزاری که قابلیت توسعه‌اش احراز شود و محدودیت نداشته باشد نشان می‌دهد که می‌شود روی آن کار کرد و آن را توسعه داد و قابلیت پشتیبانی از کاربران را افزایش داد. البته در مرحله توسعه همه نرم افزارها با مشکلاتی مواجه می‌شوند. به طوری که حتی تلگرام هم همان اوایل مشکلاتی را داشت. متأسفانه باید گفت که حمایت‌های مؤثر تا به الان طبق سند حمایت از پیام‌رسان‌های داخلی و سند تبیین الزامات شبکه ملی اطلاعات محقق نشده و تا زمانی که محقق نشود با این مشکلات مواجه هستیم.
*موضوع موتورهای جستجوی ملی هم مطرح است، متخصصان داخلی این امر با چه مشکلاتی مواجه هستند؟
در زمینه موتور جستجوی ملی هم این مشکلات وجود داشته و بحث تأمین منابع و بحث‌های سخت افزاری مطرح است. فناوری موتور جستجو پیچیدگی‌های خاص خود را دارد و صدها متخصص در این زمینه داریم و در مقطعی خیلی هم خوب کار کردند اما به لحاظ اینکه اهمیت لازم داده نشد و تبلیغات مؤثر انجام نشد، متأسفانه فضاسازی درست جهت استفاده فراهم نشد. در مقابل این مسئله، نمونه‌های موفقی هم داشتیم. به طور مثال در کشور سایت‌های ویدئو و نرم‌افزارهای مسیریاب توانستند پیشرفت‌هایی داشته باشند و قطعاً در بحث مسیریاب‌ها اگر اطلاعات ترافیکی داخلی هم به آنها متصل شود می‌تواند خدمات بهتری از نمونه‌های خارجی ارائه دهد.
یک تصمیم جدی و عزم همه جانبه باید شکل بگیرد تا درک کنیم که شبکه ملی اطلاعات چیست و چه میزان در اقتصاد ما تأثیر دارد و باید به دنبال اجرایی شدن آن برویم تا در موارد این چنینی دچار غافلگیری نشویم. اگر چه اقداماتی انجام شده اما هنوز کامل نیست. البته همراهی مردم و درک از شرایط هم باید لحاظ شود. ضمن اینکه باید توجه داشت نمی‌توان همه چیز را یکجا فراهم کرد و نمی‌توان از مزایای یک نرم افزار خارجی استفاده کرد و از معایب آن غافل بود.
* یکی از موضوعات مربوط به پیام‌رسان‌های داخلی که مقام معظم رهبری هم بر آن تاکید داشتند موضوع حفظ حریم خصوصی در پیام‌رسان‌های داخلی بود و شاید برخی از مردم به این دلیل تمایل به رد و بدل پیام در این فضا ندارند و مردم معتقدند که رصد داخلی در این رابطه انجام می‌شود، موضوع حفظ حریم خصوصی در این فضا چگونه است؟
در رابطه با ترس مردم از نقض حریم خصوصی در پیام‌رسان‌های داخلی با طرح چند گزاره ثابت می‌شود اساساً چنین ترسی وجود ندارد و عملیات روانی مخالفان شکل‌گیری استقلال و حاکمیت کشور در فضای مجازی در داخل یا خارج از کشور اسباب این را فراهم آورده است و این جو را القا می‌کند. الان خیلی از مردم از تلفن‌ها و پیامک‌های اپراتورهای داخلی استفاده می‌کنند و هیچ نگرانی بابت حریم خصوصی خود ندارند، البته اگر کسی بخواهد تخلفی انجام دهد طبیعتاً باید در همه کشورها از رصد مراجع امنیتی و انتظامی ترس داشته باشد. ارتکاب جرم چیزی است که همه کشورها به آن حساس هستند. اما پیامک‌هایی که بعضاً بین مردم رد و بدل می‌شود و حتی ممکن است غیر متعارف هم باشد آیا برای مردم مشکل عمده‌ای ایجاد کرده است؟
البته علاوه بر حکم حرمت شرعی نقض حریم خصوصی مقام معظم رهبری، اصل ۲۵ قانون اساسی را داریم که صراحتاً هرگونه دسترسی به حریم خصوصی افراد را جز در مورد جرایم بسیار مهم امنیتی آن هم فقط توسط تعدادی محدود از قضات ویژه ممنوع کرده است در حال حاضر حتی اگر خود فرد برای دریافت پرینت متن پیامک‌های خودش مراجعه گونه معمولاً موفق نمی‌شود در بحث فضای مجازی هم به این ترتیب است ولی اعتماد لازم به پیام‌رسان‌های داخلی وجود دارد همانطور که به رغم حملات جدی به طلاگرام و هاتگرام و اعلام رسمی تلگرام مبنی بر خطر حریم خصوصی از ناحیه این نرم افزارها عده بسیار اندکی کاربران این دو نرم افزار از آن خارج شدند.
چرا که عمده مردم ما برای استفاده متعارف از این فضا استفاده می‌کنند و عمده مجرم نیستند که حتی نگران لو رفتن پیام‌های خود باشند. حتی می‌توان گفت از جهت قوانین کشور ما امنیت حریم خصوصی در نرم افزارهای داخلی به مراتب بیشتر است چرا که عملاً امکان برقراری حمایت و نظارت بر آن در نرم افزارهای خارجی عملاً میسر نیست متأسفانه پرونده‌های زیادی داریم که تلگرام شخصی هک شده اما شاکی متأسفانه به نتیجه‌ای نمی‌رسد و همکاری از ناحیه مدیران آن پیام‌رسان خارجی صورت نمی‌گیرد. در مقابل محدودیت‌های ویژه‌ای هم به موجب آئین نامه حمایت از پیام‌رسان‌های داخلی نسبت به استعلام از پیام رسانه‌ای داخلی وضع شده که کار خلاف قانون را به شدت مانع شده است.
* قرار بود داوطلبانی به عنوان بسیج سایبری و غیره تخلفات پیام‌رسان‌های داخلی را رصد کنند آماری از این افراد وجود دارد؟
در بحث رصد فضای مجازی از دستگاه‌های مختلف کمک می‌گیریم و بخشی هم داوطلبین هستند که در این زمینه فعالیت دارند و در داخل سایت هم افرادی که به عنوان رصدگر- داوطلب ثبت نام می‌کنند و رصد گره‌ای مختلفی هم ممکن است با بخش‌های مختلفی از جمله پلیس فتا و معاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم غیره همکاری داشته باشند. با توجه به گستردگی این فضا خودمان این امکان را نداریم که تعداد زیادی رصدگر را برای این موضوع اختصاص دهیم بنابراین از رصدگر –داوطلب استفاده می‌کنیم. حتی برخی مردم تخلفات را به حساب کاربری شخصی بند در پیام‌رسان‌های داخلی اعلام می‌کنند.
* شکایت‌ها در رابطه با تخلفات و جرایم فضای مجازی در شعب تخصصی مطرح می‌شود، اکنون این شعب چند شعبه هست؟
تا کنون شعب ویژه بیشتر در دادسراها پیش بینی شدند که ۴۰۰ شعبه بودند و زیر نظر معاونین فضای مجازی فعال بودند اما در سال جاری به دنبال این هستیم که شعب ویژه در دادگاه‌ها هم در دادگاه‌های بدوی و کیفری ۱و ۲ و تجدید نظر تشکیل شوند. البته برای جرایم مهم فضای مجازی در نظر داریم که شعب ویژه‌ای که صلاحیت کشوری را دارند را اختصاص بدهیم تا در بستر قانونی بتوانیم مشکلات این حوزه را حل کنیم.
*بیشترین پرونده‌های تشکیل شده در رابطه با چه مواردی است؟
بخش عمده‌ای از پرونده‌ها مربوط به کلاهبرداری‌های کارت به کارت است به طوری که شاهد افزایش ۳۰۰ درصدی شکایت‌ها و پرونده‌ها نسبت به سال گذشته بودیم. بعد از آن هم مسائل منافی عفت؛ قمار، انتشار اسرار و اطلاعات خصوصی در رتبه‌های بعدی قرار داشته است.
*در رابطه با اینستاگرام گفته می‌شود که ایران رتبه‌های بالای بیشترین جرایم مربوط به این فضا را به خود اختصاص داده است و پول‌های سیاه و کثیفی و به نوعی اخاذی‌های مالی در این رابطه رد و بدل می‌شود آیا این موارد مورد تأیید است؟
متأسفانه آمار دقیقی وجود ندارد اما در کل می‌توان گفت آمار بالایی است اما آمار سیاه هم بالاست و مردم در یک سری جریانات مجرمانه گرفتار می‌شوند اما شکایت نمی‌کنند. باید یک سری مطالعات علمی و آسیب شناسی ها انجام شود، وقتی یک بخش زیادی از پرونده‌های دادگاه خانواده منشأ شناسی می‌شود به بحث فضای مجازی بر می‌گردد اما اینها در خارج از عناوین مرتبط با جرایم رایانه‌ای در دادگاه‌ها ثبت می‌شود بنابر این باید یک مطالعه‌ای انجام شود تا بر اساس آن آمار قابل استناد استخراج شود.
واقعیت این است که اینستاگرام در خود آمریکا با آن استانداردهای اخلاقی خودشان که نسبت به استانداردهای ما قابل مقایسه نیست، جز غیراخلاقی‌ترین شبکه‌ها شناخته شده است. در بسیاری از پویش‌هایی که از سوی خانواده‌ها و سازمان‌های مردم نهاد مطرح شده هم درخواست برخی محدودسازی‌ها در خود آمریکا نسبت به آن مطرح شده است، علاوه بر اینکه در برخی از کشورهای توسعه یافته مرزبندی‌هایی برای استفاده از اینترنت وجود دارد که متأسفانه در کشور ما وجود ندارد. وی‌پی‌ان ها و فیلتر شکن‌ها را بسیاری از کودکان و نوجوانان در اختیار دارند که مطابقتی با ارزش‌های ما ندارد.
*در همین رابطه بحث استفاده از اینترنت طبقه بندی شده برای کودکان به کجا رسید؟
بحث اینترنت طبقه بندی شده و اینترنتی که در اختیار کودکان و نوجوانان قرار می‌گیرد در دنیا به جد پرداخته و مطالعاتی هم انجام شده است اما متأسفانه اینها در کشور ما وجود ندارد و به مراتب آسیب‌ها در کشور ما بیشتر است. در رابطه با بستر آموزش اینترنتی و فرهنگ سازی استفاده از اینترنت هم برنامه خاصی اجرا نشده است.
*سن ارتکاب جرایم در فضای مجازی کاهش یافته است؟
عمده کسانی که در بحث فیشینگ با آنها برخورد می‌کنیم افراد نوجوان هستند که برخی از آنها به خاطر یک کنجکاوی ساده با این مسائل آشنا شدند در آسیب‌های اجتماعی هم به همین ترتیب. افزایش آمار خودکشی‌ها و مسائلی از این قبیل در بین قشر محصل ما آنطور که محققان اعلام می‌کنند ارتباط معنا داری با استفاده بی رویه نوجوانان و جوانان از این فضا دارد.
*انتخابات را در پیش داریم و یکی از بسترهای مورد استفاده کاندیداها فضای مجازی است و تخلفاتی هم در این فضا از سوی کاندیداها رخ می‌دهد حتی برخی از کارشناسان معتقدند که برنده انتخابات آینده کسی است که برنده فضای مجازی هم باشد رصدها از سوی دادستانی کل در این رابطه به چه نحوی است؟
کشورهای زیادی در این زمینه ورود کردند و برای سالم سازی فضای مجازی در بحث انتخابات یک سری قوانین سخت‌گیرانه‌ای را هم وضع کردند و در رابطه با بحث شایعات، نشر اکاذیب و بحث جریان سازی در انتخابات از ناحیه کشورهای دیگر و اعمال نفوذ از سوی کشورهای دیگر و تبلیغاتی که در شناخت مردم مؤثر است، ورود کردند.
در این زمینه اقدامات جامعی در بسیاری از کشورها انجام شده است در کشور ما هم دستگاه‌های ذیربط اقداماتی را انجام می‌دهند از جمله اینکه نمایندگان مجلس صفحات و گروه‌هایی که می‌خواهند در آن تبلیغ انجام دهند در یک سامانه‌ای به نام بی تاک که وزارت کشور طراحی کرده است معرفی کرده تا مردم بدانند که فلان صفحه متعلق به فلان نماینده است و این مزیتی برای مردم و نمایندگان دارد، مواردی داشتیم که صفحه‌ای در حمایت از یک کاندیدا تشکیل شده و کاندیدا هم بدون اینکه احراز کند مدیران آنچه کسانی هستند آن را به هواداران خود معرفی کرده اما یک باره در ساعات پایانی روز مجاز تبلیغات، یا تخلفی انجام شده در آن کانال یا گروه که منجر به عدم تأیید نتایج انتخابات به ضرر آن شخص شده و یا اینکه یک دفعه رویه کانال عوض شده و بر علیه آن کاندیدا تبلیغاتی انجام داده است بنابر این توصیه جدی این است که کاندیداها دقت لازم را داشته باشند نه تنها کانالهای مجاز خود را پس از احراز هویت کامل مدیرانشان ثبت کنند و اگر دیدند کانال‌هایی با جهت‌گیری برای آنها تبلیغ می‌کنند و نتوانستند هویت آن را شناسایی کنند معرفی کنند و می‌توانند درخواست برخورد قضائی هم داشته باشند تا اگر تخلفی صورت گرفت به پای آن نماینده نوشته نشود.
در مورد گروه‌ها توصیه جدی آن است که با توجه به مقررات سخت انتخاباتی و طبیعت غیر قابل کنترل گروه که نظارت جدی ۲۴ ساعته توسط افراد آگاه به قانون را می‌طلبد در ایام انتخابات عنوان ابزار تبلیغ و یا هواداری استفاده نشود چراکه مسئولیت سنگینی برای مدیران آن به دنبال خواهد داشت
*رصد تبلیغات زودهنگام در فضای مجازی شروع شده است؟
بله البته متولی آن دستگاه قضائی نیست و ما هم این رصد را در کنار متولیان اصلی انجام می‌دهیم با این حال نظارت‌ها در حال انجام است.
مهمترین راهکار نهادینه سازی الزامات و ضوابط پدافند غیرعامل در دستگاه‌های اجرایی را چه می دانید؟!