داستان یک تمبر و نمک‌نشناسی یک کشور+تصاویر

ماه ژوئن سال 2008 میلادی، شرکت خدمات پست لهستان، تمبری را با عنوان «اصفهان: شهر کودکان لهستانی» منتشر کرد و در مورد آن توضیح داد: این تمبر یک پسربچه را نشان می‌دهد در حالی که لباس نظامی بر تن دارد و پشت سر او یک قالی اصفهان مزین به نشان عقاب لهستانی، آویزان است و در کنار تصویر این پسربچه، نام مستعار این شهر در زبان لهستانی به چشم می‌خورد.

 

اما ارتباط میان لهستان و اصفهان با هزاران کیلومتر فاصله چیست؟ نگاهی به تاریخ نشان می‌دهد چگونه خانواده‌های لهستانی ماه‌ها با قطار و کشتی و پیاده سفر کردند تا از ایران و اصفهان سر درآورند.

گفته می‌شود پس از آغاز جنگ جهانی دوم آلمان‌ها وارد مرز لهستان شدند، ارتش شوروی نیز به قصد تسخیر شرق لهستان و انضمام آن به خاک خود، از مرز این کشور عبور کرد؛ سرانجام سال 1318 شمسی دو سپاه روس و آلمان در منطقه برست لیتوسک به یکدیگر رسیدند و لهستان را به دو نیمه تقسیم کردند.

لهستان و مردمش که حکم گوشت قربانی را داشتند سرنوشتی به جز اعدام، اسارت و یا تبعید نداشتند، زمستان آن سال 220 هزار زن، کودک و سالمند لهستانی با قطار به شوروی تبعید شدند تا به اردوگاه‌های کار اجباری بروند، طبیعی بود که حضور این تعداد فرد مهاجر نیاز به اسکان، بهداشت و تغذیه داشت به همین دلیل بخش قابل توجهی از آن‌ها به ایران فرستاده شدند.

 متن زیر برگرفته از کتاب بچه‌های لهستان نوشته پریسا دمندان است که در مورد انتقال اسرای لهستانی به ایران و اصفهان می‌نویسد: «در مجموع نزدیک به 116131 نفر پناهنده که 20000 نفر از آن‌ها کودک بودند راهی ایران شدند. لهستانی‌های که با کمال ناباوری توانسته بودند از این سفر جان سالم  بدر برند قرنطینه شده و هر روز، گروهی از آن‌ها به شهرهای زاهدان، مشهد، انزلی، اهواز، تهران و اصفهان اعزام می‌شدند. طی سال‌های 1942 تا 1945 میلادی بالغ بر 2600 نفر کودک لهستانی همراه با مربیان و تعدادی راهبه وارد اصفهان شدند. ورود به شهر اصفهان پایان الام و دردهای این کودکان بود. گروهی از این بچه‌ها بلافاصله به بیمارستان انتقال یافتند.

بعد از تجربه تلخ و دردناک شوروی، اصفهان چون بهشتی دور از رنج و اندوه، بچه‌های لهستانی را در امنیت خود پذیرا شد. آب و هوای خوب، گرمای افتاب، باغ‌های زیبا و طبیعت سرسبز و فضای آرام شهر برای بازیافتن سلامت بچه‌ها مناسب بود. آنان رختخواب تمیز، غذای گرم و حتی انواع میوه و تلنقلات برای خوردن داشتند. شرایط به قدری خوشایند این کودکان بود که این اقامتگاه‌ها را دیگر پناهگاه نمی‌دانستند، بلکه خانه می‌نامیدند؛ دوران حضور بچه‌های لهستانی در اصفهان بیش از چند سال ادامه نیافت، بالاخره لحظه جدایی با اشک و اندوه فراوان از راه رسید. سال 1945 م (1324 ه.ش) سال خروج کامل پناهندگان لهستانی از ایران بود. آخرین گروه بچه‌های لهستانی 12 اکتبر 1945(مهر 1324 ه.ش) این شهر را ترک کردند. البته برخی از دختران لهستانی همسر ایرانی اختیار کردند و ماندگار شدند».

 در بین مهاجران لهستانی حضور کودکان بیش از همه به چشم آمده و در عکس‌هایی که اخیراً کشف و به نمایش گذاشته نیز می‌توان این موضوع را به خوبی دید، نگارخانه کاخ سعدآباد از 15 مهر تا 9 آبان در تهران و موزه هنرهای معاصر اصفهان  18 مهر تا 2 آذر سال گذشته میزبان نمایشگاه عکس‌هایی از ابوالقاسم جلا (از پیشگامان عکاسی اصفهان، تولد در سال 1294 هجری شمسی) بودند که این کودکان را به تصویر کشیده بود.

درکنار اهمیت حضور کودکان لهستانی در اصفهان، باید به این موضوع نیز اشاره کرد که در بخشی از گورستان ارامنه در اصفهان که در آن سوی سه راه حکیم نظامی و نرسیده به بیمارستان الزهرا واقع است، قبر 19 کودک لهستانی وجود دارد که در تب و تاب جنگ جهانی دوم به ایران پناهنده شده بودند.

مروری بر این برش تاریخی زمانی بیشتر قابل توجه می‌شود که اخیر خبر برگزاری نشست ضد ایرانی در ورشو پایتخت لهستان منتشر شده، مردمانی که از سوی ایرانیان و به ویژه اصفهانی‌ها با آغوش باز و روحیه مهمان نوازی اسکان پیدا کرده و از مرگ یا کار اجباری در تبعید رهایی یافتند.

موضوعی که شهردار اصفهان نیز آن را یادآوری کرده و روز گذشته در توئیتی نوشت: «این تصویر تمبری است که اداره پست لهستان برای یادبود اقامت لهستانی‌ها در ایران طی جنگ جهانی دوم چاپ کرده و بر رویان نوشته شده: اصفهان شهر کودکان لهستانی؛ دیروز خبر برگزاری نشست ضدایرانی به میزبانی لهستان منتشر شد، تاوان عشق را اینچنین نمی‌دهند...!».