به گزارش پایداری ملی، زمانی که جنگنده بمب افکن سوخو-۲۴ ارتش روسیه هنگام بمباران مواضع شورشیان سوریه در نزدیکی مرزهای استان ادلب توسط یک موشک «امرام» شلیک شده از سوی جنگنده اف-۱۶ ارتش ترکیه سرنگون شد و در پی آن روابط مسکو و آنکارا تا مرز یک تقابل مستقیم جلو رفت، کمتر کسی می‌توانست پیش‌بینی کند که تنها چند سال بعد این دو رقیب قدیمی در منطقه آسیای صغیر آنقدر به هم نزدیک شوند که واشنگتن برای جلوگیری از نشت احتمالی اسرار ناتو مجبور به استفاده از سلاح تحریم علیه متحد قدیمی خود در سازمان آتلانتیک شمالی یا همان ناتو شود.
حمایت خاموش آمریکا از کودتاچیان ارتش ترکیه در سال ۲۰۱۶ به همراه مجموعه‌ای از تحولات پر شتاب در پرونده سوریه سبب شده تا امروز شاهد استقرار جدیدترین سیستم پدافندی روس‌ها موسوم به اس-۴۰۰ یا آنگونه که نظامیان غربی آن را سام-۲۱ می‌نامند، در پایگاهی هوایی نزدیک آنکارا باشیم.
صرف نظر از تبعات گسترش روابط نظامی و امنیتی روسیه و ترکیه سئوال اصلی اینجاست که هیاهوی واشنگتن بر سر استقرار سامانه اس-۴۰۰ در ترکیه صرفاً ناشی از دور شدن آنکارا از جهت‌گیری کلی کشورهای هم‌پیمان با آمریکا در منطقه است یا حضور این سامانه در یک کشور عضو ناتو می‌تواند سبب ایجاد حفره‌های نظامی و امنیتی جدی در ساختار و عملکرد ارتش آمریکا و تجهیزات آن شود؟
سامانه‌ای برای جبران شکست روسیه در جنگ‌های نوین
در ابتدا برای پاسخ به این سئوال شاید بد نباشد تا نگاهی به تاریخچه و توانمندی این سامانه پدافندی روسی داشته باشیم. برنامه ساخت سامانه اس-۴۰۰ به صورت رسمی در سال ۱۹۹۹ کلید خورد. زمانی که روس‌ها با توجه به تجربیات جنگ اول خلیج فارس و بمباران صربستان توسط جنگنده‌های ناتو متوجه نقطه ضعف‌های فراوان سامانه‌های پدافندی قدیمی خود در مقابل جنگنده نسل ۴ و ۵ قدرت‌های غربی شدند.
در ابتدا قرار بود این سامانه تنها یک نسخه پیشرفته‌تر از سامانه قدیمی‌تر اس-۳۰۰ پی‌ام یو ۲ باشد، اما اهداف طرح آنچنان گسترده بود که محصول جدید تبدیل به یک سامانه جدید شد. این سامانه در سال ۲۰۰۱ برای اولین بار تست شد و در سال ۲۰۰۴ به عنوان یک سلاح پدافندی جدید به خدمت ارتش روسیه در آمد.
این سامانه بر خلاف نسخه‌های قدیمی‌تر خود می‌تواند از چندین نوع موشک پدافندی با بردهای گوناگون از ۴۰ کیلومتر تا ۴۰۰ کیلومتر بهره ببرد و به این ترتیب امکان هدف قرار دادن طیف وسیعی از اهداف هوایی شامل موشک‌های کروز تا اهداف دور پروازی همچون آواکس‌های هوایی یا جنگنده‌های اخلال الکترونیک همچون «اف-۱۸ گرولر» را داشته باشد.
هم اکنون ارتش روسیه بیش از ۱۲ گردان پدافندی شامل ده‌ها آتش بار سامانه اس-۴۰۰ را در اختیار دارد. این سامانه اولین حضور رزمی خود را در پایگاه نیروی هوایی روسیه در حمیم تجربه کرده و تاکنون چندین بار حملات انتحاری پهبادی شورشیان سوری به این پایگاه توسط این سامانه دفع شده است.
همچنین در جریان بحران کریمه نیز نیروی پدافند هوایی ارتش روسیه اقدام به استقرار این سامانه در این جزیره کرد.
آبروی ریخته روس‌ها احیا می‌شود
صرف نظر از توانمندی‌های این سامانه روس‌ها به صورت سنتی یکی از فروشندگان قدیمی سامانه‌های پدافند ضدهوایی در دنیا بوده‌اند. نظر به راهبرد ارتش سرخ شوروی در مقابل ناتو که در آن سامانه‌های پدافندی نقش مهمی در حفاظت از مراکز حساس را بر عهده داشته‌اند، بسیاری از کشورهای بلوک شرق و جهان سوم به عنوان خریدار سلاح‌های شوروی از همین الگو تبعیت کردند.
در دوران جنگ ویتنام بسیاری از جنگنده‌های آمریکایی در زمان بمباران ویت کنگ‌ها قربانی موشک‌های سام-۲ شدند. همچنین خط اصلی نبرد علیه نیروی هوایی رژیم صهیونیستی در جنگ‌های این رژیم با اعراب با موشک‌های پدافند روسی بودند.
علی‌رغم این که شکست نیروی پدافند هوایی عراق در مقابل متحدین غربی در جنگ اول خلیج فارس تا حدودی آبروی سامانه‌های روسی را در مقابل جنگنده‌های غربی لکه دار کرد، اما در طول سال‌های اخیر روس‌ها کوشیده‌اند تا با ارائه محصولات جدیدتر بازارهای قدیمی خود را در این حوزه احیا کنند.
یکی از محصولاتی که در این زمینه کمک فراوانی به روس‌ها کرده است، سامانه اس ۴۰۰ بوده است. این سامانه تاکنون مشتریان فراوانی را به خود جذب کرده و حتی برخی از مشتریان قدیمی تسلیحات آمریکایی نیز خواستار به کارگیری آن شده‌اند.
زنجیره‌ای از چین تا عربستان
چینی‌ها اولین کشوری بوده‌اند که این سامانه را از روسیه خریداری کرده‌اند. هم اکنون دو آتشبار سامانه اس-۴۰۰ در نزدیکی شهر پکن مستقر شده‌اند و به نظر می‌رسد ارتش آزادیبخش چین قصد دارد که این سامانه را در نزدیکی تنگه تایوان نیز مستقر کند. جایی که این سامانه با توجه به برد خود می‌تواند حتی جنگنده‌های متخاصم را در آسمان تایپه نیز سرنگون کند.
چینی‌ها همچنین اولین کشوری هستند که این سامانه را مورد تست قرار داده‌اند. بر اساس گزارش برخی منابع، ارتش آزادیبخش چنین در دسامبر ۲۰۱۸ با استفاده از یک موشک دی اف-۲۱ توان ضد بالستیک این سامانه را تست کرده است.
در این تست سامانه اس-۴۰۰ یک هدف آیرودینامیک را با سرعت ۶۰۰ متر بر ثانیه در قاصله ۲۵۰ کیلومتری منهدم کرده است. همچنین در سال ۲۰۱۹ یک تست دیگر با یک هدف پرنده با سرعت ۹۰۰ متر بر ثانیه انجام شده است. تمامی این تست‌ها در حالی انجام شده است که چینی‌ها در لایه‌های مختلف و با استفاده از سامانه‌های جنگ الکترونیک اقدام به انتشار پارازیت نیز کرده بودند.
در مقابل ارتش هند که خود را در محاصره موشک‌های بالستیک هسته‌ای چین و پاکستان می‌بیند، به دنبال خرید این سامانه است. جالب اینجاست که در اینجا هم آمریکایی‌ها تلاش کردند تا با تهدید هندی‌ها به تنبیه یک طرفه، آن‌ها را از خرید این سامانه منصرف کنند. در نهایت هندی‌ها توانستند با اعطای برخی امتیازات اقتصادی آمریکایی‌ها را از این اقدام منحرف کنند.
هم اکنون هندی‌ها یک قرارداد ۴.۵ میلیارد دلاری برای دریافت چندین گردان از سامانه اس-۴۰۰ را امضا کرده‌اند که قرار است سامانه‌های فوق بین سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۳ تحویل داده شود.
جالب اینجاست که عربستان هم به صف خریداران این سامانه پیوسته است. عربستان سعوی که عمدتاً با خطر موشک‌های بالستیک کوتاه برد و همچنین جنگنده‌های بدون سرنشین انصارلله روبه رو است، ترجیح می‌دهد علاوه بر سامانه گرانقیمتی مانند تاد (TAAD) که برای هدف قرار دادن موشک‌های دوربرد مناسب است، این سامانه را هم در خدمت داشته باشد.
قرارداد ۳.۵ میلیارد دلاری خرید این سامانه سال گذشته و در جریان سفر ملک سلمان پادشاه عربستان سعودی به مسکو امضا شد.
حتی اگر در این بین قطر نیز ابراز علاقه کرده تا در خصوص خرید این سامانه با روس‌ها وارد مذاکره شود. به این ترتیب و در صورت عملی شدن این قرار دادها با در نظر گرفتن ایران به عنوان کاربر اصلی سامانه اس-۳۰۰ روس‌ها زنجیره‌ای از کشورهای دارنده این سامانه از دریای چین تا سواحل دریای مدیترانه خواهند داشت.
اگرچه آمریکایی‌ها در مقابل این موفقیت روس‌ها در بازاریابی سامانه‌های خود سکوت کرده بودند، اما فروش این سامانه به ترکیه به عنوان یکی از کشورهای اصلی عضو ناتو و کاربر جنگنده اف-۳۵ چیزی نبود که بتوانند در مقابل آن سکوت کنند.
زمانی که اس ۴۰۰ اسرار جنگنده اف ۳۵ را لو می‌دهد
اولین واکنش آمریکایی‌ها در مقابل استقرار سامانه اس-۴۰۰ در ترکیه لغو تحویل جنگنده اف-۳۵ به ترکیه بود. ترکیه از اصلی‌ترین کشورهای سرمایه گذار در این پروژه محسوب می‌شود و حتی قرار بود تا بخش‌هایی از بدنه این جنگنده در ترکیه ساخته شود.
استقرار سامانه روس‌ها در ترکیه عملاً به این معناست که روس‌ها می‌توانند یک آزمایش واقعی از میزان کارایی پنهانکاری جنگنده اف-۳۵ داشته باشند. نکته اساسی در خصوص جنگنده‌های پنهان کار این است که اساساً سطح مقطع راداری این جنگنده‌ها جزو محرمانه‌ترین اسرار نظامی کشور سازنده محسوب می‌شود. تمام مطالب منتشر شده در این باره نیز غیر قابل اعتماد است، چرا که در صورت وجود یک نمونه کامل است که امکان استخراج چنین اطلاعاتی را ممکن می‌کند.
حضور همزمان جنگنده اف-۳۵ و سامانه اس-۴۰۰ در ترکیه به معنای این خواهد بود که روس‌ها برآوردی واقعی از سطح مقطعی این جنگنده در مقابل رادارهای خود خواهند داشت. از آنجا که جنگده اف-۳۵ ستون فقرات اصلی نیروی هوایی، نیروی دریایی و سپاه تفنگداران آمریکا در جنگ‌هایی هوایی آینده خواهد بود، این اتفاق یک شکاف بزرگ در توان هوایی این کشور ایجاد خواهد کرد.
علاوه بر آمریکا، تمام اعضای ناتو همچون بریتانیا، ایتالیا و کشورهایی مانند رژیم صهیونیستی، ژاپن و کره جنوبی به عنوان کاربر این جنگده از چنین اتفاقی ضربه می‌خورند.
راه نفوذ به سامانه‌های ناتو چگونه باز می‌شود
علاوه بر صدماتی که استقرار این سامانه در ترکیه متوجه برنامه عظیم اف-۳۵ خواهد کرد، استقرار سامانه اس-۴۰۰ ریسک نفوذ روس‌ها به شبکه ارتباطاتی ناتو را به شدت زیاد خواهد کرد.
از آنجا که سامانه پدافندی ترکیه بخشی از سامانه یکپارچه پدافندی ناتو محسوب می‌شود، هر تسلیحاتی که در این سامانه بکار گرفته شود امکان دسترسی به قلب فرماندهی پدافندی ناتو در اسپانیا را خواهد داشت.
این اتفاق ریسک هر گونه نفوذ سایبری مخفیانه را به نظام یکپارچه ارتباطاتی ناتو را به شدت بالا می‌برد. ترک‌ها هیچ‌گاه نمی‌توانند به آمریکایی‌ها این اطمینان را بدهند که از تمام جزییات زیر سامانه‌های اس-۴۰۰ مطلع هستند، کما اینکه اردوغان همین دغدغه را راجع به تسلیحات آمریکایی دارد.
مجموعه اسناد منتشر شده توسط ادوارد اسنودن این ماجرا را افشا کرده است که برخی از ریز پردازنده‌های کارگذاشته شده در تجیهزات آمریکایی این قابلیت را دارد که به صورت کنترل از راه دور با یک منبع مستقل ارتباط برقرار کرده و اقدام به انتقال اطلاعات کند و حالا آمریکایی‌ها از این که چنین حقه‌ای توسط روس‌ها علیه آن‌ها بکار گرفته شود، هراس دارند.
روس‌ها می‌خندند
ورود مجموعه سامانه‌های اس-۴۰۰ به داخل ترکیه یادآور این حقیقت است که کشمکش آنکارا و واشنگتن در حال ورود به مرحله تازه‌ای است. البته دو طرف به دنبال تشدید تنش‌ها نیستند، چرا هم اکنون بزرگترین پایگاه هوایی تحت کنترل ناتو و آمریکا در خاورمیانه یعنی اینجرلیک در ترکیه قرار دارد.
از سوی دیگر اقتصاد ترکیه که به رشد ناشی از ورود جریان پول داغ از خارج عادت کرده نمی‌تواند در مقابل تحریم‌های احتمالی آمریکا مقاومت کند.
به احتمال زیاد مدارای دو طرف با برخی قدرت‌نمایی‌ها ادامه خواهد یافت، اما پیروز اصلی این مناقشه روس‌ها خواهند بود که برای اولین بار توانسته‌اند، تسلیحات پدافندی خود را در یک کشور عضو ناتو مستقر کنند.
