ژنتیک مشکل کمبود دام را رفع میکند/امنیت غذایی در گروی ذخایر زیستی

منابع ژنتیکی در نهایت مورد استفاده خودمان قرار می‌گیرد؛ این منابع ژنتیکی در حوزه‌های مختلفی هستند؛ سلول‌های انسانی، جانوری، میکروارگانیسم های گیاهی و مولکولی از جمله حوزه‌های منابع ژنتیکی در کشور هستند؛ این حوزه‌ها به ۴ بخش تقسیم شده اند از این رو بانک ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران چهار موضوعی است.

این منابع ژنتیکی کاربردهای زیادی دارند. درمان بیماری‌های ژنتیکی، احیای نمونه‌های جانوری در حال انقراض، تحقیقات کاربردی، تولید گیاهان رو به انقراض، تولید بذرهای هیبرید و … از جمله کاربردهای منابع ژنتیکی به شمار می‌روند که محققان ما در مجتمع تحقیقاتی جهاد دانشگاهی در هر کدام از بخش‌ها تحقیقاتی در دست اجرا دارند.

این ذخایر در امنیت غذایی و تولید فراورده ها نیز به کار می‌روند؛ اگر بخواهیم از این ویژگی‌ها به نفع پیشبرد امنیت غذایی، سلامت و تولید فرآورده‌ها استفاده کنیم، باید از آنها محافظت کنیم.

در بسیاری از مناطق، همین گونه‌های جانوری، گیاهی، میگروارگانیسمی هستند که با شرایط سخت سازگار شده اند؛ خشکسالی و بحران کم آبی در کشور ما وجود دارد از این رو نمونه‌های ژنتیکی موجود خیلی می‌توانند کاربردی باشند.

تحقیق روی این نمونه‌ها و شناسایی رفتار آنها در مقابله با شرایط نامساعد محیطی و استفاده از خصوصیات و صفات ژنتیکی آنها می‌تواند برای دستیابی به امنیت غذای به ما کمک کند. نمونه‌های ژنتیکی موجود قابل تکثیر هستند و با شرایط آب و هوایی خودمان سازگارند؛ معمولاً در این مواقع از این نمونه‌ها استفاده می‌کنیم.

در این شرایط آب و هوایی از نمونه‌های ژنتیکی همه ۴ موضوع گیاهی، انسانی، جانوری و مولکولی می‌توانیم استفاده کنیم.

نمونه‌های ژنتیکی و DNA آنها در هیچ جای دنیا مساوی نیست و همین ارزشمند است، زیرا این ذخایر و منابع با آب و هوای کشور ما سازگار شده اند. میکروارگانیسم ها، مولکول‌ها، گیاهان، جانوران، انسان همه اینها دارای صفات و ویژگی‌های خاصی هستند که کشور ما غنی از این نمونه‌ها است. بنابراین منابع ژنتیک یک منبع و ذخیره گاه برای کشور محسوب می‌شوند. این در طی سالیان سال در یک جامعه رشد می‌کند و نه تنها سازگار شده بلکه تکامل هم پیدا کرده‌اند.

قطعاً کشور ما یکی از غنی‌ترین ذخایر زیستی را دارد و آن هم به خاطر تنوع جغرافیایی است. کشور ما از شش اقلیم پنج اقلیم را دارا است و به واسطه این ۵ اقلیم، تنوع گونه‌های زیستی و جانوری در کشور ما بسیار بالا است و به لحاظ غنای گیاهی و تنوع زیستی دارای ۱۱ اقلیم از ۱۳ اقلیم شناخته شده جهانی است. از هشت هزار گونه گیاهی موجود در کشور، بیش از دو هزار و ۳۰۰ گونه دارای خواص دارویی هستند و از تعداد کل گونه‌های شناخته شده در کشور نیز ۱۷۲۸ گونه، گیاهان بومی ایران هستند و فقط در این سرزمین می رویند که به عنوان یک ظرفیت انحصاری در کشور محسوب می‌شوند و منابع مولکولی و میکروارگانیسمی هم که جای خود را دارد.

ما دام‌هایی داریم که با شرایط کشورمان سازگاری زیادی دارند. شتر دوکوهانه، گاو سیستانی و … سازگار با کم آبی و شرایط گرم و خشکسالی هستند که سازگاری نمونه‌های خارجی با این شرایط کمتر است. قطعاً با اصلاح دام می‌توان تولید پروتئین را با شرایط محیطی کشور افزایش داد و وابستگی به کشورهای دیگر را کمتر کرد.

بله. تحقیقات برای تولید مرغ اجداد در سال ۹۷ آغاز شد و از سال ۹۸ در مجتمع تحقیقاتی جهاد دانشگاهی رسماً آغار خواهد شد. خروجی این لاین سال بعد مشخص می‌شود.

آمریکا و انگلستان و بلژیک.

تحقیقات و فعالیت‌های سالهای گذشته در کشور ما در خصوص مرغ اجداد متأسفانه در سالهای اخیر کمتر مورد توجه بوده است، تمرکز تحقیقات ما در خصوص مرغ اجداد بر روی نمونه‌های بومی کشور است که در حال حاضر فاز مطالعاتی آغاز شده است.

کشورهای دیگر سال‌هاست روی این موضوع کار کرده‌اند. باید به سراغ تأمین نیاز داخلی برویم و اگر بتوانیم در کاهش واردات تأثیر بگذاریم، بسیار سودآوری خواهیم داشت. در صورت تأمین نیاز وابستگی به بیرون کم خواهد شد؛ آن وقت است که می‌توانیم سراغ صادرات برویم.

متأسفانه ما هنوز بسیاری از بذرهای هیبرید را وارد می‌کنیم؛ بذرهای هیبرید را بعد از کشت دوباره نمی‌توان کشت داد؛ از این رو ما همواره باید نیازمند واردات باشیم اما اگر خودمان تولید کنیم بی نیاز از واردات می شویم؛ ما در صدد هستیم بذرهای ی را تولید کنیم که با ویژگی‌های کشور خودمان سازگار است.

روی تولید بذر خیار هیبرید اقداماتی را انجام داده‌ایم و سایر سبزیجات، فلفل، گوجه فرنگی، ملون ها جز برنامه‌های ما هستند.

امنیت غذایی به دسترسی همه افراد یک جامعه، در تمام عمر به غذای کافی و سالم برای داشتن زندگی سالم و فعال گفته می‌شود و در آمد خانوار از عوامل مهم در تأمین امنیت غذایی در یک جامعه است. عامل مهم دیگر در تأمین امنیت غذایی جامعه، ذائقه و دانش تغذیه‌ای خانواده‌ها در نحوه تخصیص بودجه برای تهیه بهترین نوع غذای در دسترس و چگونگی تقسیم غذا در خانواده به شمار می‌رود. البته به این تعریف عدم وابستگی به کشورهای خارجی برای تولید مواد غذایی را می‌توان اضافه کرد. رقابت بر سر زمین‌های کشاورزی و منابع آب، قیمت بالای انرژی و تغییرات آب و هوایی همگی نشان می‌دهد که باید با منابع کمتر، غذای بیشتری برای مردم سرتاسر جهان تولید شود. رشد پایدار در بخش کشاورزی، عاملی حیاتی برای تغذیه جهان در دهه‌های آتی است.

ما حیوان و گیاه را به خاطر خودمان تولید می‌کنیم و تولید اینها امینت غذایی است که به خودمان باز می‌گردد. در اصل اگر غذای دام وابسته به خارج باشد ما امنیت غذایی نداریم.

به عنوان مثال ما در تولید پروبیوتیک ها چندین پروژه تعریف کرده‌ایم. همچنین به تازگی قصد داریم از نمونه‌های وارداتی کمتری برای غذای دام استفاده کنیم چون اکنون وارد کشور می‌شود و به نوعی مواد خوراکی دام و ماکیان ما وارداتی هستند که این می‌تواند تأثیر در سلامت دام داشته باشد و این چرخه سلامت انسان را به خطر بیاندازد. وقتی خوراک دام و ماکیان پروبیوتیک ایرانی باشد این دام و مرغ‌ها به استفاده انسان می‌رسد و این امنیت غذایی برای افراد جامعه ما فراهم می‌شود. این یک چرخه است و سلامت انسان را تأمین می‌کند.

بله بخشی از تولید محصول ارگانیک تغذیه دام‌ها و ماکیان با مواد سالم و طبیعی است. گوشت و محصولات دامی ارگانیک از دام‌هایی تولید می‌شوند که در شرایط طبیعی و با عادت‌های طبیعی دام پرورش یافته‌اند.

بله این بحث جمعیت در هر کشوری مهم است. غذایی که تولید می‌شود برای یک جمعیت خاص است. ولی وقتی جمعیت زیاد شود و غذا کم شود. باید جایگزین داشته باشیم.

ما می‌توانیم ژنتیک را به کمک تولید کنندگان بیاوریم. به جای تولید یک تن می‌شود تا ۱۰ تن را در همان سطح و با همان آب و خاک تولید کرد. این موضوع کمک به نسل‌های آینده است.

ژنتیک می‌تواند کمک کند تا دام و غذای دام را با آب و خاک مرغوب خودمان تولید کنیم. ژنتیک سازگار با شرایط تنها راه چاره است.

قطعاً آفت، آتش سوزی، حوادث غیر مترقبه، می‌تواند دام و طیور و گونه‌های گیاهی و درنهایت انسان را تهدید کند؛ ژنتیک می‌تواند به سراغ رفع این تهدیدها بیاید. اگر نمونه را داشته باشیم می‌توانیم احیا کنیم. همین موضوع برای حیوان قابل تکرار است.

بله. یکی از طرح‌هایی که در این مرکز پیگیری می‌شود تغذیه دام از جلبک‌ها است. جلبک‌ها منبع غنی از آمینو اسید، چربی، نشاسته و … هستند. برخی از جلبک‌ها دارای سلول‌های چربی هستند و از آنجایی که همه موجودات زنده دارای ژنتیک هستند می‌توانند انرژی مورد نیاز دام را برطرف کنند و در نهایت این دام مورد استفاده انسان‌ها قرار می‌گیرد. این پروژه اکنون در حال پیگیری و تحقیقات در مرکز ذخایر است که امیدوار هستیم بدین واسطه نیاز تغذیه دام را به واسطه جلبک‌ها بر طرف سازیم.

تعداد کل نمونه‌ها در مرکز ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران برابر با ۴۹ هزار و ۵۰۰ نمونه است که در سال ۱۳۹۷ میزان نمونه‌های جمع آوری شده حدود یک هزار و ۳۰۰ نمونه بوده است. آمار تفکیک شده نمونه‌های ژنتیکی گیاهی برابر با ۲۲ هزار، نمونه‌های سلولی و جانوری ۹ هزار و ۳۳۰، میکروارگانیسم ها برابر با ۴ هزار و ۴۵۰، نمونه‌های مولکولی برابر با ۱۳ هزار و ۶۵۰ هستند.

در سال ۹۷ محققان موفق شدند ۳۵۳ نمونه گیاهی، هزار و ۳۴۰ نمونه نمونه‌های سلولی و جانور، ۱۱۰ نمونه میکروارگانیسم و ۹۰ نمونه مولکولی را جمع آوری کنند.

بله. همین نمونه‌های ژنتیکی هم با تلاش محققان کشور در بانک ذخیره شده است؛ اما هزینه‌های بالا از جمله عواملی هستند که مانع از جمع آوری بسیاری از نمونه‌ها می‌شود. برای جمع آوری این منابع ژنتیکی لازم است کارشناسان به اقصی نقاط کشور بروند که محدودیت بودجه مانع از انجام بسیاری از کارها می‌شود.

خیر، بودجه مرکز ذخایر ژنتیکی و زیستی کاهش پیدا نکرده، ولی درصد افزایش آن زیاد نبوده و به همین دلیل شناسایی برخی گونه‌ها با افزایش هزینه‌ها کمتر می‌شود. در حال حاضر برای جمع آوری نمونه باید هزینه شود و این هزینه نسبت به سالهای گذشته نیز تغییر کرده است.

کشورهای همسایه، عراق، افغانستان، قرقیزستان. اما جدا از این، کشورها همواره خواستار این هستند که نمونه‌های ژنتیکی ایران را داشته باشند. اما ما نمی‌توانیم حتی یک دانه بذر را از کشور خارج کنیم.

گمرک کشور همواره جلوی ورود و خروج مشکوک را می‌گیرد. اما متأسفانه نمونه‌های ژنتیکی به طرق مختلفی از کشور خارج یا به کشور وارد می‌شوند.

ورود نمونه‌های مشکوک به کشور ما لطمه وارد می‌کند؛ این نمونه‌ها می‌تواند به صورت یک نمونه مهاجم گونه‌ها، نمونه‌های ژنتیکی را مورد تهدید قرار داده و از بین ببرد.

بله در گمرک از نمونه‌ها بازدید می‌شود، در هر صورت باید در ورود و خروج نمونه‌های ژنتیکی کنترل وجود داشته باشد تا منجر به نابودی یک نسل و ذخایر ژنتیک نشود.

کشورهای اطراف ما و همسایه قدرت حفظ ذخایر ژنتیکی را ندارند. ما چهار بانک گیاهی، جانوری، میکروارگانیسمها و مولکولی را با هم داریم اما دیگر کشورها ۲ موضوعی یا ۳ موضوعی هستند و ۴ موضوع را با هم را ندارند.

بله کشور مالزی اخیراً از بانک ذخایر ژنتیکی و زیستی بازدید داشت و علاقه دارند که برای توسعه همکاریهای مشترک چنین بانکی در کشورشان ایجاد شود. ما می‌توانیم برای راه اندازی مرکز ذخایر ژنتیکی و زیستی در مالزی دانش فنی لازم را به آنها منتقل کنیم. لذا لازم است که ابتدا زیر ساختهای مورد نیاز در آنجا توسط کارشناسان ما ایجاد شود.

ذخایر ژنتیکی در واقع مثل خزانه هستند اما مهم کاربرد و رویکرد جدید روی ذخایر ژنتیکی است. چیزی که جدایی از بحث ذخیره و بانکینگ مهم است بهره برداری است؛ در بسیاری از موارد اگر بتوانیم با تولیدش درآمدزایی داشته باشیم مهم است.

با توجه به شرایط اقلیمی کشور میکروارگانیسم هایی که به خشکی، شوری و گرما مقاوم هستند بسیار جالب هستند آنها می‌توانند تأثیر زیادی در امنیت غذایی آینده ما داشته باشند، با بررسی و شناسایی ویژگی‌های آنها و انتقال این ویژگی‌ها می‌توان گیاهان مقاوم به شرایط نامساعد با عملکرد مناسب تولید کرد؛ اینها می‌توانند در شرایط زمینهای کم بازده رشد و نمو کرده و به آب کمتری نیاز داشته باشند.

در سالهای اخیر فعالیت‌های انسان سبب افزایش اثر گلخانه‌ای و گرم شدن کره زمین شده است، بطوریکه علاوه بر تغییرات زیست محیطی مخرب، یک خطر بسیار جدی برای حیات و بقای بسیاری از موجودات بوجود آمده است و سبب تخریب برخی از اکوسیستم‌های طبیعی شده است.

در سالهای آینده گرم‌تر شدن اتمسفر سبب افزایش خشکی، کاهش منابع آبی و کاهش اراضی قابل کشت در بسیاری از نقاط مختلف جهان خواهد شد، لذا بنظر می‌رسد از این پس بشر باید به دنبال منابع ژنتیکی مقاومی باشد که توانایی زندگی و رشد در شرایط سخت اقلیمی آینده را داشته باشند.

در این میان بسیاری از گیاهان، جانوران و میکروارگانیسم های کشور ما در مناطقی با بارندگی کم، دما و شدت نور زیاد رشد می‌کنند که به نظر می‌رسد دارای توانایی‌های نهفته‌ای برای تحمل این شرایط باشند. با توجه به اهمیت گیاهان و میکروارگانیسم ها در سلامت و توسعه اقتصادی جامعه، شناسایی نیازهای اکولوژیکی آنها نظیر میزان تشعشع و درجه حرارت و رطوبت و همچنین آستانه تحمل آنها در مقابل کمبود و یا زیادی عوامل محیطی ضروری است.

بسیاری از گیاهان و جانوران بومی کشور ما عموماً برای رشد نیاز به نهاده زیادی ندارند. لذا رویکرد آینده مرکز ذخایر ژنتیکی و زیستی، تحقیقات کاربردی و استفاده از نتایج آنها برای برطرف کردن مشکلات صنایع غذایی و دارویی و دامی کشور است.