پدافند غیرعامل؛ دفاع نظامی و غیرنظامی

پایداری ملی: کلاوزویتس فیلسوف جنگ می‌گوید؛ حمله شکل بسیار ضعیف جنگ و دفاع شکل قوی آن است. 

ملاحظه می‌شود که دفاع و تاب آوری در مقابل تهاجم چه اهمیت بالای در موضوع جنگ دارد در راهبرد دفاعی جمهوری اسلامی ایران که عبارت از به کارگیری تمامی مولفه های قدرت ملی شامل قدرت نظامی، قدرت سیاسی، قدرت اقتصادی، قدرت اجتماعی و اخلاقی و همچنین قدرت برآمده از جایگاه جغرافیایی و ژئواستراتژیک برای تحقق اهداف دفاعی کشور است، پدافند غیرعامل جایگاهی برتر و کم نظیر دارد و رهبری معظم انقلاب آن را یک اصل برای همیشه نه برای یک مقطع خاص بیان فرموده‌اند.

این موضوع نشان می دهد که پدافند غیرعامل باید به یک فرهنگ عمومی تبدیل شود و به طور مداوم و مستمر در دستور کار قرار بگیرد. رهبر انقلاب جایگاه پدافند غیرعامل را در درون راهبرد دفاعی کشور به خوبی تبیین کرده‌اند.

ایشان در بیانات سال 1390 در دانشگاه افسری امام علی (ع) می‌فرمایند؛ ما اهل تجاوز به هیچ ملتی و کشوری نیستیم ما هرگز اقدام به جنگ خونین نمی‌کنیم ملت ایران این را به اثبات رسانده است اما ما ملتی هستیم که هرگونه تجاوز را بلکه هرگونه تهدید را با استواری و با قدرت کامل پاسخ خواهیم داد. ما ملتی نیستیم که بنشینیم و تماشا کنیم قدرت‌های پوشالی مادی که از درون کرم خورده و موریانه خورده‌اند ملت استوار و پولادین ایران را تهدید کنند. ما در مقابل تهدید، تهدید می‌کنیم. پاسخ ملت ایران به هرگونه تعرضی، هرگونه تجاوزی بلکه هرگونه تهدیدی پاسخی خواهد بود که از درون آنها را از هم خواهد پاشید". 

جانمایه این بیانات که در سال‌های بعد نیز بارها و بارها بر آنها تاکید شده است را در چند گزاره می‌توان بیان کرد. نخست آنکه راهبرد کلی جمهوری اسلامی ایران دفاعی است و نه تهاجم. دوم تکیه بر قدرت همه جانبه برای بازدارندگی، سوم تاکید بر ملت به عنوان اساس قدرت ملی کشور که همپای نیروهای نظامی در دفاع از تمامیت ارضی کشور حضور دارد. 

پدافند غیرعامل بی‌تردید در بندبند این گزاره‌ها اثرگذار است و در بطن آنها نهفته است. زمانی که از بازدارندگی صحبت می‌کنیم دفاع نظامی و غیرنظامی در کنار هم قرار می‌گیرند و مصون سازی زیرساخت‌های حیاتی کشور و مشارکت مردمی در دفاع همه جانبه اهمیت خاص خود را پیدا می‌کند. 

کاهش آسیب پذیری و نفوذپذیری مولفه‌های قدرت ملی از وظایف اصلی پدافند غیرعامل است. جنگ رسانه‌ای، جنگ سایبری، جنگ زیستی و بیولوژیک، جنگ ژنتیکی و جنگ هیبریدی از جمله تهدیدهایی است که امروزه علیه کشور و ملت ما به کار گرفته می‌شود و برای آنها برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری می‌شود. 

به عنوان نمونه، دارپا (DARPA) یا «آژانس پروژه‌های تحقیقاتی پیشرفته دفاعی آمریکا که بخشی از سازمان پنتاگون است فقط یکی از مراکزی است که سالانه بیش از 3 و نیم میلیارد دلار بودجه دارد که صرف برنامه‌های مختلف با مقاصد نظامی و امنیتی در پوشش تحقیقات تکنولوژیکی و زیستی می‌شود. 

فضای سایبر یکی دیگر از عرصه هایی است که دشمنان به آن دلخوش هستند و بر آن متمرکز شده‌اند. در جنگ سایبری باید هوشمندیمان را بالا ببریم. فضای سایبر یک میدان جنگ دیجیتال است که در آن کشورها و پروکسی‌هایشان، گروه‌های تبهکار سازمان یافته، تروریستپ‌ها، هکرها و دیگر گروه‌ها در جستجوی راهی برای بهره‌بردن و استیلا بر دیگران از طریق نظارت، جاسوسی، فعالیت‌های مخرب و مجرمانه، استخدام و اغفال نیروها، برنامه ریزی و تحریک به حمله سایبری هستند. 

کشورهای غربی و در راس آنها آمریکا خود منشاء تهدید سایبری هستند اما برای فریب افکار عمومی و منحرف کردن نگاه‌ها خود را نگران و مضطرب نشان می دهند. با طرح عناوینی مانند پرل هاربر دیجیتال، واترلو الکترونیک و چرنوبیل دیجیتال تلاش دارند عمق نگرانی خود را از تهدیدات سایبری را نشان دادند. اما تهدید سایبری برای آنها یک بازار تجاری است چرا که بر اساس تخمین موسسه گارتنر هزینه امنیت داده‌ها و اطلاعات در سال 2018 حدود 93 میلیارد دلار بوده است.

در واقع از طریق ایجاد ناامنی در فضای مجازی استارت احداث یک بازار نزدیک به 100 میلیارد دلاری را می‌زنند. در این زمینه ملی سازی فضای سایبری یک ضرورت حیاتی است. در بعد مصون سازی زیرساخت‌ها و تاسیسات حیاتی و مهم کشور که در چارچوب پدافند کالبدی قرار می‌گیرد باید بسیار فراتر از وضعیت فعلی تلاش و برنامه ریزی کنیم. 

شهرهای ما باید براساس راهبرد دفاعی و مبتنی بر پدافند غیرعامل بازسازی و بهسازی شوند. آنها محل تراکم جمعیت و از اهداف مورد علاقه دشمن هستند. شبکه حمله و نقل کشور شامل فرودگاه‌ها، بنادر و اسکله‌ها، خطوط ریلی، پایانه‌های مسافربری و باربری، آزاد راه‌ها و جاده‌های اصلی، پل‌ها و تونل‌ها که محل جریان اصلی کالا خدمات اطلاعات و نیروی انسانی هستند باید مبتنی بر اصول دفاعی باشند. 

آسیب پذیری این زیرساخت‌ها می‌تواند آسیب‌پذیری کل کشور را به دنبال داشته باشد. خوشبختانه در این زمینه به لحاظ قانونگذاری اقدامات موثری صورت گرفته به نحوی که در قانون برنامه پنجم و در ماده 215 این قانون عنوان شده است که در کشور ما هیچ طرح عمرانی عملیاتی نمی‌شود مگر آنکه مطالعات پدافند غیر‌عامل آن انجام شده باشد.

در قانون برنامه ششم نیز ذیل بخش سیاسی دفاعی و امنیتی در ماده 106 موضع پدافند غیرعامل و طرح‌های مصونیت بخشی زیرساخت‌های کشور مورد تاکید قرار گرفته است. 

بخش مهم دیگری از دفاع غیرنظامی ما به اقتصاد برمی‌گردد در بعد اقتصادی که متاسفانه در برخی مقاطع به پاشنه آشیل کشور تبدیل شده است نگاه عمیق‌تر و تلاش بیشتری نیاز است و تاکیدات مکرر مقام معظم رهبری که تلاش می‌کنند اقتصاد کشور لحظه‌ای از نظر دور نباشد و به انحاء مختلف نقاط ضعف و قوت اقتصاد کشور را حکیمانه بیان می‌کنند ناظر بر همین موضوع است. 

در این مورد نقشه راه موجود است. اهداف هم تعیین شده و مشخص است اما متاسفانه بعضاً استراتژی‌ها و راهبردها اشتباه هستند و بجای تکیه بر مفاهیمی مانند رونق تولید، حمایت از تولید داخل، درون‌زایی و برون‌نگری اقتصاد، توسعه صادرات، اصلاح الگوی مصرف و ... نگاهها را به بیرون معطوف می‌کنند. 

اگر اقتصاد مقاومتی به تمام معنای آن در کشور جاری و ساری شود دشمن نه به تحریم امیدوار می‌ماند و نه از نهادهایی مانند FATF یا دیگر قوانین و مقررات و چارچوبهای به ظاهر بین المللی که در واقع نهاد بین المللی هستند اما مطیع و فرمانبردار و اجرا کننده و پیش برنده سیاستهای استکباری و استثماری غرب هستند، به عنوان اهرم فشار استفاده می‌کنند. 

صیانت از مردم در این جنگ تمام عیار اقتصادی باید به طور جدی‌تر در دستور کار قرار گیرد. در برخی زمینه های دیگر از جمله قدرت نظامی به حول و قوه الهی جمهوری اسلامی ایران پرشکوه و شکست ناپذیر است به نحوی که خیال تهاجم نظامی را هم به مخیله راه نمی‌دهند اگرچه مدام ورد زبان آنهاست. 

نابود کردن بلادرنگ گلوبال هاوک بعد از ورود به حریم هوایی کشور تنها یک چشمه از قدرت نظامی کشور بود بسیاری از تحلیلگران آمریکایی بر این برباورند که اگر تنها یک چیز فاجعه بارتر از صلح با ایران وجود داشته باشد آن امر جنگ با ایران است. 

در همین زمینه استاد دانشگاه جرج تاون در یادداشتی در ژوئن 2019 با عنوان ایران و آمریکا در جنگ آنلاین در مجله تایم می‌گوید؛ در حالیکه آمریکا در حال وارد آوردن فشار حداکثری اقتصادی به ایران است اما ایران نیز با اهرم خلیج فارس و کنترل بر این آبراهه توانسته تا حدودی آن را خنثی کند. 

بعد از سقوط گلوبال هاوک نیز فاکس نیوز به طعنه نوشت که اعلام حمله هوایی به تهران تنها در توئیتر صورت گرفت. در پایان می‌توان اینگونه نتیجه‌گیری کرد که در دکترین دفاعی جمهوری اسلامی ایران عناصر مختلف نظامی، سیاسی –دیپلماتیک، فرهنگی، اقتصادی اجتماعی و جغرافیایی به صورت یکپارچه و همگرا به کار گرفته می‎شوند.

امروزه برماست که ضمن پایش و تحلیل دائمی تهدیدها هرکدام از عناصر قدرت ملی که دارای نقطه ضعف است و می‌تواند اخلالی در سیستم جامع دفاعی کشور ایجاد کند را پوشش داده و ضعف آن را به قوت و تهدید را به فرصت تبدیل کنیم در این راه بی تردید نقش پدافند غیرعامل پیشرو و سازنده خواهد بود.