پرونده ویژه نظام‌های انتخاباتی در جهان/ انتخابات مجلس آلمان چگونه برگزار می‌شود؟

به گزارش پایداری ملی، در پرونده ویژه نظام‌های انتخاباتی در جهان، چگونگی برگزاری انتخابات مجلس کشور آلمان را بررسی کرده‌ایم. 

*مقدمه

انتخابات مهم‌ترین عرصه مشارکت و رقابت سیاسی در کشورهاست. در این عرصه، مردم می‌توانند اراده خودشان را برای تعیین سرنوشت کشور اعمال کنند؛ در این راستا، نظام‌های انتخاباتی یکی از اساسی‌ترین اجزای فرآیند تحقق مردم‌سالاری در کشورها به شمار می‌روند که تأثیرات شگرفی بر تحقق اهداف و رفتارهای نظام‌های سیاسی دارند.

از آنجاکه نظام‌های انتخاباتی بر بخش‌های مختلف نظام‌های سیاسی اثرگذارند، کشورهای مختلف به اقتضای شرایط سیاسی ـ اجتماعی حاکم بر آن‌ها، نوع خاصی از نظام­های انتخاباتی را برگزیده و بالطبع در صورت نیاز، به تغییر آن مبادرت می‌ورزند. به‌طورکلی 3 دسته نظام انتخاباتی در کشورهای مختلف جهان وجود دارد.

نظام‌های انتخاباتی اکثریتی

نظام‌های انتخاباتی تناسبی

نظام‌های انتخاباتی ترکیبی

حکومت آلمان

* دولت آلمان

ساختار سیاسی آلمان بر پایه‌ی نظام پارلمانی فدرال شکل‌گرفته که مشتمل بر یک دولت مرکزی و 16 دولت-ایالت است. هر یک از ایالت‌ها دارای قانون اساسی و قوای سه‌گانه مربوط به خود هستند که قانون اساسی فدرال حیطه‌ی صلاحیت آن‌ها را مشخص کرده است.

رئیس‌جمهور، به‌عنوان نماد وحدت ملی آلمان ریاست کشور را برای دوره‌ای 5 ساله در اختیار دارد. انتخاب رئیس‌جمهور بر عهده‌ی مجمع فدرال است. مجمع فدرال متشکل از اعضای مجلس فدرال و اعضای مجالس ایالتی است و تنها کارکرد آن انتخاب رئیس‌جمهور برای مدت 5 سال است. رئیس‌جمهور در آلمان مقامی تشریفاتی بوده و قدرت اجرایی در اختیار صدراعظم است. صدراعظم متناظر نخست‌وزیر در دیگر کشورهاست و به‌صورت غیرمستقیم و بارأی پارلمان انتخاب می‌شود. درواقع صدراعظم رئیس حزب اکثریت در مجلس است.

قدرت تقنینی جمهوری فدرال آلمان میان دو نهاد «بوندستاگ» به‌عنوان مجلس نمایندگان و نهاد اصلی قانون‌گذاری- و «بوندسرات» به‌عنوان مجلس سنا تقسیم‌شده است.

**نظام انتخاباتی آلمان

*بوندستاگ

598 عضو بوندستاگ بارأی مستقیم مردم برای یک دوره‌ی چهارساله برگزیده می‌شوند. اعضای این مجلس بر مبنای نظام انتخاباتی ترکیبی انتخاب می‌شوند. در این راستا هر یک از شهروندان آلمانی از دو حق رأی برخوردار است: یکی برای انتخاب مستقیم نامزدها و دیگری برای انتخاب فهرست‌های انتخاباتی که توسط احزاب سیاسی تعیین‌شده‌اند. مقصود از پیش‌بینی چنین امکانی تضمین تناسب میان احزاب و گروه‌های سیاسی است. بر این اساس بر روی برگه‌های رأی، اعمال دو انتخاب امکان‌پذیر شده است و هر شهروند که به‌پای صندوق‌های رأی می‌رود، به‌طور مجزا هم به انتخاب فرد و هم به انتخاب حزب اقدام می‌کند. در حال حاضر از 598 عضو بوندستاگ، ۲۹۹ نماینده از حوزه‌های انتخابیه تک نماینده و بر مبنای نظام انتخاباتی اکثریتی و 299 نماینده از طریق نظام تناسبی که در کل کشور برگزار می‌شود وارد مجلس خواهند شد.

مطابق با قانون انتخابات آلمان، حق رأی اول به انتخاب نامزدها در حوزه‌های انتخاباتی تک کرسی اختصاص دارد که ملاک پیروزی در آن کسب بیشترین رأی در آن حوزه است. بدین معنا که هر نامزدی که حائز اکثریتی نسبی آراء شود به‌عنوان نامزد پیروز آن حوزه تک نماینده وارد بوندستاگ خواهد شد.

 در بخش تناسبی تعداد آرائی که هرکدام از احزاب سیاسی به دست می‌آورند بیانگر سهم کلی هر حزب از کرسی‌های بوندستاگ است که ابتدا توسط نامزدهای پیروز هر حزب در حوزه‌های انتخاباتی تک کرسی پر می‌شود. چنانچه تعداد این نامزدهای پیروز کمتر از تعداد کرسی‌های استحقاقی بر مبنای نتایج آراء حزبی باشد، باقیمانده کرسی‌های بوندستاگ بر مبنای ترتیبی که در فهرست‌های انتخاباتی احزاب آمده است پر می‌شود. چنانچه تعداد نمایندگان منتخب مستقیم یک حزب در حوزه‌های انتخابیه تک کرسی بیش از سهم آن حزب از کرسی‌ها باشد، به تعداد همان کرسی‌های اضافی به دیگر احزاب نیز کرسی‌های جبرانی داده می‌شود تا بدین ترتیب تناسب کامل میان احزاب و گروه‌های سیاسی تضمین شود. از این‌رو ممکن است در برخی دوره‌ها، تعداد نمایندگان مجلس بیش از 598 نفر باشند.

در انتخابات آلمان فقط احزابی که حداقل ۵ درصد آراء شهروندان را در سراسر آلمان کسب کرده باشند یا حداقل ۳ نامزد متبوع آن‌ها در حوزه‌های انتخاباتی تک کرسی پیروز انتخابات شده باشد، می‌توانند کرسی‌های بوندستاگ را به خود اختصاص دهند. در صورت تحقق یکی از دو شرط یادشده، تعداد کرسی‌های هر حزب بر مبنای نظام انتخاباتی تناسبی فهرست بسته مشخص می‌شود.

*بوندسرات

اعضای بوندسرات افرادی هستند که توسط دولت‌های ایالتی خود نصب و عزل می‌شوند و وظیفه‌ی آنان پیگیری سیاست‌های دولت‌های ایالتی خود در سطح فدرال است؛ بنابراین دوره نمایندگی اعضای مجلس بوندسرات محدود به زمان مشخصی نیست و مدت آن بستگی به نظر ایالت‌هایی دارد که این افراد نمایندگی آن‌ها را بر عهده‌دارند.

*جمع‌بندی

قدرت تقنینی جمهوری فدرال آلمان میان دو نهاد «بوندستاگ» به‌عنوان مجلس نمایندگان و نهاد اصلی قانون‌گذاری و «بوندسرات» به‌عنوان مجلس سنا تقسیم‌شده است.598 عضو بوندستاگ بارأی مستقیم مردم برای یک دوره‌ی چهارساله برگزیده می‌شوند. در حال حاضر از 598 عضو بوندستاگ، ۲۹۹ نماینده از حوزه‌های انتخابیه تک نماینده و بر مبنای نظام انتخاباتی اکثریتی و 299 نماینده از طریق نظام تناسبی که در کل کشور برگزار می‌شود وارد مجلس خواهند شد. مطابق با قانون انتخابات آلمان، حق رأی اول به انتخاب نامزدها در حوزه‌های انتخاباتی تک کرسی اختصاص دارد که ملاک پیروزی در آن کسب بیشترین رأی در آن حوزه است. در بخش تناسبی نیز تعداد آرائی که هرکدام از احزاب سیاسی به دست می‌آورند بیانگر سهم کلی هر حزب از کرسی‌های بوندستاگ است که ابتدا توسط نامزدهای پیروز هر حزب در حوزه‌های انتخاباتی تک کرسی پر می‌شود.