به گزارش پایداری ملی، روز 9 خرداد(30 می 2019)، وال استریت ژورنال در خبری به نقل از بریان هوک نماینده ویژه آمریکا در امور ایران اعلام کرد، این کشور اکنون سقف مجازی برای برخی کشورها تعیین کرده تا از ایران نفت خریداری کنند. پمپئو وزیر امور خارجه آمریکا نیز در دو مرحله اعلام کرد که مشکلی با تجارت در قالب اینستکس با ایران ندارد. این در حالی است که پیش از این آمریکا اعلام کرده بود که قصد دارد فروش نفت ایران را به صفر برساند.
در دوره قبلی تحریم های جامع آمریکا علیه ایران در سال های 2010 تا 2013 در زمان اوباما نیز، آمریکا سعی داشت تا فروش نفت ایران را به صفر برساند. اما همه کشورهای خریدار نفت ایران از نظر تجاری و سیاسی توان و یا تمایل برای انجام این کار را نداشتند و آمریکا برای اینکه ساختار تحریم ها شکست نخورد و به هدف مطلوب برسد، با اعطای معافیت به برخی کشورهای خریدار نفت ایران مانند هند و چین و ترکیه اعلام کرد که این کشورها تنها در صورتی می توانند از ایران نفت بخرند که اولا پول خرید نفت از ایران را در حساب هایی در کشورشان نگه دارند و در ازای بخشی از آن صرفا کالاهای غیرتحریمی(که عمدتا کالاهای مصرفی بود) را به ایران صادر کنند. بنابراین کشورهای باقی مانده خریدار نفت از ایران که از آمریکا معافیت گرفته بودند، اولا با کاهش خرید نفت خود هدف آمریکا را برآورده می کردند، ثانیا با نگهداری پول نفت خریداری شده و احتمالا صادرات برخی کالاها به ایران به جای بخشی از پول نفت سود می بردند.
*اینستکس یا نفت در برابر غذا؟
این سازوکار با خروج آمریکا از برجام و پس از بازگرداندن تحریم ها توسط ترامپ نیز مجددا اعمال شد و براساس گزارش کنگره آمریکا فروش نفت ایران از 2.45 میلیون بشکه در می سال 2018 به 1.3 میلیون بشکه در مارس 2019 رسیده بود. تا اینکه ترامپ اعلام کرد از ابتدای ماه می میلادی دیگر معافیتی برای خرید نفت از ایران صادر نمی شود تا فروش نفت ایران به صفر برسد و ایران کاملا از درآمدهای نفتی محروم شود.
میزان صادرات نفت ایران به گزارش مرکز تحقیقات کنگره آمریکا_آوریل 2019
اما با گذشت بیش از یک ماه از اعلام ترامپ به نظر می رسد همه کشورهای خریدار نفت ایران نتوانسته اند خود را با تحریم آمریکا وفق دهند و دلایل اقتصادی و سیاسی باعث شده تا همه کشورها، خرید نفت خود از ایران را به صفر نرسانند. بنابرگزارش کنگره آمریکا در ماه آوریل، ایران حدود 860 هزار بشکه نفت به صورت رسمی فروخته است. کارشناسان انرژی میزان فروش رسمی نفت ایران در ماه می میلادی را نیز کمتر از 500 هزار بشکه در روز تخمین نزده اند. به طور مثال سارا وخشوری، از کارشناسان انرژی شبکه های آمریکایی- انگلیسی که هم اکنون مدیریت شرکت مشاوره انرژی SVB در واشنگتن و دبی را برعهده دارد، میزان فروش نفت ایران را حدود 600 هزار بشکه در روز ارزیابی کرده است.
درنتیجه آمار نشان می دهد که پروژه به صفر رساندن فروش نفت ایران موفق نبوده است و فشار اقتصادی که قرار بود از ناحیه تحریم ها بر ایران وارد شود، به طور حداکثری اعمال شده و به نظر می رسد بیش از این توان اعمال فشار به ایران را ندارد. بنابراین اعطای معافیت به برخی کشورها برای خرید نفت از ایران که هوک وعده آن را داده است به این دلیل است که آمریکا می خواهد همچنان این ساختار تحریمی را حفظ کند و کشورهایی که نمی توانند خرید نفت خود از ایران را به صفر برسانند، در چارچوب ساختار تحریمی آمریکا عمل کنند تا این ساختار حفظ شود. شاهد این موضوع نیز صحبت های پمپئو است که تجارت با ایران در چارچوب اینستکس و تجارت های مجاز ذیل قوانین آمریکا را تایید کرده است. چراکه اولا اینستکس صرفا مربوط به تجارت های بشردوستانه مانند غذا و دارو است و ثانیا قوانین آمریکا نیز تجارت با ایران را صرفا شامل خرید محدود نفت، نگهداری پول آن در حساب کشور خریدار و صادرات برخی کالاهای عمدتا مصرفی به ایران در ازای بخشی از پول می داند.
میزان صادرات نفت ایران به گزارش مرکز تحقیقات کنگره آمریکا_می 2019
درواقع، آمریکا با تعیین سقف خرید نفت برای برخی کشورها اولا به آنها اجازه نمی دهد تا بازی تحریمی این کشور را به هم بزنند، ثانیا با استفاده از قوانین خود و سازوکار اینستکس که صرفا شامل تجارت غذا و کالاهای بشردوستانه است، می‌خواهد ایران را در موقعیت نفت در برابر غذا قرار دهد. به خصوص که سازوکار اینستکس نیز منوط به الزامات FATF شده است که خود راه دور زدن تحریم ها را مسدود می کند.
*چرا باید از آمریکا و اروپا ناامید شد؟
بنابراین در بعد اقتصادی آمریکا فشار حداکثری که می توانسته را به ایران وارد کرده است و اکنون برای نجات سازوکارهای تحریمی خود به تعیین سقف مجاز برای خرید نفت از ایران و همچنین نفت در برابر غذا در چارچوب اینستکس روی آورده است.
در نتیجه از آنجایی که ایران تاکنون هزینه تحریم ها را تحمل کرده است و چارچوب اینستکس نیز کارآیی برای ایران ندارد و صرفا در تکمیل پازل تحریم های آمریکا عمل می کند، بهتر است به جای امید داشتن به این سازوکارها، از این فرصت استفاده کرده و با سامان دادن به اقتصاد داخلی و تقویت سازوکارهای مالی موازی با کشورهای دوست وهمسایه، اولا: ثبات در کشور را حفظ کند، ثانیا: بی توجه به تحریم های آمریکا و همراهی اروپا با این کشور، تجارت خارجی خود را با سازوکارهای مالی جدید سامان دهد و یکبار برای همیشه تحریم ها را بی اثر کند.
یادداشتی از سیدحامد ترابی کارشناس مسائل تحریم/فارس