من‌وتو گرا داد، اپل پاتک‌ زد

به گزارش پایداری ملی،«یه سوال، اپل چیکارتون کنه نمی‌خرینش؟» این پیام شاید کوتاه‌ترین و در عین حال کامل‌ترین جمله‌ای است که می‌تواند رابطه بین استفاده‌کنندگان ایرانی از محصولات اپل و این کمپانی بزرگ آمریکایی را نشان دهد. از گذشته تا امروز، از نسل‌های قدیمی محصولات  تلفن همراه اپل تا محصولات جدید آن همواره محدودیت و سبک خاص خدمات‌دهی جزء جدانشدنی آن بوده است. گاهی کاربران این محصولات در نقل و انتقال و دریافت و ارسال یک فایل ساده در تلفن‌های همراه خود و دوستان دچار مشکلات جدی می‌شوند و گاهی هم مثل همین چند روز اخیر، از هیچ نرم‌افزاری -که خدمات مورد‌نیاز آنها را در داخل کشور فراهم می‌کند- نمی‌توانند استفاده کنند؛ یک روز درگیر رفع‌خطای 1009 هستند و روز دیگر برای دریافت برنامه‌ها باید مدت زیادی منتظر بمانند که اپ‌استور وصل باشد تا امکان دانلود به آنها بدهد. نوشتن از مصائب استفاده از گوشی‌های شرکت اپل می‌تواند آنقدر ادامه پیدا کند که تمام فضای صفحه روزنامه را هم پر کند، اینکه نمایندگی رسمی اپل در ایران وجود ندارد، هیچ نهاد و سازمانی هم پاسخگوی مشکلات احتمالی این برند نیست و... هم بخشی دیگر از مشکلات است اما این حجم بالای مشکلات، هیچ‌وقت نتوانسته ایرانی‌ها را از خرید محصولات شرکت اپل منصرف کند. شاید هم این مشکلات دربرابر کیفیت بالای محصولات تولید‌شده و لذت استفاده از آن، حرفی برای گفتن نداشته باشد. (این جمله آخر را البته منهای طرفداران اپل که به محصولات آن به‌عنوان یک کالای لوکس جهت خودنمایی و... نگاه می‌کنند، اضافه کنید.)

برای بازشدن و فهم بهتر مقصود گزارش به بخشی از مشکلات ایجادشده چند وقت اخیر توسط شرکت اپل برای کاربران برخی کشورها ازجمله ایران اشاره می‌کنم. سپتامبر سال 2016 میلادی اپل به‌تدریج درهای ورود ایرانی‌ها به اپ‌استور مخصوص این کمپانی را باز و امیدی بین کاربران این محصولات ایجاد کرد که احتمالا این گشایش‌ها بیشتر خواهد شد و برخی محدودیت‌ها هم لغو می‌شود. اما حدود پنج ماه بعد ناگهان با حذف نرم‌افزار دیجی‌کالا به‌عنوان نرم‌افزار یکی از پرطرفدارترین فروشگاه‌های اینترنتی ورق برگشت. همزمانی این اقدام با سیاست دونالد ترامپ در ایجاد محدودیت‌هایی برای ورود ساکنان هفت کشور ازجمله ایران به خاک آمریکا پیوندی را میان این دو ایجاد کرد که البته بیراه هم نبود. استفاده از سیستم پرداخت شاپرک که به‌طور کامل از سیستم‌های بین‌المللی جداست و در تئوری از شرایط و ضوابط اپل پیروی نمی‌کند، بهانه اپ‌استور برای حذف دیجی‌کالا بود.

بعد از حذف دیجی‌کالا این سیاست دولت آمریکا در قبال نرم‌افزارهای توسعه‌دهنده و ساخته‌شده توسط کشورهایی که در تحریم این کشور هستند، ادامه پیدا کرد. شهریور سال گذشته نیویورک‌تایمز در گزارشی نوشته بود با اینکه شرکت اپل در ایران به صورت رسمی دارای نمایندگی نیست اما ایرانی‌های زیادی از محصولات آن نظیر گوشی‌های هوشمند آیفون، آی‌پد، آی‌پاد و سایر محصولات و سرویس‌های دیگر آن استفاده می‌کنند و حذف برنامه‌ها و اپلیکیشن‌های ایرانی از فروشگاه اپ‌استور، مشکلات و محدودیت‌هایی برای آنها ایجاد خواهد کرد. این درحالی بود که چین به‌عنوان یکی‌دیگر از کشورهایی که در این حوزه مناقشاتی با آمریکا داشت نیز مستثنی نماند و پیش از ایران، شرکت آمریکایی اپل به مقابله جدی علیه نرم‌افزارهای غیرقانونی چینی که برای دورزدن فیلترینگ و دسترسی بدون محدودیت به اینترنت ایجاد شدند، پرداخته بود.

در همین روزها محمدجواد آذری‌جهرمی نیز با انتشار یک توئیت نسبت به این اقدام اپل واکنش نشان داد و نوشت: «احترام به حقوق مشتریان در جهان امروز، یک اصل به شمار می‌رود که اپل اکنون آن را زیر پا گذاشته است. ما به‌طور قانونی حذف برنامه‌های ایرانی از اپ‌استور را پیگیری خواهیم کرد.»

شرکت اپل هم در پیامی به توسعه‌دهندگان ایرانی که از شرایط ایجاد شده متضرر شده بودند، اعلام کرد در راستای قوانین تحریم‌های آمریکا علیه ایران، اپ‌استور اپل نمی‌تواند برنامه‌های ایران مربوط به گوشی‌های آیفون را در خود جای دهد یا به توزیع آنها اقدام کند. همچنین این شرکت اعلام کرد نمی‌تواند با برنامه‌نویسان ایرانی

داد و ستد داشته باشد.

ماجرای حذف برنامه‌ها همچنان موضوع داغی بود که اخبار جدیدی نیز به گوش رسید. این‌بار اپ‌استور علاوه‌بر اپلیکیشن‌ها، پیام‌رسان‌های ایرانی را هم از اپ‌استور حذف کرد. طبق آمار 11درصد از گوشی‌های هوشمند موجود در کشور از این برند هستند و این درحالی است که اپل نه دفتر و نه نمایندگی رسمی در داخل کشور دارد و حالا روزبه‌روز اعمال محدودیت‌ها را تشدید می‌کند. حذف پیام‌رسان‌ها درست در برهه‌ای که اهتمام مسئولان بر انتقال کاربران پیام‌رسان‌های خارجی خصوصا تلگرام به پیام‌رسان‌های داخلی بود به خوبی نشان داد اقدامات اپ‌استور و کنش‌های آن در قبال کاربران ایرانی صرفا برآمده از کنش‌های سیاسی است.

«متاسفانه ما قادر به قراردادن اپلیکیشن شما در اپ‌استور نیستیم. تحت‌قوانین تحریم ایالات‌متحده اپ‌استور نمی‌تواند میزبانی، توزیع یا انجام کسب‌وکار با برنامه‌ها یا توسعه‌دهندگان متصل به کشورهای ممنوعه داشته باشد. این حوزه قانون پیچیده و دائما درحال تغییر است. اگر محدودیت‌های موجود تغییر ‌کند، شما را تشویق می‌کنیم تا برنامه خود را برای ورود به اپ‌استور مجدد ارسال کنید.»

این پیام بعد از حذف انبوهی از برنامه‌های ایرانی و پیام‌رسان‌های بومی از سوی مسئولان شرکت اپل و اپ‌استور آب پاکی را روی دست توسعه‌دهندگان ایرانی ریخت. حالا این شرکت‌ها و توسعه‌دهندگان ایرانی بودند و انبوهی از کاربران محصولات شرکت اپل که باید برای حفظ آنها کاری می‌کردند؛ کاری فراتر از انتشار هشتگ #StopRemovingIranianApps دانلود نرم‌افزار از سایت ارائه‌دهنده همان اپلیکیشن و طی‌کردن مراحلی در گوشی و اخذ مجوز برای نصب و استفاده، کاری بود که توسعه‌دهندگان به کاربران پیشنهاد می‌کردند. به قولی تمامی شرکت‌هایی که اپلیکیشن آنها مشمول حذف از اپ‌استور شده‌ بود، به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم از حساب Enterprise اپل استفاده می‌کردند. استفاده از اکانت Enterprise راهکاری بود که توسعه‌دهندگان ایرانی با آن به نوعی محدودیت‌های اپل را برای دسترسی کاربران به برنامه‌های ایرانی دور می‌زدند.

دور زدن محدودیت‌ها توسط ایرانی‌ها احتمالا سابقه‌ای به قدمت تاریخ دارد؛ ایجاد محدودیت‌های بی‌رحمانه و گاهی غیرانسانی و از سوی قدرت‌های بین‌المللی و پیداکردن راه فرار و دور زدن آن توسط ایرانی‌ها. شاید واژه دور زدن تحریم‌ها را بیشتر از خود تحریم‌ها در واژگان متداول کشور شنیده باشیم اما گاهی در همین دور زدن‌ها هم دچار مشکل شده‌ایم و مشکل اخیر اپل برای کاربران هم احتمالا از نوع همین مشکل‌هاست.

چند روزی است کاربران تلفن‌های‌همراه شرکت اپل در استفاده از اپلیکیشن‌های ایرانی دچار مشکل شده‌اند و با فاصله زمانی اندکی به تناوب از توسعه‌دهندگان این برنامه‌ها پیامی دریافت می‌کنند که اپلیکیشن موردنظر دچار مشکل شده است. برخی نوید بهبود اوضاع را در آینده نزدیک می‌دهند و برخی هم راه‌حل جایگزین را معرفی می‌کنند اما به هرحال مشکل به حدی جدی است که بسیاری از کاربران دچار سردرگمی شده‌اند و از برخی افعال روزانه خودشان که توسط این نرم‌افزار‌ها انجام می‌دادند هم درمانده‌اند و همین به بحث داغ رسانه‌ها تبدیل شده است.

چند هفته پیش شرکت اپل اعلام کرد با اپلیکیشن‌هایی که با گواهینامه‌های Enterprise یا سازمانی ساخته شده‌اند (همان گواهینامه‌هایی که برای دور زدن ماجرای حذف از اپ‌استور از آنها استفاده می‌شود و فقط مختص ایران و اپ‌های ایرانی هم نیست) برخورد خواهد کرد. در یکی، دو هفته اخیر و پس از اعلام این خبر همان‌طور که انتظار هم می‌رفت، اپلیکیشن‌هایی که از این گواهینامه برای انتشار برنامه خود استفاده کرده بودند، دچار مشکل شدند و از کار افتادند.

تا اینجا صرفا نقل خبر بود. اما چرا این اتفاق افتاد و علت مسدود‌شدن و ازکارافتادن اپلیکیشن‌های ایرانی چیست؟ سوالاتی است که باید به آنها پاسخ داده شود. اپل در اعلام خود، بالابردن امنیت و برخورد با برنامه‌هایی که از گواهینامه‌های رسمی اپ‌استور استفاده نمی‌کنند و از گواهینامه‌های سازمانی بهره می‌برند را علت این اتفاقات دانست اما اصل ماجرا این نیست و همچون تجربیات سابق باز هم پای سیاست، تحریم و... در میان است. برای فهم این هم لازم به مکاشفه و شق‌القمر کردن نیست. بازخوانی آنچه در بالا هم گفته شد و تجربیات همین دو سال اخیر می‌تواند اثبات این مدعا باشد که عامل اصلی اتفاقات اخیر پیرامون اپ‌های ایرانی مساله تحریم‌هاست.

اساسا چرا و بر چه اساسی می‌توان ادعا کرد تحریم‌ها باعث مسدود‌سازی نرم‌افزارهای ایرانی می‌شود؟ این سوال را می‌توان با طرح کردن یک سوال پاسخ داد. باید ابتدا پرسید چرا یک توسعه‌دهنده از گواهینامه‌های سازمانی برای تولید و انتشار و استفاده نرم‌افزار‌های خود استفاده می‌کند؟ پاسخ روشن است. وقتی مسیر دریافت گواهینامه رسمی برای توسعه‌دهندگان بسته شده باشد، برای ارائه خدمت و تولید و توسعه اپلیکیشن راهی پیش‌روی توسعه‌دهنده نمی‌ماند. بسیاری از اپ‌های ایرانی با گواهینامه رسمی ساخته و منتشر شده بودند اما بعد از حذف توسط اپ‌استور مجبور به توسعه و انتشار با گواهینامه‌های Enterprise یا همان گواهینامه‌های سازمانی شدند و این نوعی جبر ناشی از فضای تحریم است.

این نوع گسترش و تولید نرم‌افزارها و فعالیت‌ها فقط مختص اپل و توسعه‌دهندگان اپلیکیشن‌های این برند نیست و بسیاری دیگر از فعالان حوزه ساخت و توسعه نرم‌افزارها مجبور به طی کردن مسیرهایی غیر از مسیرهای معمول و بین‌المللی هستند که آن هم ناشی از فضای بین‌المللی علیه ایران و موضوع فیلترینگ است. استفاده از کافه‌بازار به جای گوگل‌پلی، سیب‌اپ به جای اپ‌استور و استفاده از گواهینامه‌های سازمانی همه ناشی از وجود همین محدودیت‌ها و شرایط تحریمی و فیلترینگ است.

نریمان غریب، کارمند من‌وتو در مقاله‌ای که در سایت medium منتشر و در آن نام تعدادی از اپلیکیشن‌های ایرانی را اعلام کرد این سوال را خطاب به شرکت اپل مطرح کرد که سیستم بانکی ایران دارد از اپلیکیشن‌های ios (سیستم‌عامل اپل) روی پلتفرم اپل استفاده می‌کند و این سوال فضایی را برای اپل ایجاد می‌کند که یا به جبر یا به اختیار با این‌اپ‌ها برخورد کند. این کارمند من‌وتو در این مقاله راهکار نصب و استفاده از اپ‌ها توسط کاربران ایرانی بعد از حذف برنامه‌ها توسط اپ‌استور را شرح می‌دهد و بعد از آن هم اختلالات و مسدودسازی‌ها از همان نرم‌افزارهایی آغاز می‌شود که او در مقاله‌اش نام آنها را برده بود.

این تحریم‌خواهی و به قولی وطن‌فروشی بیش از آنکه مقصود تقابل با سیاست‌های حکومت ایران باشد، تقابل با مردم ایران است که در شرایط سخت تحریمی از استفاده از یک نرم‌افزار ساده حمل‌ونقل یا تراکنش بانکی و حتی خرید و فروش اینترنتی مایحتاج خود هم محروم می‌شوند و همه‌اش هم زیر سر کسانی است که در شعار خود را دلسوز و حامی مردم ایران نشان می‌دهند اما در عمل در کوچک‌ترین و بزرگ‌ترین کنش‌های ضدایرانی و ضدمردمی دخیل هستند.

از روز جدی‌شدن این اختلالات تا همین حالا شرکت‌های توسعه‌دهنده هرکدام پیام‌هایی را به کاربران ارسال کرده‌اند و برخی رجوع به نسخه وب، برخی حذف کامل نرم‌افزار و برخی هم نصب دوباره را پیشنهاد کرده‌اند و البته برخی هم نوید ارائه راه‌حل جدید و معجزه‌آسا داده‌اند. با این همه اما مشکل اصلی همچنان پابرجاست و مهم‌تر از آن هم این است که در آینده چه خواهد شد. استفاده از محصولات اپل خواه و ناخواه با محدودیت‌های اینچنینی گره خورده است، البته این موضوع در محصولات مبتنی‌بر سیستم‌عامل اندروید هم کمابیش وجود دارد اما تفاوت ماهوی این دو با هم دست کاربران و توسعه‌دهندگان را در اندروید بازتر می‌گذارد و راهکار بهتر شاید کوچ از ios به اندروید باشد. به هرحال انتظار احتمالا قطعی‌ترین واکنشی است که می‌توان داشت.

منبع: فرهیختگان