پدافند دولت در حوضه‌های آبخیزداری

به گزارش پایداری ملی، پدافند غیرعامل در مقابل بحران احتمالی آب که تحت عنوان «آبخیزداری» در دهه‌های گذشته مورد بی‌مهری قرار گرفته بود، طی سال‌های اخیر به عنوان راهکار طلایی برای تامین بخش قابل توجهی از آب مورد نیاز بخش کشاورزی این استان در دستور کار قرار گرفته است تا ضمن مدیریت منابع حوضه‌های آبخیز، حال و روز دریاچه ارومیه نیز روز به روز بهتر شود. 

زیرا طبق گفته کارشناسان سهم طرح‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری در ذخیره‌سازی آب غیرقابل انکار است و مفهوم آن را می توان در بخش مدیریت منابع طبیعی، کشاورزی، اقتصادی و انسانی بدون ایجاد اثرات منفی در منابع آب و خاک مورد تجزیه و تحلیل قرار داد. 

صاحب‌نظران این بخش تاکید دارند که با اجرای هر هکتار آبخیزداری می‌توان ۵۰۰ مترمکعب آب جدید تولید کرد؛ ضمن آنکه اجرای هر هکتار عملیات آبخیزداری از ۶.۵ تن فرسایش خاک و رسوب جلوگیری می‌کند.

آذربایجان‌غربی یکی از استان‌های موفق در اجرای طرح‌های آبخیزداری کشور طی سال‌های اخیر محسوب می‌شود و با اجرای این طرح‌ها در زمان‌بندی تعیین شده از وقوع سیل در بسیاری از نقاط سیل‌خیز استان جلوگیری و بحران‌ها به ویژه در اوایل سال جاری مدیریت شد.

با توجه به حساسیت موضوع، سال گذشته بیش از ۱۴۰ طرح آبخیزداری در این استان به بهره برداری رسید و امسال نیز ۴۲۰ میلیارد ریال از محل صندوق توسعه ملی به این بخش اختصاص یافته‌ است.

اهمیت آبخیزداری از زبان یک مسئول کشوری

معاون آبخیزداری سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور نیز چندی پیش در ارومیه از اختصاص منابع مالی قابل توجه به این بخش خبر داد و گفت: امسال با دستور مقام معظم رهبری ۱۵۰ میلیون یورو از محل صندوق توسعه ملی برای اجرای فعالیت‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری کشور اختصاص یافت و با این میزان اعتبار در ۳۷۷ شهرستان و حدود یک‌هزار و ۳۴ حوزه آبخیز کشور طرح‌های آبخیزداری اجرا می‌شود.

خسرو شهبازی افزود: اجرای طرح‌های آبخیزداری نتایج مثبت فراوانی دارد و با اجرای آن‌ها میزان فرسایش خاک سه تا ۹ تن در هکتار کاهش می‌یابد و تولید علوفه در هر هکتار نیز به ۱۲۰ کیلوگرم می‌رسد. 

وی ضمن اشاره به اینکه با اجرای این طرح‌ها ۷۰ درصد حجم سیلاب‌ها در کشور و ۳۲ درصد میزان تبخیر آب‌های سطحی کشور کاهش یافته است،  اضافه کرد: ۶۱ درصد مساحت کشور برابر با ۱۰۰ میلیون هکتار با خطر خشکسالی و فرسایش مواجه است و سالانه متوسط فرسایش خاک در کشور ۱۶.۷ تن می‌باشد؛ این میزان فرسایش خاک در مقایسه با سایر کشورهای جهان بیسار بالاست و این موضوع اهمیت اجرای طرح‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری را نشان می‌دهد.

وی اظهار داشت: قانون جامع خاک در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسیده و در حال حاضر هشت طرح مهم و عملیاتی برای مقابله با بحران‌های طبیعی تهیه و به دفتر ریاست جمهوری ارسال شده که ۶ مورد از آن‌ها برای مهار سیلاب‌ها بوده است.

نگاه مردمی نسبت به اجرای طرح‌های آبخیزداری
استاندار آذربایجان‌غربی حلقه مفقوده اثربخشی یافته‌های علمی در استفاده صحیح از آب و خاک را بهره نبردن از توان مردمی در تصمیم‌گیری‌ها می‌داند و معتقد است که آنچه امروز بیش از پیش در بستر اجتماع نمود دارد، خطر از دست رفتن منابع طبیعی بر اثر استفاده‌های نادرست و تخریب‌هایی است که انسان برای رفع نیازهای انفرادی خود به منافع ملی و سهم آیندگان دست‌درازی می‌کند.
محمدمهدی شهریاری افزود: مردم و به ویژه بهره‌برداران و افراد ذینفع از ابتدا تا انتها باید در اخذ تصمیم، تامین اعتبار و انجام تحقیقات و نحوه بهره‌برداری طرح‌های آبخیزداری سهیم باشند تا پس از توجیه شدن در خصوص طرح، نسبت به نگهداری، ترمیم و بهره‌برداری بهینه اقدام کنند.
وی اضافه کرد: سازمان‌های مردم‌نهاد به ‏عنوان یکی از ارکان کلیدی ساختار مشارکتی، کنش‌های موثر و تعیین کننده‌ای در ارتباط موثر جوامع محلی و متولیان دولتی ‏بخش منابع طبیعی دارند و می‌توانند باعث ارتقای سرمایه‌های اجتماعی، مشارکت موثر، بهبود معیشت جوامع محلی و در نهایت ‏توسعه پایدار منابع‌طبیعی شوند.‏
وی اظهار داشت: راهکارهای انتقال یافته‌های علمی به بستر عمل و توجه بیش از پیش به نقش و جایگاه مردم در صیانت از منابع آب و خاک و آموزش آنان باید مورد توجه جدی‌تر قرار گیرد زیرا هرگونه فرصت‌سوزی در حوزه صیانت از منابع آب و خاک و آبخیزداری خسارت‌های تاریخی و جبران‌ناپذیری را به همراه خواهد داشت.

۲۷ حوضه آماده اجرای طرح‌های آبخیزداری است
مدیرکل منابع‌طبیعی و آبخیزداری آذربایجان‌غربی نیز با اشاره به اینکه ۲۷ حوضه آبخیز استان آماده اجرای طرح‌های آبخیزداری از محل اعتبارات ویژه صندوق توسعه ملی است، گفت: اعتبارات مربوط به عملیات آبخیزداری استان طی ۲ سال گذشته ۲ برابر شده است.
میرصمد سیدموسوی افزود: هم‌اکنون مراحل عقد قرارداد و تعیین پیمانکاران در حوضه‌های آبخیز استان در حال اجراست و با توجه به شرایط موجود امیدواریم این طرح‌ها نیز در آذر سال جاری به اتمام برسد.
وی بیان کرد: مطالعات آبخیزداری در یک میلیون هکتار از عرصه‌های ملی آذربایجان‌غربی انجام شده و سال گذشته عملیات اجرایی ۱۴۹ سد آبخیزداری با ۲۱۰ میلیارد ریال هزینه در استان آغاز شد که اجرای آن‌ها به صورت ۱۰۰ درصدی به پایان رسید.
وی اظهار داشت: عملیات آبخیزداری شامل اقدامات بیولوژیکی و بیومکانیکی است که در ۱۳۲ هزار هکتار از عرصه‌های ملی آذربایجان‌غربی طی سال گذشته و سه ماه نخست سال جاری اجرا شد.
سیدموسوی ادامه داد: این طرح‌های آبخیزداری در راستای ذخیره مناسب و کاهش هدررفت آب در شهرستان‌های ارومیه، خوی، چالدران، ماکو، چایپاره، اشنویه، نقده، تکاب، میاندوآب، بوکان، پیرانشهر، شاهین دژ و سردشت اجرا شد.
وی اضافه کرد: اجرای طرح‌های آبخیزداری مانع از رسوب و فرسایش خاک می‌شود و این مهم در توسعه حفاظت از خاک، افزایش منابع آب‌های زیرزمینی و توسعه بسترهای اقتصادی و اجتماعی بسیار اثرگذار است.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری آذربایجان‌غربی گفت: اجرای طرح‌های آبخیزداری در سال گذشته نقش بسزایی در جلوگیری از ایجاد سیلاب در استان طی ایام نوروز امسال داشت و در صدد تقویت این بخش برای جلوگیری از بروز مشکلات مشابه هستیم.
سیدموسوی تصریح کرد: اجرای طرح‌های آبخیزداری در عرصه‌های ملی و نقاط حادثه‌خیز عاملی مهم در پیشگیری از بروز سیلاب هاست و باید برای جلوگیری از ایجاد سیلاب‌ها، طرح‌های آبخیزداری در نقاطی که از پیش مطالعه و آماده شده است، به اجرا درآید.

توجه به آبخیزداری با هدف احیای دریاچه ارومیه
سرپرست معاونت هماهنگی امور عمرانی استانداری آذربایجان‌غربی نیز با اشاره به اینکه خشک شدن دریاچه ارومیه از مصادیق دخالت‌های انسان در عرصه‌های طبیعی است که خسارت‌های جدی در عرصه‌های طبیعی، انسانی و محیطی را درپی دارد، گفت: دولت با اولویت دادن به نجات دریاچه ارومیه از سال ۱۳۹۳ برای اجرای طرح‌های احیای دریاچه حدود ۳۵ هزار میلیارد ریال اعتبار اختصاص داده است.
پیمان آرامون افزود: ۶ هزار و ۲۲۰ میلیارد ریال به طرح‌های بخش جهاد کشاورزی و اصلاح الگوی کشت، پنج هزار و ۴۹۰ میلیارد ریال در حوضه طرح‌های وزارت نیرو و طرح‌های مدیریت و تامین منابع آب و ۹۵۰ میلیارد ریال نیز به طرح‌های آبخیزداری، آبخوان‌داری و تثبیت گرد و غبار در این حوضه آبریز اختصاص داده شد.
وی ادامه داد: آبخیزداری از روش‌های اساسی مقابله با فرسایش خاک، کاهش رسوبات، افزایش عمر سدها، مقابله با کم آبی و افزایش تولید است و در اجرای این طرح‌ها باید مهندسی ارزش، قیمت تمام شده و تاثیر آن مورد توجه قرار گیرد.

اجرای طرح‌های آبخیزداری اجتناب‌ناپذیر است
کارشناس و صاحب‌نظر منابع طبیعی آذربایجان‌غربی نیز با اشاره به اینکه آبخیزداری از جمله مواردی است که در سال‌های طولانی گذشته مورد بی توجهی قرار گرفته بود، گفت: تداوم حرکت در این مسیر با هدف ذخیره‌سازی آب اجتناب‌ناپذیر است.
هوشنگ داداش زاده افزود: توجه ویژه صورت گرفته در ماه‌های و سال‌های اخیر به این بخش و اختصاص بودجه از محل صندوق توسعه ملی به این امر بهترین فرصت برای اجرای طرح‌های آبخیزداری را در آذربایجان‌غربی است.
وی بیان کرد: با استفاده از توان کارشناسان، اساتید دانشگاهی و صاحب‌نظران و اجرای مطالعات به هنگام و گسترده، بهترین گزینه های آبخیزداری باید احصا و بر روی آن‌ها سرمایه‌گذاری شود.
وی با تاکید بر اینکه فرصت‌های زیادی در خصوص ذخیره آب از دست رفته و مشکل آب بسیار جدی است، اضافه کرد: همه نهادهای مسوول و فعالان حوزه کشاورزی باید برای اجرای طرح‌های ذخیره آب پیشقدم شوند و در مسیر بهبود یا حتی تثبیت وضعیت فعلی حرکت کنند.
آذربایجان‌غربی ۲ هزار و ۷۵۰ هزار هکتار منابع طبیعی دارد که از این میزان ۲ میلیون و ۶۵۰ هزار هکتار عرصه مرتعی است.