شیطان‌های پرنده، پاسخ روس‌ها به پیمان‌شكنی موشكی آمریكایی‌ها

این پیمان که در آن زمان به امضای «رونالد ریگان» رییس جمهور وقت آمریکا و «میخاییل گورباچف» دبیر کل وقت حزب کمونیست شوروی رسید، پایانی بر یکی از سنگین‌ترین رقابت‌های تسلیحاتی در دنیا بود که با استقرار موشک‌های «اس‌اس-۲۰» شوروی در آلمان شرقی آغاز و در ادامه با واکنش ناتو و آمریکا و صف‌آرایی موشک کروز تاماهاوک و پرشینگ تشدید شد.

در طول بیش از ۳۰ سال، این توافقنامه به عنوان یکی از موفق‌ترین معاهدات تحدید تسلیحات در دنیا شناخته می‌شد، اما چرخش در توازن نظامی بین قدرت‌های مطرح دنیا سبب شد تا ایالات متحده به منظور اضافه کردن دوباره موشک‌های میانبرد به زرادخانه تسلیحاتی خود، از آن خارج شود.

در ظاهر اگرچه به نظر می‌رسد که برخی از کشورهای اروپای شرقی به منظور محافظت در مقابل فشار فراینده روس‌ها تمایل به استقرار مجدد موشک‌های هسته‌ای آمریکا در اروپا دارند، اما آمریکایی‌ها اهداف دیگری از خروج از این پیمان در نظر دارند.

اهدافی که در پیشرفت نظامی چین در منطقه آسیای شرقی و اسقرار یگان‌های پر شمار موشک‌های بالستیک ارتش این کشور ریشه دارد و همین مسئله آمریکا را واداشته تا برای دسترسی به تسلیحاتی که توانمندی هدف قرار دادن این یگان‌ها در کوتاه‌ترین مدت زمان خود را داشته باشد از این پیمان مهم خارج شود.

بهانه‌های آمریکا چه بود

البته آمریکایی‌ها نیز بهانه‌های خود را در مقابل روس‌ها داشتند. به عنوان مثال، هسته اصلی اتهامات دولت ترامپ به مسکو، توسعه موشک‌های 9M729 بود. موشک کروزی که بنا به ادعای آمریکایی‌ها می‌تواند بردی نزدیک به 2500 کیلومتر داشته باشد و قابلیت پرتاب از خودروهای متحرک را نیز دارد.

حتی ارزیابی‌هایی وجود دارد که این موشک واقعا می‌تواند تا 5500 کیلومتر برد داشته باشد و با این برد‌ها، مخصوصا 5500 کیلومتر، می‌توان گفت تمام اروپا در تیررس این موشک‌ها است و اگر از انتهای شرقی سیبری شلیک شوند می‌توانند سواحل غرب ایالات متحده در لس آنجلس را پوشش بدهد.

موشک کروز 9M729 به وسیله خودروی MZKT-7930 بلاروسی حمل می‌شود و می‌تواند به سرعت از بین زمین‌های ناهموار عبور کند. همچنین این ماشین توسط هواپیمای حمل و نقل هوایی An-124 حمل می‌شود که به شدت قدرت مانور آن را افزایش می‌دهد و کار کشف چنین سامانه‌ای را به شدت مشکل خواهد کرد. البته روس‌ها هم ادعاهای آمریکا را رد کرده و مدعی هستند، برد این موشک تنها ۴۸۰ کیلومتر است و که به هیچ عنوان معاهده INF را نقض نمی‌کند. در کنار این، روس‌ها عکس‌هایی را منتشر کرده‌اند که نشان می‌دهد آمریکا نزدیک به دو سال است که توسعه موشک‌های بالستیک زمین پرتاب را آغاز کرده است.

حال صرف نظر از این که واکنش چین به این اقدام آمریکایی‌ها و استقرار موشک‌های میانبرد بالستیک در کشورهایی همچون تایوان و ژاپن چه باشد، هم اکنون روسیه و شخص پوتین خود را هدف اصلی اقدامات دولت ترامپ در گسترش چنین تسلیحاتی قلمداد می‌کنند.

این نگاه را می‌توان در سخنان رییس‌جمهور روسیه دید که از وزارت دفاع و ارتش این کشور می‌خواهد تا بلافاصله توسعه تسلیحات جدید را برای مقابله با این اقدام آمریکایی‌ها شتاب بخشیده و نسل جدید موشک‌های اتمی را وارد خدمت کند.

این دستور پوتین این سئوال را در ذهن ایجاد می‌کند که مهم‌ترین ابزارهای ارتش روسیه برای حفظ توان بازدارندگی در مقابل تسلیحات رو به گسترش آمریکایی‌ها و سپر پدافند موشکی این کشور در شرق اروپا و دریای سیاه چه خواهد بود.

پاسخ پوتین چیست؟

به نظر می‌رسد که پوتین برای پاسخ به اقدامات آمریکا در سطح فنی متکی به سامانه‌هایی است که در سخنرانی خود در سال ۲۰۱۸ وعده بهره‌برداری از آن‌ها را داده بود.

این سامانه‌ها طیف گوناگونی از تسلیحات آفندی و پدافندی را در برمی‌گیرد، اما به نظر می‌رسد در حوزه موشکی سه سامانه موشک فراصوتی کینژال، سامانه موشکی آوانگارد و سامانه موشکی سارمات پاسخ اصلی ارتش روسیه به این اقدام آمریکایی‌ها باشد که قرار است به زودی وارد خدمت شوند.

تیغ دو دم فراصوت

سامانه موشکی کینژال که به زبان گرجی به معنای خنجر دو دم است، اولین نمونه از موشک‌های هایپر سونیک نظامی به شکل عملیاتی است. موشک‌های هایپر سونیک در حقیقت نسل جدیدی از تسلیحات موشکی مبتنی بر موتورهای اسکرم جت و یا سوخت جامد راکتی هستند که توانمندی حرکت با سرعت بیش از ۵ برابر سرعت صوت را خواهند داشت.

موشک‌های هایپر سونیک با قابلیت حرکت در ارتفاعات پایین‌تر، سیستم‌های پدافندی را به سرعت غافلگیر کرده و به راحتی می‌توانند با مانورهای سنگین هرگونه واکنش دفاعی را خنثی کنند. طبق برآوردهای نیروی هوایی آمریکا فرصت زمان واکنش در مقابل یک موشک بالستیک در برد ۳ هزار کیلومتری نزدیک به ۱۲ دقیقه است، اما در مقابل یک موشک هایپر سونیک این زمان تنها به ۶ دقیقه کاهش می‌یابد.

کشورهای مختلفی از جمله فرانسه، چین و آمریکا به دنبال دستیابی به موشک‌های فراصوت هستند، اما روسیه اولین کشوری است که به یک نمونه واقعی و عملیاتی دست یافته است.

موشک کینژال توان رسیدن به سرعت ۷ ماخ را با استفاده از سوخت جامد دارد. این سامانه بر اساس موشک میان‌برد اسکندر ساخته شده، موشکی که در حقیقت یک پرتابه بالستیک سوخت جامد است که توانمندی رسیدن به برد ۷۰۰ کیلومتر دارد اما موشک کینژال با استفاده از سوخت جامد می‌تواند مسافتی نزدیک به ۲۰۰۰ کیلومتر را طی کند.

در صورتی که یک سامانه پدافندی قصد رویارویی با این موشک را داشته باشد، با توجه به سرعت و قدرت مانور آن تنها نزدیک به ۳ دقیقه از لحظه کشف آن برای انهدام این موشک زمان خواهد داشت. این موشک به خصوص برای هدف قرار دادن مجموعه‌های پدافندی و به خصوص پایگاه‌های دریایی دشمن به شدت مؤثر است.

این موشک از جنگنده‌های مافوق صوت میگ ۳۱ پرتاب می‌شود و اولین آزمایش عملی آن در سال ۲۰۱۸ انجام شد. هم اکنون ده فروند جنگنده میگ ۳۱ مجهز به موشک‌های کینژال در فرماندهی جنوبی ارتش روسیه فعال شده‌اند.

گلایدرهای جهنمی

سامانه موشکی آوانگارد سامانه دیگری است که روس‌ها امید فراوانی به آن برای گذر از سیستم دفاعی موشک‌های بالستیک بسته‌اند.

سامانه موشکی آوانگارد درحقیقت یک سامانه بوست گلاید (boost glide) مبتنی بر سرش کلاهک جنگی در هوا است. در مرحله یک مجموعه شامل۳ ال ۵ سامانه گلایدری آوانگارد با استفاده از یک موشک بالستیک UR-100 به هوا پرتاب می شوند.

در این مرحله بر خلاف سامانه‌های بالستیک که کلاهک‌ها به صورت مستقیم به فضا رفته و سپس بر روی هدف فرود می آیند، کلاهک موشک در ارتفاع ۱۵۰ کیلومتری از جو زمین و با سرعت نزدیک به ۲۰ ماخ، گلایدرها رها می‌شوند. از آن به بعد با استفاده از سرش در هوا این گلایدرها به سمت هدف با سرعت مافوق صوت حرکت می‌کنند.

در صورت عملیاتی شدن این سامانه رهگیری گلایدرها به دلیل عدم استفاده از موتور و در نتیجه کاهش بازتاب حرارتی بسیار کم می‌شود. از سوی دیگر به دلیل هدایت‌پذیر بودن این کلاهک در تمام مسیر پرواز امکان دور زدن سامانه‌های پدافندی فراهم می‌شود.

موشک «آوانگارد» نیز نقشی بسیار تعیین کننده در نبرد احتمالی اتمی دارد چرا که علاوه بر سرعت بسیار بالا می‌تواند در ارتفاعی پایین تر از آنچه که سیستم های دفاعی تاد و سیستم دفاع میان راهی زمین محور را فعال می‌کند به پرواز درآید.

از موشک «آوانگارد» می‌توان برای حمله به سیستم‌های دفاع موشکی بالستیکی ایالات متحده نیز استفاده کرد که پس از برخورد به هدف، راه را برای حملات هسته‌ای بزرگ‌تر با موشک‌های قاره پیمای بالستیک متعارف، هموار می‌سازد.

شیطانی که می‌تواند ده کلاهک هسته‌ای حمل کند

موشک بالستیک «سامارات» که به شیطان دو ملقب شده سامانه دیگری است که روس‌ها امید فراوانی برای حفظ برتری خود مقابل آمریکایی‌ها به آن دارند.

این موشک در حقیقت جایگزین موشک SS-18 شیطان است که در دهه 80 وارد خدمت شد و تا سال‌ها رعب انگیزترین موشک هسته‌ای شوروی در مقابل آمریکا محسوب می‌شد. این موشک همانند همتای قبلی خود از یک موتور سوخت مایع استفاده می‌کند و بردی نزدیک به ۱۱ هزار کیلومتر خواهد داشت.

این موشک توانایی این را دارد که در مرحله نهایی کلاهک‌های خود را به سرعتی معادل ۲۰ ماخ برساند. این موشک علاوه بر استفاده از فریب‌دهنده‌های رادار می‌تواند کلاهک‌های خود را در داخل جو زمین را رها کند. از این رو به عنوان سامانه‌ای جایگزین برای حمل گلایدرهای آوانگارد نیز مطرح است.

این موشک می‌تواند ده کلاهک هسته‌ای با توان ۱۰۰ کیلوتن و یا ۲۴ کلاهک هایپرسونیک را حمل کند. با ساخت این موشک روسیه از دردسرهای تولید برخی قطعات موشک‌های بالستیک خود در اوکراین نیز رها خواهد شد.

این موشک هم اکنون در مراحل آخر ورود به خدمت است و به زودی در آشیانه‌های زیر زمینی پرتاب در سیبری مستقر خواهد شد.

سوت آغاز رقابت تسلیحاتی

صرفه نظر از این که لیست سلاح‌های فوق تا چه اندازه برای هر انسانی رعب انگیز خواهد بود، سئوال اصلی حد نهایی این رقابت تسلیحاتی است.

روس‌ها می‌دانند که از لحاظ مالی توانمندی برابری کامل با آمریکایی‌ها را نخواهند داشت، اما حاضر نیستند که برابری حداقلی خود را در برابر آمریکایی‌ها از دست بدهند. البته اقدامات روس‌ها تنها محدود به موارد فوق نخواهد بود و روس‌ها به زودی ناوگان‌های جدید زیر دریایی‌های اتمی خود را نیز وارد عمل خواهند کرد.

به نظر می‌رسد سوت مسابقه تسلیحاتی جدیدی در دنیا کشیده شده است.