راستی‌آزمایی؛ آیا «بی‌بی‌سی‌فارسی» بیطرف و صادق است؟

به گزارش پایداری ملی، بی بی سی فارسی بنابر ادعای مدیران آن، یک سازمان رسانه ای بزرگ بین المللی است که تلاش می کند اخبار و اطلاعات را به صورت «صادقانه، بیطرفانه و در سریعترین زمان» در اختیار مخاطبان فارسی زبان خود در سرتاسر دنیا بویژه مخاطبان ایرانی قرار دهد.

اما بررسی عملکرد شبکه بی‌بی‌سی فارسی، سایت و شبکه‌های اجتماعی این رسانه انگلیسی، ما را با این واقعیت روبرو می‌سازد که برخلاف ادعای این رسانه مبنی بر اطلاع رسانی «صادقانه، بیطرفانه و سریع»، بی بی سی فارسی در انتشار اخبار و تحلیل های خود نه تنها این قاعده را رعایت نمی کند، بلکه تنها به اخباری می‌پردازد و تحلیل هایی را از کارشناسان خود می‌پذیرد که بر اساس سیاست های ابلاغی این شبکه دولتی باشد.

برای همین بارها و بارها دیده شده وقتی کارشناسی تحلیل واقع بینانه‌ای را از مسئله ای ارائه می دهد که با سیاست های ابلاغی این شبکه همخوانی ندارد، بلافاصله سخنان او را قطع می‌کنند و اجازه نمی‌دهند که او سخنان خود را تکمیل کند و به اتمام برساند.

در واقع شبکه بی بی سی فارسی در انتقال اخبار و تحلیل ها دچار سانسور مزمن شده است؛ امری که به انتقال حقایق صدمه می‌زند و مخاطبان را از دسترسی به اطلاعات موثق و تحلیل‌های واقع‌گرایانه محروم می‌کند.

سانسور آن است که یک رسانه یا یک خبرنگار بر مبنای دستورالعملی که از طرف دولت یا سازمانی برایش تعیین شده، در کار اطلاع رسانی‌اش با محدودیت‌هایی روبه‌رو می‌شود و تنها به مواردی می‌پردازد و یا اجازه می‌دهد دیگران به آن بپردازند که به او سفارش شده است. حال آنکه وظیفه ذاتی رسانه‌ها این است که اطلاعات موثق در مورد رویدادهای سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی را با حفظ بی‌طرفی به مردم برسانند؛ امری که بی بی سی فارسی بر خلاف عملکردش بارها و بارها بر آن تاکید داشته و دارد.

در مطلب زیر به نمونه هایی از اینگونه اقدامات بی بی سی فارسی اشاره خواهد شد:

 قطع صدای کارشناسان

شبکه بی بی سی فارسی پس از رسانه‌ای شدن توقیف نفتکش های انگلیسی توسط نیروی دریایی سپاه پاسداران ایران، با دعوت از کارشناسان خود به ارزیابی این اتفاق پرداخت.

این شبکه در گفتگو با "آرش آرامش" کارشناس امنیتی، از او خواست تا ارزیابی خود را بیان کند؛ ولی وقتی آقای آرامش در تحلیل خود به تمجید از ایران پرداخت و گفت: «رهبر ایران توقیف نفتکش ایرانی توسط انگلیس را دزدی دریایی خواند و گفت بی‌پاسخ نمی‌ماند؛ امروز نفتکش انگلیسی توقیف شد.... ایران پهپاد آمریکایی را زد، آمریکا پاسخ نداد... مثل ادامه دادن جنگ 8 ساله علیه ایران که باعث مستحکم‌تر شدن پایه‌های نظام ایران هم شد و ...» [قطع سخنان توسط مجری و خداحافظی با کارشناس] سخنان او به‌طور ناگهانی قطع می‌شود و مجری بی بی سی اجازه نمی دهد تا وی سخنانش را تکمیل کند؛ امری که واکنش منفی و همراه با تاسف این کارشناس ا به همراه داشت.

 سوال‌های القایی و جهت‌دار

یکی از شگردها و تاکتیک های عملیات روانی در حوزه رسانه، استفاده از روش «سوالات القایی» است.

سوال‌هایی که عموما با «چرا» و «چگونه» پرسیده می‌شود و رسانه‌ها با طراحی چنین سوالاتی ضمن «مفروض انگاری» مسئله‌ای، به پیامدهای آن می‌پردازند؛ شگردی که شبکه بی بی سی فارسی و سایت‌ و شبکه های اجتماعی آن همواره از آن برای القای نظرات خود به مخاطبان استفاده می‌کنند؛ از قبیل: «چرا حجاب در ایران جا نیفتاد؟‏»، «چرا آمریکا خواهان پایبندی ایران به برجام شده؟‏»، «چرا ورود ترامپ به خاک کره‌شمالی برای ایران مهم‌تر بود؟» و...

همانطور که می‌بینید، بی بی سی با این سوالات ضمن مفروض دانستن اصل ادعای خود در پی القای انگاره مطلوب خود می باشد.

یا مجری این شبکه پس از توقیف نفتکش انگلیسی توسط نیروهای دریایی سپاه، در گفتگویی با دکتر "پیروز مجتهدزاده" استاد جغرافیای سیاسی و ژئوپلیتیک، با مفروض دانستن اینکه «در صورت بروز جنگ در خلیج فارس، ایران بیشترین زیان را خواهد دید» در خلال سوالاتش ادعا کرد: «اگر اوضاع خلیج فارس بهم بخورد زیانی که ایران می‌بیند بسیار بیشتر از زیانی است که ممکن است انگلیس و یا آمریکا ببینند...» که در ادامه با واکنش منفی کارشناس روبرو شد.

مجتهدزاده با رد ادعای مجری بی بی سی خطاب به او گفت: «نباید این شکلی به موضوع نگاه کرد، بلکه باید نگاه به این موضوع، جغرافیایی باشد، همه پایتخت های کشورهای منطقه هم‌پیمان با انگلیس و آمریکا در ساحل خلیج فارس هستند. ترامپ با ارسال جنگنده ها و تجهیزات نظامی، منطقه را به انبار باروتی تبدیل کرده که اگر یک تصادف از طرف خود آمریکایی‌ها اتفاق بیفتد، قبل از اینکه خبر این اتفاق به تهران برسد، همه پایتخت های کشورهای متحد آمریکا به آسمان می روند؛ پس کشوری که باید بیشتر احتیاط کند آمریکاست نه ایران.»
 

 سانسور و بایکوت اخبار

«سانسور و بایکوت» اخبار یکی دیگر از تاکتیک های عملیات روانی در حوزه رسانه است که با دو هدف صورت می‌گیرد: 1- عدم افشای یک واقعه و 2- عدم اشاعه آن.

در شق دوم، سکوت و بایکوت موثرتر است چرا که در تکذیب، علاو بر مشخص شدن کذب انکارکننده، مطلب هم ناخواسته اشاعه داده می‌شود؛ همچنانکه رویکرد رسانه‌های مخالف نظام از جمله بی بی سی فارسی در مواجهه با وقایعی چون راهپیمایی‌های سراسری 22 بهمن و روز جهانی قدس و همچنین حماسه میلیونی اربعین حسینی چنین بوده است.

به‌طور مثال، امسال بی بی سی فارسی در شبکه و سایت خود ضمن بایکوت راهپیمایی سراسری روز قدس در ایران، حتی حاضر نشد در بخش خبرهای کوتاه خود نیز به این موضوع اشاره کند. تصویر بالا تنها تصویری است که کانال تلگرامی بی‌بی‌سی، ساعت‌ها پس از پایان راهپیمایی روز قدس از حضور میلیونی مردم ایران در این راهپیمایی با تیتر «راهپیمایی روز قدس در شهرهای مختلف ایران» منتشر کرد.

این درحالی است که اخبار معدود تجمعات کوچک اعتراضی در ایران توسط این رسانه همواره به صورت لحظه‌ای همراه با فیلم و عکس، پوشش گسترده داده می‌شود.

راستی‌آزمایی؛ آیا «بی‌بی‌سی‌فارسی» بیطرف و صادق است؟

در ادامه برای راستی آزمایی بیشتر ادعای بی بی سی فارسی مبنی بر اطلاع رسانی «صادقانه، بیطرفانه و سریع اخبار» خروجی وب‌سایت آن را به‌صورت رندوم (از تاریخ شنبه 18 خرداد تا جمعه 24 خرداد 98) مورد پایش قرار دادیم و مطالب آن را در همان بازه زمانی با اخبار منتشره در سایت‌های "مشرق" و "تابناک" (منسوب به جریان اصولگرا) همچنین سایت‌های "عصر ایران" و "انتخاب" (منسوب به جریان اصلاحات) و همینطور پایگاه اینترنتی "رادیو فردا" وابسته به آمریکا، مقایسه کردیم.

طی این ارزیابی مشخص شد که بی بی سی به برخی اخبار مهم ایران، منطقه و جهان اصلا توجهی نشان نداده و در واقع آن‌ها را به تیغ سانسور و بایکوت سپرده است؛ مثل واکنش های منفی در ایران به برگزاری مراسم جشن تولد ملکه انگلیس در سفارت این کشور در تهران، که یکی از داغ‌ترین اخبار رسانه ها و شبکه های اجتماعی ایران در این بازه زمانی بود و همچنین خبرهایی نظیر «پیش‌بینی بانک جهانی درباره کاهش فشار تحریم‌ها بر اقتصاد ایران در سال آینده»، «ایران قهرمان وزنه‌برداری جوانان جهان شد»، «تشکیک مشاور موگرینی در حمله ایران به نفتکش‌ها»، «جایگاه مناسب دانشگاه‌های ایران در رتبه‌بندی جهانی»، «ضریب نفوذ اینترنت در ایران از ۹۰ درصد فراتر رفت»، «عرضه ۲ میلیون بشکه نفت خام در بورس انرژی»، «ابلاغ آئین‌نامه رسیدگی به دارایی‌ مقامات جمهوری اسلامی»، «هدیه خاص دانشجویان ایرانی به ملکه انگلیس»، «فرمانده ناو امریکایی لینکلن: برخورد ایرانی‌ها حرفه‌ای بود»، «رئیس پیشین سیا: سیاست تغییر رژیم ایران بسیار احمقانه است»، « موافقت رهبر ایران با عفو و تخفیف مجازات تعدادی از محکومان»، «تأکید تحلیلگران غربی بر کم‌تاثیر بودن تحریم پتروشیمی بر اقتصاد ایران» و...

در بررسی صورت گرفته همچنین مشخص شد که سایت بی بی سی فارسی علاقه چندانی به رسانه‌ای کردن برخی از مسائل مهم کشورهای اروپایی و امریکایی و کشورهای منطقه هم‌پیمان با غرب ندارد.

مسائلی مثل: «آمار تکان‌دهنده تجاوز به کودکان در آلمان»، «افزایش آمار خودکشی میان نظامیان آمریکایی»، «ممنوعیت دست دادن برای پیشگیری از آزارهای جنسی در انگلیس»، «فروش مخفیانه بمب‌های هوشمند توسط ترامپ به عربستان»، «روابط پنهانی امارات و اسرائیل»، «حکم اعدام برای کوچکترین زندانی سیاسی عربستان»، «کاهش اطمینان جهان به دلار آمریکا»، «رد تماس تلفنی ترامپ از سوی بوریس جانسون»، «افزایش میزان خیانت میان زوج های اروپایی»، «فشار کاخ‌سفید به کشورهای عربی برای شرکت در نشست بحرین»، «مردم آمریکا پول کافی برای تأمین نیازهای اولیه خود ندارند» و...

شگرد تکرار

یکی دیگر از تاکتیک‌های عملیات روانی در حوزه رسانه، «تکرار» است. یعنی یک رسانه به یک بار درج خبر یا تحلیل اکتفا نکرده و به بهانه‌های مختلف و از زوایای گوناگون آن را بازنشر می‌دهد.

بی بی سی با استفاده از شگرد «تکرار» سعی در القای مقصودی معین از جمله بزرگ نمایی یک موضوع و جا انداختن پیامی خاص در ذهن مخاطب دارد؛ زیرا با تکرار، احتمال پذیرش مطلب از سوی مخاطب بالا می‌رود.

پایش در بازه زمانی 18 خرداد تا 24 خرداد همچنین مشخص کرد که بی بی سی در عین پرهیز از پوشش دادن بسیاری از اخبار مهم روز، علاقه زیادی به برجسته کردن موضوع «تنش بین ایران و آمریکا» دارد؛ به‌گونه‌ای که وب‌سایت بی بی سی هرروز چندین مطلب در این زمینه منتشر کرده است.

آنچه گذشت چند نمونه از شگردهای بی بی سی فارسی برای تسخیر ذهن مخاطب بود؛ ترفندهایی که پشت شعار فریبنده «اطلاع رسانی بی‌طرفانه، صادقانه و سریع اخبار» استتار شده‌اند.