بی‌مسؤولیتی عامل آتش‌سوزی مراتع زاگرس

به گزارش پایداری ملی، کوه‌های منطقه زاگرس و به ویژه مناطقی مانند کرمانشاه، کردستان، آذربایجان غربی، ایلام، لرستان، کهگیلویه و بویراحمد و چهارمحال و بختیاری به دلیل طبیعت زیبا و سرسبز آن همیشه محلی برای گردشگران و کوهنوردان بوده و نقش مهمی در توسعه گردشگری و جذب توریست در منطقه داشته و زمینه‌ای مناسب برای امرار معاش و فعالیت دامداران و کشاورزان نیز هست.

اگرچه سرسبزی و طراوت این مناطق در رفع آلودگی هوا، توسعه باغداری و صنعت بوم‌گردی نیز تأثیر زیادی داشته و دارند اما متأسفانه به دلیل عدم نظارت مسؤولین، این منابع خدادادی در حال نابودی است و هر ساله بخشی از این مراتع و منابع طبیعی آتش می‌گیرند و خسارت جبران‌ناپذیری به طبیعت و محیط زیست منطقه وارد می‌شود.

منابع طبیعی و محیط زیست سرمایه ملی است

منابع طبیعی و محیط زیست متعلق به شخص یا گروه خاصی نیست و به عنوان یک سرمایه ملی قلمداد می‌شود که حفظ و حراست و توجه به این منابع و بهره‌گیری مطلوب از آن زمینه‌ساز توسعه پایدار است و این مهم مشارکت همگانی به ویژه نهادها و سازمان‌های مرتبط را می‌طلبد.

موضوعی که همیشه موجب نگرانی است جدای از تغییر یا انهدام اکوسیستم‌ها، آتش‌سوزی‌های گسترده و نابودی مراتع و منابع طبیعی به دلیل این حوادث است.

بر اساس آمار و بررسی‌های صورت گرفته در چند سال گذشته در استان‌های زاگرس‌نشین کشور بالغ بر 1 میلیون و 500 هزار هکتار از سطح جنگل‌های زاگرس تاکنون بر اثر بیماری زوال بلوط خشکیده، یا در معرض خشکیدگی است، این سطح خشکیدگی عمدتاً در استان‌های ایلام، لرستان، کهگیلویه و بویراحمد، کرمانشاه، فارس، چهارمحال و بختیاری و خوزستان پراکنش یافته، به طوری که ایلام بیش از 600 هزار هکتار از این سطح خشکیدگی را به خود اختصاص داده و دارای شرایط بحرانی در این زمینه و چالش زیست‌محیطی است.

استان لرستان نیز به عنوان دومین استانی که بیشترین آسیب را از این ناحیه دیده است و این بیماری تاکنون به قطع و مرگ 80 هزار اصله بلوط انجامیده است. بسیاری از عوامل دیگر نظیر وقوع پدیده گرد و غبار، کاهش بارندگی، آفت‌ها و بیماری‌های انگلی در سال‌های گذشته نقش موثری در خشکیدگی درختان بلوط داشته است.

ناحیه رویشی زاگرس شامل سلسه جبال زاگرس، وسیع‌ترین و اصلی‌ترین رویشگاه گونه‌های مختلف بلوط در ایران بوده و به همین دلیل این منطقه از اهمیت بسیار ویژه‌ای برخوردار است. حال با این وضعیت و خشکیدگی بلوط‌ها و گرمایی که وجود دارد اگر آتش‌سوزی‌ها را هم به این معضل و مشکل اضافه شود، جنگل‌ها و مراتع زاگرس دچار چه تهدید و خطری هستند.

وابستگی استان‌های زاگرس‌نشین به نمادهای طبیعی یک فرصت است

در استان‌های زاگرس‌نشین مانند کردستان، کرمانشاه، ایلام، آذربایجان غربی، لرستان، چهارمحال و بختیاری، کهکیلویه و بویراحمد و خوزستان به لحاظ فرهنگی و آداب و رسوم این منطقه و ارتباط زندگی مردم با منابع طبیعی و محیط زیست وابستگی زیادی به نمادهای طبیعی به ویژه کوه‌ها وجود دارد که این امر به عنوان یک فرصت می‌تواند در حفظ منابع طبیعی مؤثر باشد.

برای نمونه بخش زیادی از هنر و موسیقی کُردها از طبیعت و کوه‌ها تأثیر گرفته و بخش زیادی هم از باورهای مردمان این دیار برگرفته از طبیعت و منابع طبیعی همچون آثارهای مذهبی و باستانی و کوه‌های سربه فلک کشیده آن است و زندگی و تمدن ایرانی‌ها و به ویژه کُردها در غرب ایران به طبیعت بستگی داشته و از آن شکل گرفته است.

دامداری، کشاورزی و باغداری و بهره‌گیری از ذخایر طبیعی قرن‌های زیادی در اختیار این مردم بوده است و آنها از آن بهره گرفته‌اند که می‌طلبد از آن میراث و ارزش کهن که زمینه‌ساز این اعتقادات، باورها، تمدن و این نسل امروز شده است به شیوه‌های اصولی نگهداری و حراست شود و جهت بهره‌گیری از آن بازهم به طور مطلوب کوشید.

وجود بیش از 370 هزار هکتار جنگل در استانی مانند کردستان که 7 درصد منابع طبیعی کشور را به خود اختصاص داده است یکی از استان‌های برتر کشور در زمینه تنوع گونه‌های محیطی و طبیعی است که حفظ و حراست از آن امری اجتناب ناپذیر است.

2 هزار گونه گیاهی در کردستان وجود دارد

2 هزار گونه گیاهی در کردستان وجود دارد که حدود 25 گونه آن کمیاب هستند و انواع گونه‌های کمیاب در حال انقراض هستند و نیاز به حفاظت و احیا دارند.

امسال نیز در چندین منطقه زاگرس و مناطقی از کردستان مانند سال‌های گذشته آتش‌سوزی‌های گسترده‌ای بخش‌های از مراتع و پوشش گیاهی این مناطق را در بر گرفت و بخش قابل توجهی از گیاهان و جانداران در این آتش سوزی‌ها از بین رفتند که نگرانی بسیاری از مردم و روستاهای منطقه به ویژه فعالان محیط زیست، کوهنوردان و دوستداران طبیعت را برانگیخته است.
تعداد آتش سوزی‌ها در منابع طبیعی کردستان در ماه‌های خرداد و تیر به بیش از 100 فقره رسیده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته بیش از ۲.۵ برابر رشد دارد و همه ساله با گرم شدن هوا شاهد افزایش آتش‌سوزی‌ها هستیم.

متاسفانه خیلی اوقات مردم به دلیل سهل‌انگاری و رعایت نکردن نکات ایمنی سبب آتش‌سوزی در مراتع و منابع طبیعی می‌شوند و برخی اوقات هم فرد یا افرادی ناشناس عمدی اقدام به آتش‌زدن مراتع و پوشش گیاهی کوه‌های کردستان و کوهی مانند آبیدر سنندج می‌کنند.

البته آبیدر به دلیل اینکه مورد بهره‌برداری دامی قرار نمی‌گیرد، دارای پوشش غنی گیاهی بوده، لذا این مسئله نیز خود یکی از دلایل اصلی وسعت آتش در مدت زمان‌های کوتاه شده است و برخی وقت‌ها این آتش سوزی‌ها در نقاط دور از دسترس و صعب‌العبور کوه صورت می‌گیرد، که ماشین‌های آتش‌نشانی نمی‌توانند خود را به آنجا برسانند.

کوه آبیدر مشرف بر شهر سنندج نماد زیبایی، تفریحگاه و همچنین مکانی برای پرداختن مردم به ورزش به ویژه کوهنوردی این شهر است و به همین دلیل همواره مردم از آن به عنوان سرمایه‌ای ارزشمند یاد می‌کنند و حساسیت خاصی به آن دارند.

آتش‌سوزی سیمای آبیدر را سیاه و بی‌روح کرده است

این نماد در شعر و موسیقی و نقاشی هنرمندان کردستان به نیکی و زیبایی یاد شده و مورد توجه قرار گرفته است اما چند سالیست آتش‌سوزی‌ها در این منطقه باعث شده تا کوه وضعیت مطلوب خود را از دست بدهد و با آتش سوزی‌های متعدد چهره‌ای سیاه و بی‌روح پیدا کند.

ایجاد یک کارگروه و توجه به حفاظت از کوهی مانند آبیدر که نه تنها محلی برای گذران روزهای تعطیل مردم سنندج، بلکه نشان و هویتی از شهر سنندج است ضروری است. پیشنهادات و تذکرات کوهنوردان و فعالان زیست محیطی و مدنی کردستان و هیئت‌های کوهنوردی شهر را کسی پیگیری و اجرایی نمی‌کند.

کم‌کاری‌ها و اهمال سازمان‌ها و نهادهای مرتبط برای جلوگیری از حوادث آتش‌سوزی و جدای از کم‌کاری برخی مدیران و نهادهای مرتبط بی‌مسؤولیتی و بی‌تفاوتی مردم هم به این معضل اضافه شده است.

میزان زیاد بارندگی در سال‌جاری موجب رشد و تقویت پوشش گیاهی در منطقه و به‎ویژه در جنگل‌ها و مراتع زاگرس به ویژه کردستان شده که با توجه به گرم شدن هوا کوچکترین سهل‎انگاری و یک اتفاق ساده مانند روشن کردن آتشی کوچک برای درست کردن چای و یک ته سیگار موجب آتش‎سوزی می‌شود که تعدادی از موارد آتش‎سوزی به همین دلیل بوده است.

اگرچه تاثیر هرکدام از عوامل را نمی‌توان در ایجاد موردی آتش‌سوزی‌ها نادیده گرفت، اما به تحقیق هیچ‎کدام از اینها نمی‏‌تواند عامل بروز این ناهنجاری به صورت فراگیر تلقی شود. چون در استان‌های مجاور کردستان و با شرایط اقلیمی مشابه امثال کرمانشاه و شهرهای سردشت و پیرانشهر حوادثی به اندازه کردستان در آنجاها نیفتاده است. به گواه اهالی منطقه حتی در نقطه‎ی اوج جنگ که این مناطق مانند مریوان که در زیر آتش شدید توپخانه دشمن بعثی قرار داشت موارد آتش‎سوزی به این اندازه در منطقه مشاهده نمی‎شد.

با توجه به اهمیت و نقش پوشش جنگلی در چرخه حیات انسان‌ها و نیز تعهد و مسؤولیت دستگاه‌‏های اجرایی و عکس‌العمل مردم دلسوز نسبت به حفظ و حراست از این نعمات خداوندی در این گوشه‎ از سلسله جبال زاگرس، انتظار هست اگر کسی عمداً اقدام به آتش‌سوزی کرد، شناسایی عامل یا عاملین این فاجعه زیست‎محیطی و سپردن به دست قانون امری شایسته و از مطالبات بحق مردم و دوستداران محیط ‌زیست است.

حفظ و نگهداری طبیعت مستلزم مشارکت همه جانبه مردم است 

اساسی‎ترین و اصلی‎ترین راهکار جلوگیری از آتش‎سوزی‌ها پیشگیری است و باید در این راستا بیشتر فرهنگ‎سازی شود و با آموزش‎های بیشتر شهروندان، آنان را با اهمیت عرصه‌های منابع طبیعی به عنوان یک سرمایه پایدار ملی بیشتر آشنا کرد تا برای حفاظت از این عرصه‌ها همکاری بیشتری داشته باشند.

سهل‎انگاری برخی از شهروندان و مسافران و برخی اوقات بازی گوشی کودکان و متاسفانه گاهی اوقات عمدی آتش‌زدن مراتع و پوشش گیاهی سبب آتش‌سوزی‌ها و حوادثی جبران‌ناپذیر می‌شود. 

با آتش‎سوزی مراتع و جنگل‌ها، جدای از نابودی منابع طبیعی، زیست‌گاه‌ها و محل زندگی و حیات گونە‏های جانوری و حیات‎وحش نیز با تهدید جدی مواجه می‌شود.

باید تلاش کنیم با خردمندی، هوشیاری و عزم ملی این طبیعت زیبای کوهستان‎های زاگرس و کردستان را حفظ و حراست کنیم. حفظ و نگهداری از طبیعت مستلزم مشارکت و تلاش گسترده و همه جانبه مردم دلسوز، فهیم و فرهنگی منطقه است تا هم از این نعمت و ارزش‌ها همانگونه که ذکر شد بهره گرفت و هم آن را برای نسل‌های آینده حفظ کرد و این وظیفه همه ماست، ضرورتی که باید بیشتر به آن اهتمام ورزید.