كاهش وابستگی بودجه به نفت دستاورد مهم انقلاب اسلامی در حوزه اقتصادی

پایداری ملی| «بودجه دولت ایران یک خاصیت عمده دارد و آن وابستگی و اتکاء بسیار شدید آن به درآمد نفت است که بطور متوسط حدود 75 درصد درآمدهای دولت را تشکیل می‌دهد» این جمله بخشی از مقدمه قانون بودجه سال 1358 است که نشان می‌دهد بودجه عمومی کشور در سال قبل از انقلاب اسلامی وابستگی 75 درصدی به درآمدهای نفتی داشته است و این موضوع از همان روزهای اول موجب نگرانی سیاست‌گذاران اقتصادی انقلاب شده بود. اما آنچه روشن است قطع این وابستگی برای کشوری که حدود 3 دهه وابستگی شدید تاریخی به درآمدهای نفتی داشته و همچنین حدود 10 سال بعد از انقلاب با جنگ مواجه شد و پس از آن نیز باید دست به بازسازی می‌زد، کار آسانی نبود. به همین دلیل در دو دهه اول انقلاب درصد وابستگی بودجه به درآمدهای نفتی تقریباً نتوانست از 60 درصد کمتر شود اما در دهه سوم و چهارم بعد از انقلاب اسلامی با ایجاد صندوق ذخیره ارزی و صندوق توسعه ملی تلاش شد که بودجه دولت نسبت به درآمدهای نفتی وابستگی کمتری پیدا کند.

 همانطور که در نمودار ذیل مشاهده می‌شود از سال 1389 به بعد یعنی سال تاسیس صندوق توسعه ملی روند فزاینده کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی در بودجه عمومی کشور آغاز شد و از 75 درصد در انتهای رژیم پهلوی به 32 درصد در سال 1397 رسید، یعنی در طول 40 سال، 43 درصد از وابستگی بودجه به نفت کاسته شد. البته در سال 1395 وابستگی بودجه به نفت کمترین میزان خود را تجربه کرد و به 27 درصد رسیده بود و این موضوع از نظر منطق بودجه‌ریزی‌ یک دستاورد مهم محسوب می‌شود. البته لازم به ذکر است که در کنار تاسیس صندوق توسعه ملی، تصویب قانون مالیات بر ارزش افزوده در سال 1387 و توسعه بازارهای مالی نیز به دولت کمک کرد تا بتواند کاهش سهم درآمدهای نفتی را در بودجه عمومی جبران کند.ز