برخی دیدگاه‌های قرآنی در حکمت وقوع بلایای طبیعی

به گزارش پایداری ملی، بلایای طبیعی، آن دسته از حوادث زیانباری هستند که طبیعت آن را بر جوامع تحمیل می‌کند و معمولاً غیرقابل پیش‌بینی بوده و یا حداقل از مدت‌های پیش نمی‌توان وقوع آنها را پیش‌بینی کرد و اغلب اوقات زیان‌های جانی و مالی فراوانی بر جای می‌گذارند که شامل سیل، رانش زمین، سقوط بهمن، زلزله، فوران آتشفشان، آتش سوزی‌های مهیب و گسترده، قحطی و خشکسالی است.

در یک نگاه علمی این حوادث بر اثر تغییرات عظیم جوی و تحولات نابهنگام زمینی رخ داده و موجبات ایجاد خسارت‌های سنگین را فراهم می‌آورد. اما در نگاه اندیشه‌ی دینی، گاهی منشأ بلایای طبیعی تحت تأثیر عوامل ماوراء الطبیعه است که این نگاه در تمام کتب ادیان آسمانی از جمله قرآن وجود دارد؛ در عین حال همچنان که بسیاری از حکمت‌های این وقایع برای عموم انسان‌ها قابل فهم و درک نیست، اما می‌توان به برخی از حکمت‌های آنها دست یافت. کشف این حکمت‌ها یا ممکن است از طریق آموزه‌های قرآنی و روایی و یا گذشت زمان و یا هر دو باشد؛ مانند آنچه در زمان یوسف نبی(ع) رخ داد و جامعه مصر به هفت سال قحطی مبتلا شد و در این بین کسانی که از رسول زمانه خویش پیروی کردند، از این آزمون الهی به سلامت عبور کردند. نتیجه درایت یوسف(ع) در مدیریت الهیِ این قحطی، ایمان مردم ملحد مصر به خداوند متعال را همراه داشت. بنابراین خشکسالی به عنوان یکی از بلایای طبیعی عاملی برای موحد کردن مردم مصر شد.

با این وجود خداوند حکیم و مهربان که همواره برای رشد انسان‌ها و بیداری جوامعی که از ارزش‌های دینی فاصله گرفته‌اند، از ابزارهای مختلف از جمله ابتلائات جانی و مالی استفاده می‌کند؛ چرا که هدف و مقصد نهایی تمامی انسان‌ها به سوی قیامت و قرارگیری در پیشگاه خداوند متعال اس لذا هرگونه غفلت از ارزشهای الهی موجب زیان اخروی آن‌ها خواهد شد. بنابراین در نگاهی دیگر می‌توان گفت بلایای طبیعی ابزاری برای توجه انسان‌ها به سوی خداوند متعال است هرچند با سختی‌های فراوان همراه باشد، اما ارزشی است که قیمتی بر آن نمی‌توان نهاد. 

از این منظر است که امام صادق(ع) در روایتی می‌فرماید: «اگر مؤمن پاداشی را که برای مصیبت‌ها خداوند برایش در نظر گرفته بداند، هر آینه آرزو می‌کند که او را با قیچی تکه تکه کنند.» (اصول کافی، ج3، ص354) 

خداوند این نوع نگاه را در آیات متعددی از کتاب خویش تأیید می‌کند. در آیه22 سوره یونس می‌فرماید: «هُوَ الَّذی یُسَیِّرُکُمْ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ حَتَّى إِذا کُنْتُمْ فِی الْفُلْکِ وَ جَرَیْنَ بِهِمْ بِریحٍ طَیِّبَةٍ وَ فَرِحُوا بِها جاءَتْها ریحٌ عاصِفٌ‏ وَ جاءَهُمُ الْمَوْجُ مِنْ کُلِّ مَکانٍ وَ ظَنُّوا أَنَّهُمْ أُحیطَ بِهِمْ دَعَوُا اللَّهَ مُخْلِصینَ لَهُ الدِّینَ لَئِنْ أَنْجَیْتَنا مِنْ هذِهِ لَنَکُونَنَّ مِنَ الشَّاکِرینَ»

او کسى است که شما را در خشکى و دریا می‌کند، تا وقتى که در کشتی‌ها باشید و آنها با بادى خوش، آنان را ببرند و ایشان بدان شاد شوند [بناگاه‏] بادى سخت بر آنها وَزَد و موج از هر طرف بر ایشان تازد و یقین کنند که در محاصره افتاده‌‏اند، در آن حال خدا را پاکدلانه مى‏‌خوانند که: «اگر ما را از این [ورطه‏] برهانى، قطعاً از سپاسگزاران خواهیم شد.»

یا خداوند در سوره بقره بلایای طبیعی را آزمونی برای صبر مؤمنان تلقی می‌کند و می‌فرماید: «و قطعاً شما را به چیزى از [قبیلِ‏] ترس و گرسنگى، و کاهشى در اموال و جانها و محصولات مبتلا می‌کنیم و به صبرکنندگان بشارت بده؛ وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ‏ بِشَیْ‏ءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرین‏».

پس  حداقل بر اساس همین دو آیه، سوق دادن مؤمنان به سوی شاکر بودن و عدم کفران نعمت و همچنین نهادینه کردن صبر و نیز در ورای آنها توجه خالصانه به خداوند متعال در انسانها، گزاره‌هایی ارزشی در حکمت وقوع بلایای طبیعی محسوب می‌شود.