میراث اورانیوم قرقیزستان در چه مناطقی قرار دارد؟

مراکز اصلی استخراج و پردازش سنگ معدن رادیواکتیو در قرقیزستان عبارتند از کارخانه معدنکاری و شیمیایی لنین‌آباد سابق، کارخانه معدنکاری کارا بالتا (KGRK) و کارخانه معدنی و متالورژیکی قرقیزستان.

غنی‌ترین میراث اورانیوم در منطقه جلال آباد است.

به این ترتیب، 23 زباله دان رادیواکتیو و 13 پسماند معدنی در شهر مایلی سو با 3.1 میلیون مترمکعب مواد زائد رادیواکتیو قرار دارد. سه مرکز دفن زباله در روستای سومسار با 4.1 متر مکعب زباله سمی قرار دارد. هشت زباله دان در روستای شکافتار حاوی 0.7 میلیون متر مکعب ضایعات وجود دارد.

در روستای ساوِتسکی، استان باتکن، دو زباله دان با حجم 1.6 میلیون متر مکعب وجود دارد. در روستای کاجی سای در منطقه ایسیک کول، یک زباله دان با حجم 0.4 میلیون متر مکعب، و چهار زباله دان و چهار پسماند معدنی و کوهستانی در روستای مین کوش، استان نارین قرار دارد. در آنجا 2 میلیون متر مکعب زباله رادیواکتیوی دفن شده است.

علاوه بر این، در شهر کارا بالتا و روستای آک توز دو زباله دان بزرگ وجود دارد که فعال می‌باشند.

بر اساس برخی اطلاعات، حجم کل زباله های رادیواکتیو که در پسماند معادن کارا بالتا قرار دارد حدود 37 میلیون متر مکعب است و ظرفیت طراحی تخلیه زباله تقریبا دو برابر یعنی 63.5 میلیون متر مکعب است.

محل دفن اورانیوم در کارا بالتا یکی از پنج زباله دان بزرگ در جمهوری است. تاسیسات کارخانه معدنکاری کارا بالتا در برنامه کلان استراتژیک بازسازی میراث اورانیوم در آسیای مرکزی قرار دارد.

زباله دان‌های آک توز در منطقه کمین استان چوئی واقع شده است. از سال 1942، سنگ معدن حاوی عناصر سرب، روی و عناصر خاکی کمیاب در اینجا استخراج و پردازش شده است. سنگ‌های پردازش شده در این منطقه دارای عناصر رادیواکتیو از مواد معدنی حاوی توریم (تورنیک، توریت، زیرکونیم و غیره) هستند. به گفته کارشناسان، در نزدیکی روستای آک توز چهار زباله دان با حجم کل حدود 2.3 میلیون متر مکعب و سه پسماند معدنی با زباله‎های سنگ زنی وجود دارد.

عواقب استخراج اورانیوم نه تنها برای قرقیزستان بلکه برای همسایگان آن نیز وجود دارد. به عنوان مثال، زباله دان‌های مایلو سو در منطقه ریزشی لغزشی قرار دارد. به هنگام بلایای طبیعی، آنها ممکن است از بین بروند، و مواد سمی به رودخانه راه یابند.

در نتیجه، آب آن را به دره فرغانه، که در آن 14 میلیون نفر زندگی می‌کنند، خواهد برد.

زباله دان‌ها در آک توز یک تهدید دائمی هستند. همانطور که قبلا اتفاق افتاده است: در سال 1964، سیل قسمت بزرگی از یکی از زباله دان‌ها را شسته به رودخانه چو رساند و مواد رادیواکتیو را به قزاقستان منتقل کرد. متخصصان وزارت مواقع اظطراری می‌گویند که پس از هر باران، مواد رادیواکتیو به داخل رودخانه‌ای که در این مکان جاریست، راه می‌یابند.

زباله دان تویوک سو در نزدیکی روستای مین کوش - در مرکز قرقیزستان واقع شده است. با توجه به این واقعیت که سازه‌های ذخیره سازی از دهه 60 قرن گذشته اصلاح نشده است، آبی که از زیر زباله دان به رودخانه تویوک سو مستقیما جریان می‌یابد، از میان روستا نیز می‌گذرد. وزارت مواقع اضطراری گفت که آب نهر 100 بار قوی‌تر از حد معمول آلوده شده است.

وضعیت مشابه در مورد سایر زباله دان‌های بزرگ نیز وجود دارد. اگر آنها را احیا نکرد، در صورت لغزش، گِل دهی و دیگر پدیده‌های طبیعی، فلزات خطرناک می‌توانند وارد آب شوند. در این صورت آسیب به محیط زیست بسیار عظیم خواهد بود.

دولت قرقیزستان تمام خطرات میراث اورانیوم کشور را درک می‌کند. اما با ابزارهای خود را برای حل این مشکل نداریم. تنها گزینه این است که از جامعه بین‌المللی درخواست کمک کند. به همین دلیل، قرقیزستان به طور فعال این موضوع را در سطح جهان مطرح می‌کند.

با تهیه پیش نویس قرقیزستان در سال 2013، قطعنامه سازمان ملل متحد در مورد نقش جامعه بین المللی در پیشگیری از تهدید رادیواکتیو در آسیای مرکزی به تصویب رسید.

در سال 2017، این قطعنامه به روز شد. کشورهای اهداکننده دوباره توجه خود را به نیاز به اقدامات فوری برای بازسازی ضایعات نشان دادند.

معاون نخست وزیر، کوبات‌بِیک بورونوف، در جلسه پارلمانی قرقیزستان گفت: "ما توانبخشی و احیای زباله دان‌ها را تنها به کمک هزینه‌های بین المللی انجام می‌دهیم."

برای حفظ زباله‌دان‌ها 94 میلیون سوم (واحد پول قرقیزستان) هزینه شده است. هزینه‌های برآورد شده 134 میلیون سوم است.

کوبات‌بِیک بورونوف خاطر نشان ساخت: "پیش از این، سالانه 3 میلیون سوم از بودجه برای حفظ 58 زباله دان، که تحت نظارت وزارت مواقع اظطراری قرار دارد، اختصاص داده می‌شد. سپس مبلغ به 8 میلیون سوم افزایش یافت. امروزه، 13-15 میلیون سوم از بودجه برای نگهداری از سازه‌های حفاظتی در شرایط مناسب اختصاص داده است. شما می دانید که این کافی نیست".

وی اضافه کرد که در سال‌های 2004-2012، یک پروژه بزرگ در زمینه احیای زباله دان‌ها در مایلی سو در کشور اجرا شد. مقدار سرمایه گذاری 12 میلیون دلار بود.

مؤسسات مالی مختلف سالانه 1-2 میلیون دلار برای پروژه‌های مربوط به بازسازی پسماندها اختصاص می‌دهند.

کوبات‌بِیک بورونوف گفت: "بزرگترین پروژه تا به امروز، تخصیص 2 میلیارد سوم برای تجمیع چهار زباله دان در مین کوش به یکی بوده است. این پروژه تا سال 2023 تکمیل خواهد شد. پروژه احیاء کاجی سایا تکمیل شده است. در سال 2016، همراه با اتحادیه اروپا، ما یک حساب اعتمادی برای احیای زباله دان‌ها در قرقیزستان، ازبکستان و تاجیکستان ایجاد کردیم. تا به امروز حدود 40 میلیون یورو جمع آوری شده است. از این مقدار، 14 میلیون یورو از سال جاری، اتحادیه اروپا به همراه بانک اروپایی بازسازی و توسعه به قرقیزستان اختصاص خواهد داد. علاوه بر این، آماده سازی مطالعات امکان سنجی و سایر بازرسی‌ها تحت نظارت بانک اروپایی بازسازی و توسعه برای بازسازی زباله‎دان‌ها در مایلی سو، شکافتار و سو سامیر در حال انجام است".

در سال 2013، در کشورهای مستقل مشترک المنافع، اجرای برنامه جامع بین دولتی "احیای قلمرو کشورهای تحت تاثیر صنایع معدنی اورانیوم" برای سال‌های 2013-2023 آغاز شد. در چارچوب این برنامه احیای زباله دان‌های مین کوش و کاجی سای در قرقیزستان در نظر گرفته شده است. کار روی این تاسیسات توسط شرکت روسی Rosatom انجام می‌شود.

در آخرین کنفرانس کشورهای اهدا کننده برای بازسازی تاسیسات اورانیوم در آسیای مرکزی در نوامبر 2018، اتحادیه اروپا 10 میلیون یورو اضافی اختصاص داد. این وجوه علاوه بر مبلغ 16 میلیون یورو خواهد بود که پیش از این از سوی اتحادیه اروپا تأمین شده است.

پیتر بوریا، نماینده ویژه اتحادیه اروپا در آسیای مرکزی، گفت: "آغاز اولین کارهای بازسازی در اواخر سال 2019 انتظار می‌رود با هماهنگی سریع همه مسائل از جانب قرقیزستان روبرو شود. در عین حال، هزینه کل کار در هفت سایت انتخاب شده در منطقه در حدود 85 میلیون یورو تخمین زده شده است، که 50 میلیون یورو هنوز تامین نشده است. به همین دلیل بسیار مهم است که با اهداکنندگان بالقوه، از جمله کشورهای آسیای مرکزی، برای بالا بردن آگاهی از همه خطرات زیست محیطی و امنیت، برای جذب کسری بودجه ادامه کار دهیم."