«ملی سازی فضای مجازی» در برابر «کاپیتولاسیون در فضای مجازی»

به گزارش پایداری ملی، دومین کرسی آزاداندیشی «ملی­سازی فضای مجازی» از سوی انجمن علمی علوم ارتباطات و رسانه برگزار شد.

در ابتدای این جلسه، دکتر حمیدرضا حسینی دانا عضو هیئت علمی دانشگاه صحبت کرد و در توضیح این برنامه گفت: موضوع مهمی که امروز قرار است صحبت کنیم، ملی‌سازی فضای مجازی یا بومی‌سازی فضای سایبری است. این موضوع از جمله مسائل حیاتی است و از آن جا که بسیاری از امور روزمره ما در فضای مجازی و سایبر مطرح می‌شود، باید این فضا را بشناسیم، فرصت‌ها و تهدیدهایش را درک کنیم و … چیزی که کمتر به چشم می‌خورد، کمبود ادبیات موضوعی در این زمینه است. ادبیات تخصصی وجود دارد اما همگانی شدن این ادبیات و تکمیل شدن فرهنگ عمومیِ پدافند فضای مجازی یکی از مسائلی است که باید اتفاق بیفتد. در جلسه امروز به پدافند سایبری و پدافند رسانه‌ای خواهیم پرداخت.

جاویدنیا: در فضای مجازی اسیر کاپیتولاسیون شده ایم

سخنران نخست این مراسم، دکتر جواد جاویدنیا، معاون امور فضای مجازی دادستان کل کشور بود. او با اشاره به ملی‌سازی فضای مجازی گفت:‌ بحث ملی سازی فضای مجازی یک دغدغه بسیار بزرگ و البته شدنی است. به نظر می‌رسد تا زمانی که گفتمان‌سازی لازم صورت نگیرد و قاطبه مردم همراهی نداشته باشند، بیگانگان با یک سری مفاهیم بازی کرده و قصد نهایی از این موضوع را زیر سوال می‌برند. شاید یک دیدگاه این باشد که بگوییم باید با الزام و اجبار این کار را عملیاتی کنیم اما درسی که از مکتب اهل بیت گرفته‌ایم این است که نمی‌توان افراد را با اجبار به سمت سعادت رهمنون کرد. قبل از هر چیز لازم است بدانیم که وضعیت ما در فضای مجازی چگونه است. آیا اعمال قدرت حاکمیت را در فضای مجازی داریم؟ آیا می‌توانیم به اهداف انقلاب و اسلامی دست پیدا کنیم یا خیر و … با چند مثال ساده این مفهوم مشخص می‌شود. باید بگویم که اکنون به معنای واقع در فضای مجازی ما شاهد کاپیتولاسیون هستیم. نرم افزارهای خارجی و شرکت‌های بزرگ آنان هر کاری که دلشان می‌خواهد در فضای مجازی انجام می‌دهند و هر کالایی را وارد کشور می‌کنند. حتی هر جرمی که می‌خواهند را در کشورمان انجام می‌دهند و ما قدرت برخورد با آنان را نداریم. در این زمینه به غیر از چند توافق صوری چه کاری انجام داده‌ایم. پیچ رهبرمان، رئیس قوه قضاییه، سران سپاه و … حذف شد و ما چه کردیم؟ مفهوم دیگر این است که تا چه اندازه مفاهیم سالم و قابل عرضه در فضای مجازی ارائه می‌شود؟ درصدی که برای فرزندان ما ارائه می‌شود، حدود ۲۰ درصد است. با چنین محتوایی، دشمن را برای لشکرکشی به عمق روستاهایمان آماده می‌کنیم. اکنون در روستاهایی که تلویزیون ندارند و پل برای رفت و آمد ندارند، اینترنت ۴G وجود دارد. به بحث اقتصادی این موضوع نگاه کنید. تبلیغاتی که گوگل از کشور ما در می‌آورد، سرسام آور است. یعنی شرکت ایرانی به گوگل پول می‌دهد که اگر مردم فلان موضوع را سرچ کردند، من را اولین خط بیاور. بنابراین ما یک موجود خطرناک را رها کرده‌ایم و اسم آن را آزادی گذاشته‌ایم. جالب است بدانید که اینستاگرام در خود آمریکا با ارزش‌های آنان، نازل‌ترین شبکه اجتماعی در حوزه مسائل اخلاقی است. بر همین اساس، فکر می‌کنم تا زمانی که یک شبکه داخلی نداشته باشیم که نتوانیم حق و حقیقت را به مردم خودمان برسانیم، کاری از پیش نبرده‌ایم و نمی‌توانیم با مردم دنیا حرف بزنیم. بنابراین قدم اول این‌جا است که در داخل قوی شویم که راه آن ملی سازی فضای مجازی است.

اسکندری: اهمیت ملی سازی فضای مجازی کمتر از ملی شدن صنعت نفت نیست

در ادامه این برنامه، دکتر محمد اسکندری، مدیر روابط عمومی سازمان پدافند غیرعامل کشور صحبت کرد و در مورد بومی‌سازی فضای مجازی گفت: همان‌طور که اختراع چرخ و موتور احتراقی زندگی بشر را تحت تاثیر قرار داد، امروز فضای سایبری نیز چنین است و انقلابی را در حوزه‌های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و … ایجاد کرده است. من تاکید می‌کنم که از لفظ فضای مجازی استفاده نشود چرا که این فضا تقریبا بخش حقیقی زندگی ما شده است. رویکرد سازمان پدافند غیرعامل کشور به عنوان یک نهاد حاکمیتی این است که بستر بهره‌مندی ایمن و حداکثری از فناوری‌ها را برای همه به وجود بیاورد. در کنار هر فرصتی، یک تهدید وجود دارد. اگر بتوانیم این تهدیدها را بشناسیم، آن را کنترل کنیم و دانش مقابله به آن را پیدا کنیم، می‌توانیم دانش استفاده فناورانه برای توسعه کشورمان را داشته باشیم. متاسفانه فضای سایبری به عنوان یکی از پدیده‌هایی که از غرب وارد کشورمان شده است، پیوست‌های بومی‌اش را ندارد. دکتر جلالی، ریاست سازمان پدافند غیرعامل کشور مدتی است که مفهوم جدیدی به نام «ملی‌سازی فضای مجازی» را مطرح کردند که به نظرم اهمیت آن اگر از ملی‌سازی صنعت نفت بیش‌تر نباشد، کمتر نیست. این موضوع نه تنها برای ایران بلکه برای بسیاری از کشورهایی که نزدیک به فناوری سایبر هستند اهمیت دارد.

وی با بیان اینکه فضای سایبری قلمرو اختیار و اعمال حاکمیت دولت (State) را محدود و مقید ساخته است، ادامه داد: فضای سایبری تمام حوزه‌های اعمال حاکمیت را تحت تاثیر قرار داده است و در حاکمیت اقتصادی،‌ سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و … چالش‌هایی را به وجود آورده است. در حوزه اقتصادی، چیزی که به عنوان رمز ارز عرضه شده است، یک دوربرگردان نسبت به توانایی اعمال قدرت بانک‌های مرکزی است. بر همین اساس، لازم است که فضای سایبری ملی‌سازی شده و حاکمیت، توان اعمال قدرت بر آن را داشته باشد.

کریمی: پدافند غیرعامل نشان داده است بومی سازی فضای سایبری شدنی است

در ادامه مهندس هادی کریمی، معاون فنی قرارگاه پدافند سایبری کشور صحبت کرد و در مورد اولویت‌های ملی‌سازی گفت: دکتر جاویدنیا مطالب بسیار خوبی را در زمینه ملی‌سازی فضای مجازی مطرح نمودند و بنده می‌خواهم از نگاه دیگری به بومی‌سازی فضای سایبری بپردازم. قبل از هر چیز باید بدانیم که در کجا هستیم و درک صحیحی از شرایط داشته باشیم. هم‌اکنون، در ۵ حوزه اساسی با آمریکایی‌ها می‌جنگیم. یکی از آنان نظامی است. آمریکایی‌ها خیلی تهدید کردند که نتیجه آن سرنگونی پهپاد آمریکایی بود. جنگ دیگر ما با آمریکایی‌ها در حوزه سیاسی است. حوزه سوم، جنگ اقتصادی است. موضوع چهارم تهدیدهای تروریستی است که زیر ساخت‌های کشور را هدف قرار می‌دهند. موضوع پنجم که بسیار مهم است و ما با آمریکایی‌ها و کشورهای هم‌پیمانش می‌جنگیم، فضای سایبری است. ما اکنون وارد یک نبرد تمام عیار شده‌ایم. این جنگ می‌تواند هم در زمینه محتوایی و شناختی باشد که نمونه آن را در شبکه‌های مجازی و با محوریت سلطنت‌طلب‌ها و منافقین می‌بینید و هم می‌تواند در زمینه زیرساختی باشد که نمونه آن حملاتی است که به زیر ساخت‌های ما انجام می‌شود. این موضوع روز به روز نیز در حال افزایش است. یعنی از سال ۲۰۱۵ که سند راهبردی سایبری آمریکا تنظیم شد تا سال ۲۰۱۸، رویکرد دفاعی آنان به رویکرد تهاجمی تغییر کرده است.

کریمی ادامه داد: ما انواع جنگ های سایبری داریم که می توان بدین صورت آنها را دستبندی کرد:

۱. جنگ سایبری به عنوان یک جنگ منفرد

۲. جنگ سایبری به عنوان مقدمه جنگ نظامی

۳. جنگ رسانه های اجتماعی در قالب جنگ های نوین

۴. جنگ های شناختی ( عملیات روانی و شبکه سازی در حوزه مردم)

۵. جنگ های تلفیقی با استفاده از ابزارهای جنگ های متعارف و نامتعارف.

وی با تاکید بر اینکه موضوع ملی سازی فضای مجازی را نباید به مساله شبکه های اجتماعی تقلیل داد و بحث بسیار وسیعتر و جدی تر است، ادامه داد: سلاح‌های سایبری آمریکا یک موضوع کاملا سری در دولت اوباما بود و در دولت ترامپ کاملا عیان شد. در کنار این‌ها باید به موضوع دیگری توجه کنیم و آن جنگ سایبری است. جنگ سایبری یک واقعیت غیرقابل انکار است. بنابراین باید خود را برای این جنگ آماده کنیم و راه آن بومی‌سازی فضای سایبری است. یک موضوع مهمی که در زیرساخت‌ها داریم این است که از سرویس‌ها و محصولات خارجی استفاده بی‌رویه‌ای می‌کنیم. ما یک سری شبکه‌های اجتماعی در داخل داریم که این روزها فعالیت می‌کنند اما باید دید که شرایط آنان چگونه است. باید بگویم که در حوزه بومی‌سازی، تجربیات خوبی در دنیا وجود دارد که باید از آن استفاده کنیم. موضوع ملی‌سازی موضوعی بسیار جدی است. نباید فکر کنیم که وضعیت همیشه این‌گونه است بلکه ممکن است دشمن روزی یک جنگ تمام عیار برای ما راه بیندازد که یکی از زمینه‌های آن سایبری است.

وی در پایان با اشاره به تجربیات موفق سازمان پدافند غیر عامل کشور در خصوص بومی سازی محصولات استراتژیک سایبری مانند اسکادا و محصولات امنیت سایبری شبکه های فناوری اطلاعات و شبکه های صنعتی گفت: این تجربیات نشان می دهد که بومی سازی فضای سابیری به ویژه در زمینه زیرساخت ها شدنی است و ما می توانیم این مهم را انجام دهیم.

کیانخواه: مواجهه با فضای سایبری باید آینده پژوهانه باشد

سخنران بعدی این جلسه، احسان کیان‌خواه، عضو هیئت علمی دانشگاه بود. او گفت: به نظرم ما هم‌چنان گذشته نگر فکر می‌کنیم. مشکل اصلی این است که فهم روشنی از فضای سایبری نداریم. این که کارکرد آن چیست و نسبت آن با اهداف انقلاب اسلامی چیست؟ اول این مشکل باید حل شود و مفاهیم فضای سایبری باید روشن شود و سپس فکر کنیم که ملی‌سازی فضای مجازی معنی دارد یا خیر. برای مثال، آیا فضای سایبر را می‌توانیم جایی برای تمدن‌سازی انقلاب اسلامی قرار بدهیم یا خیر؟ آیا فضای مجازی می‌تواند ضعفی برای بیان اندیشه‌های انقلاب اسلامی باشد یا خیر؟ تا زمانی که این موضوعات مشخص نشود، نگاه من به گذشته شده و به آینده پشت می‌کنم. بله درست است که طرف غربی با سرعت به ما تهاجم می‌کند و فرهنگش را در پوشش زیبا به ما عرضه می‌کند اما باید این نسبت را بدانیم. احساس می‌کنم یک مشکل جدی سیاست‌گذاری و حکم‌رانی ما عده فهم دقیق از فضای سایبری است. توجه داشته باشید که فضای سایبر در حال تحول است و باید با نگاه آینده پژوهانه آن را فهم کنیم و برایش نسخه بنویسیم.

وی تاکید کرد: فضای سایبری بر ما عارض شده است و باید این مساله را بشناسیم. اولین ساحتی که از فضای سایبر می‌بینیم، ساحت فناورانه آن است. لایه بعدی، ساحت کاربری است که بالادست آن ساحت مناسبات وجود دارد. در همین جا است که اتفاقات رخ می‌دهد. دقت کنید که مثلا در شبکه‌های اجتماعی، محتوا به صورت خام وجود ندارد بلکه این روابط و مناسبات است که محتوا می‌سازد. بنابراین اگر شبکه سروش یا بله را هم بیاورید، چنین است. باید براساس مهندسی ارزش، یک سری روابط در داخل شکل بدهیم.

صرامی: انقلاب اسلامی در فضای مجازی هنوز اتفاق نیفتاده است

سخنران پایانی این جلسه مهندس مهدی صرامی مدیرعامل مجمع فعالان رسانه ای فضای مجازی انقلاب اسلامی بود. او گفت: ملی‌سازی فضای مجازی، بحث مهم و کلیدی و راهبردی است که بدان نیاز داریم. از جهت تاثیرگذاری تاریخی همان طور که ملی شدن صنعت نفت، یکی از زمینه‌های شکل‌گیری انقلاب اسلامی بود، در مورد ملی‌سازی فضای مجازی نیز چنین است. به نظرم اکنون در زمینه فضای مجازی، در زمان قبل از انقلاب اسلامی هستیم. اکنون حاکمیت ملی در فضای مجازی نقض شده و تقریبا وجود ندارد و به همین دلیل دچار تعارض‌هایی هستیم که از کشورهای مختلف آمده و به ما می‌رسد. این دوگانگی در فضای مجازی باعث شده است که نتوانیم از ظرفیت‌های آن استفاده کنیم. وقتی چنین اتفاقاتی رخ می‌دهد نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم که مردم به صورت فرصت محور به فضای مجازی نگاه کنند. به نظرم راهکار این دوگانگی و چیزی که به ما جهت می‌دهد، ملی شدن فضای مجازی است که باید بدان فکر کنیم. البته ملی شدن فضای مجازی لازم است اما کافی نیست چرا که باید به جهانی‌سازی انقلاب اسلامی فکر کنیم. بر همین اساس، معتقدم که شروع اقدام در رابطه با ملی شدن فضای مجازی را باید شبکه ملی اطلاعات بدانیم که در سندهای بالادستی و قوانین ما بدان اشاره شده اما کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد.

نتایج تحقیقات علمی در حوزه ملی سازی فضای سایبری

در بخش بعدی این مراسم، ۵ پژوهشگر آخرین نتایج تحقیقات خود را پیرامون ملی سازی فضای مجازی ارائه کردند. تحقیقات ارائه شده به شرح زیر بود؛

· «ملی سازی فضای مجازی با هدف صیانت از دارایی‌های مردم و مقابله با اطلاعات دروغین» توسط محمد شیربیگی

· «مرجعیت رسانه‌ای سپر دفاعی صیانت در برابر اخبار جعلی» توسط حمیدرضا حسینی دانا

· «ظرفیت اقتصاد پلتفرمی در فضای مجازی برای اشتغالزایی و پیشرفت اقتصادی کشور» توسط سیده مهناز حسینی

· «مبانی و الزامات ایجاد ارز دیجیتال ملی در بستر اینترنت بومی» توسط حسن ضیایی جباری