آیا زیست شبانه در تهران؛ سبب ارتقای پدافند غیرعامل مردم محور می شود؟

به گزارش پایداری ملی، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، اقدام شهرداری تهران برای آزمایش طرح «زیست شبانه» در سطح شهر تهران و تبدیل تعدادی از معابر به محل فعالیت شبانه فروشگاه ها و مراکز فراغتی، از یک سو با استقبال شهروندان روبرو شده است و از سوی دیگر نیروی انتظامی خواهان آن شده است که برای تداوم این طرح پس از ماه مبارک رمضان، تمهیدات بیشتری صورت بپذیرد؛ اما آن چه به نظر می رسد، ضرورت تغییر در سازمان مدیریت شهری برای افزایش زمان فعالیت شهر برای بهره بردن هرچه بیشتر از زمان در اختیار برای تامین نیازهای شهروندان است. 

در زندگی روستایی، روز زمان کار و تلاش و شب زمان استراحت است؛ اما با گسترش زندگی شهرنشینی و افزایش ارتباطات تجاری در جهان، نمی توان همچون گذشته چنین تفکیکی را قایل شد. امروزه به دلیل آنکه اغلب شهروندان در طول ساعات روز تا زمان عصر مشغول به کار هستند، اموری همچون خرید مایحتاج روزانه، پوشاک، مراجعه به مراکز درمانی، فراغت و تفریح به ساعات شبانگاهی منتقل شده اند. از همین رو است که در بسیاری از شهرهای جهان، سازمان شهری، چنان نظم یافته اند که بتوانند پاسخگوی این نیاز باشند.

در وضعیت عادی شب زمانی است که شهر آرام آرام به سمت بی نظمی سوق پیدا می کند و فضاهای شهری امن، تبدیل به فضاهایی بی دفاع می گردند. بسیاری از جرایم در شب های تاریک به وقوع می پیوندند و اغلب باندهای خلافکار فضاهای شبانه را زمانی مناسب برای ارتکاب تخلفات خود در نظر می گیرند. خود این مساله سبب نوعی گریز و طرد حیات شبانه به مثابه حیات ناهنجار و پرخطر در فضاهای عمومی شهری شده است. بدین ترتیب از دید برخی مسوولان استفاده از فراغت شبانه برای شهروندان می تواند تبدیل به زمانی مخاطره آمیز گردد که باعث میشود تا آنان به این نتیجه برسند که بهتر است شهروندان شب را در خانه و بی تحرکی سپری کنند تا آن که وارد فضاهای بی دفاع شوند.

آغاز شب در کلانشهر تهران، زمان اوج حرکات مرکزگریز و مرکزگرایی شهری است. بخش بزرگی از جمعیت این کلانشهر در آغاز شب و پس از پایان کار روزانه خود به سمت حومه های شهری حرکت می کنند و ترافیک گره خورده شریان های اصلی تهران را پدید می آورند. این در حالی است که بخش بزرگی از جمعیت نیز با آغاز شب به سمت مراکز خرید، اماکن تفریحی، مکان های زیارتی شهر و یا برای مهمانی و دید و بازدید به ویژه در تعطیلات آخر هفته به سمت مرکز شهر سرازیر می شوند و در نتیجه گره گاه های ترافیکی در میادین و خیابان های اصلی تهران را پدید می آورند. این وضعیت با آغاز ماه مبارک رمضان و به دلیل آن که اغلب افراد ترجیح می دهند پیش از زمان افطار به مقصد خود برسند، تشدید می گردد.

این در حالی است که به نظر موافقان زیست شبانه، افزایش ساعات کار مراکز تفریحی و فراغتی، می تواند بار ترافیکی متراکم در ساعات افطار را تقلیل دهد و باعث شود تا بسیاری از شهروندان خروج از خانه و حضور در مراکز خرید و امکان تفریحی را به ساعات پایانی شب منتقل نمایند. اما تنها در ماه رمضان چنین اتفاقی رخ نمی دهد. هوای گرم تابستانی نیز محرک دیگری است که باعث می شود شهروندان ترجیح دهند ساعات حضور خود در خیابان ها را به ساعات دیرهنگام شب منتقل نمایند و اغلب شهروندان ترجیح می دهند تا زمان غروب آفتاب در خانه بمانند. 

در عین حال فعالیت شبانه مراکز خرید و امکان فراغتی، می تواند باعث جذب بیشتر نیروی کار، افزایش درآمد مراکز تجاری و ایجاد محیط هایی شلوغ و امن گردد. به نظر موافقان زیست شبانه، حضور گسترده مردم در معابر به خودی خود می تواند باعث ایجاد فضای امن گردد و چهره ناامن شب ها در شهرها را خواهد زدود و مهمتر از همه بر میزان نشاط و شادابی اجتماعی خواهد افزود.

یکی از عناصر افزایش «پدافند غیرعامل»، «حضور مردم» در یک مکان خاص است. حضور گسترده شهروندان همواره باعث می شود تا متخلفان بیش از پیش احتیاط کنند و امکان ارتکاب بسیاری از جرایم خشن بسیار کاهش یابد. امری که به خودی خود باعث افزایش «احساس امنیت» در میان شهروندان خواهد شد.

مخالفان فعالیت شبانه مراکز خرید و امکان تفریحی معتقدند فعالیت شبانه این مراکز در درجه اول باعث افزایش مصرف انرژی خواهد شد. به ویژه در چند سال گذشته که کشور دچار مشکل تامین برق آن هم به دلیل خشکسالی و کاهش توان تولید نیروگاه ها شده بود، فعالیت شب هنگام و طولانی این مراکز باعث مصرف بی رویه انرژی برق می شد.

دلیل دیگر مخالفان، بحث بر سر تامین امنیت این مراکز است. نیروی انتظامی برای تامین امنیت شبانه، در صورت افزایش بسیار زیاد جمعیت حاضر در مراکز مختلف، نیازمند منابع و امکانات بسیار بیشتری خواهد بود و تامین این امنیت بسیار دشوار است. در عین حال پایش و تامین امنیت معابر و اماکن در ساعاتی که نور خورشید وجود ندارد، سخت تر از طول روز است و بیش از پیش نیازمند امکانات و تجهیزات خواهد بود. ضمن آن که در این شرایط امکان بروز نزاع ها، درگیری ها، فروش مواد مخدر، ایجاد مزاحمت های خیابانی و دیگر موارد مخل امنیت، ممکن است بیشتر گردد.

از سوی دیگر برخی از منتقدان باور دارند که فعالیت اقتصادی در شب باعث خواهد شد تا خانواده ها کمتر بتوانند در کنار یکدیگر باشند و این مسئله باعث فشار جسمانی و روانی بیشتر به شهروندان خواهد شد. همچنین فراغت شبانه می تواند از توان نیروهای کار در طول روز بکاهد و آنان خسته و فرسوده در طول روز بر سر کار خود حاضر شوند.

نکته دیگری که مخالفین زیست شبانه به آن اشاره می کنند، آن است که در برخی شهرهای غربی، زیست شبانه یا آنچه که آن را «Nightlife» می نامند، به معنای فعالیت کلوب ها، باشگاه ها و مراکز فساد در ساعات نیمه شب است و بدین ترتیب نفس زیست شبانه در نگاه آن ها، به معنا نوعی سبک زندگی بی بند و بار و منحرف خواهد بود.

زیست شبانه در اغلب شهرهای جهان، به صورت محدوده ای اعمال می شود. بدین معنا در بسیاری از شهرهای مهم جهان همچون «قاهره»، «مسکو»، «والنسیا»، «بوئنوس آیرس» و مانند آن، مراکز خرید، تفریح یا فراغت با دریافت مجوز، در مناطقی خاص و تدارک دیده شده، تا پاسی از شب به ارایه خدمات به مشتریان خود مشغول خواهند بود. در اغلب این شهرها، گردشگران، اولین و بیشترین متقضیان استفاده از زندگی شبانه در شهرها هستند و فعالیت اصلی مراکز فعال در زیست شبانه شهرها، در روزهای پایانی هفته صورت می پذیرد.

فعالیت محدود و منطقه ای برای فراغت شبانه، نه تنها امنیت آن را آسان تر ساخته است؛ بلکه از ایجاد بار ترافیکی اضافه در سطح شهرها می کاهد و باعث افزایش شادی و نشاط در شهرها می گردد. همچنین مراکزی که در طول ساعات نیمه شب فعالیت دارند بایستی هزینه های بیشتری را برای تامین امنیت و خدمات شهری بپردازند تا تبدیل به یک بار مالی و معضل امنیتی برای مدیران شهری نشوند. 

هرچند زیست شبانه در برخی از شهرهای جهان ممکن است با عیش و نوش و رفتارهای خلاف اخلاق گره خورده باشد؛ اما هم اکنون بسیاری از شهرهای مهم کشورهای اسلامی با برنامه ریزی دقیق و فعالانه توانسته اند زیست شبانه را تبدیل به فرصتی برای کنار هم بودن خانواده ها، زیارت از امکان مذهبی و دریافت خدمات ضروری برای افرادی نمایند که در طول روز فرصت دستیابی به این خدمات را نخواهند داشت.

پیش از این چند سالی بود که در ماه مبارک رمضان، برخی امکان همچون رستوران ها و کافه ها، به دلیل ان که امکان فعالیت در ساعات روز را نداشتند، این فرصت را بدست آوردند که تا سحر فعالیت کنند. آزمون فعالیت این مراکز، به نظر موفق بوده است و اکنون مدتی است که این طرح هر ساله اجرا می شود. با موفقیت این طرح، می توان انتظار داشت که نقاط ضعف و قوت اجرای چنین طرح هایی مشخص شوند و بهتر از گذشت اجرا گردند.

در عین حال استقبال شهروندان و خانواده های از گذرگاه های مشخص شده در این طرح، می تواند نشان دهد که طرح مذکور تا چه اندازه موفق بوده است. نکته دیگر آن است که نفس حضور مردم می تواند به خودی خود تبدیل به یک پدافند غیرعامل شده و باعث کاهش آسیب های اجتماعی در نقاطی شود که تا پیش از این در شب های تاریک شهر دچار آسیب بوده اند. 

تجربه اقدامات شهرداری تهران در برداشتن حصارهای پارک های سطح شهر در دهه 1370 و تبدیل پارک ها به مکان هایی که خانواده در شب ها می توانستند در آن ساعاتی را به فراغت و تفریح بگذارنند، تجربه بسیار موفقی بود و حضور گسترده شهروندان به ویژه در شب های بهاری و تابستانی نشان داد که تا چه اندازه این حضور می تواند موجب افزایش امنیت مناطق مختلف شهری گردد. تجربه ای که با تغییر کاربری دره ها و محدوده مسیل ها و تبدیل آن ها به پارک هایی همچون پارک «نهج البلاغه»، باعث شد تا این مراکز از محل زندگی کارتن خواب ها و معتادین، تبدیل به محل فراغت و شادی خانواده ها شوند.

از همین رو با تجربه تبدیل برخی خیابان ها و معابر تهران به مراکز زیست شبانه می توان فرصت جست و با فعال کردن این خیابان ها، در شب های گرم بهار و تابستان، علاوه بر ایجاد فرصت های بیشتر برای اشتغال و کسب درآمد برای شهروندان، مرکز شهر را تبدیل به نقاطی امن و فراغتی ساخت. نقاطی که شب در آن ها، نه یادآور تاریکی و تنهایی که یادآور امنیت و فراغت خواهد شد.