«برگزیت» از کجا شروع شد و به کجا ختم می‌شود؟

برگزیت به چه معناست؟

واژه برگزیت، کوتاه شده عبارت انگلیسی خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا است (Britain exits the EU). در واقع فرآیند برگزیت، خارج شدن بریتانیا (انگلیس، اسکاتلند، ولز و ایرلندشمالی) از اتحادیه‌ایست که قواعد تجاری، سیاسی و قضایی کشورهای عضو را رقم می‌زند. بریتانیا اولین کشور در این اتحادیه است که قصد خروج از آن را دارد، از این رو فرآیند خروجش با پیچیدگی‌هایی مواجه شده و دارای مولفه‌های متعددی است.

اولین بار مسئله برگزیت در بریتانیا چه زمانی مطرح شد؟

«دیوید کامرون» نخست وزیر سابق بریتانیا و رهبر پیشین حزب محافظه‌کار، پیش از انتخابات سراسری سال ۲۰۱۵ به مردم این کشور وعده داد همه‌پرسی جدایی از اتحادیه اروپا برگزار خواهد کرد. کامرون دلایل متعددی را برای این اقدام مطرح کرد که از آن جمله کنترل بر مرزها و توقف آمد و شد آسان مهاجران اروپایی به ویژه از کشورهای فقیر اروپایی بود. بازگشت اختیارات کامل قضایی به دادگاه‌های بریتانیا، قطع تحمیل قواعد زیادی در زمینه روابط اقتصادی بریتانیا با دیگر کشورها و توقف پرداخت مبلغ هنگفت حق عضویت به اتحادیه اروپا از دیگر استدلال‌هایی بود که برای لزوم ترک اتحادیه مطرح می‌شد. سال ۲۰۱۶ اکثر نظرسنجی‌های قبل از همه‌پرسی از رای مردم بریتانیا به ماندن در اتحادیه اروپا حکایت داشتند، اما با شمارش آرای صندوق‌ها بعد از برگزاری همه‌پرسی، نتیجه به شکل دیگری رقم خورد.

از آنجایی که کامرون خود از حامیان ماندن در اتحادیه اروپا بود، بعد از رای مردم به خروج از اتحادیه اروپا، وی از رهبری حزب حاکم محافظه‌کار کناره‌گیری کرد و در نتیجه از نخست وزیری بریتانیا کنار رفت.

اتحادیه اروپا چیست؟

اتحادیه اروپا یک سازمان همکاری اقتصادی و سیاسی است که در حال حاضر ۲۸ عضو از کشورهای قاره اروپا دارد. این اتحادیه بعد از جنگ جهانی دوم با نام «اتحادیه اقتصادی اروپا» برای همکاری اقتصادی بر پایه این ایده تشکیل شد که کشورهایی که با همکاری اقتصادی دارند، از جنگ با یکدیگر اجتناب خواهند کرد.

مدتی پس از تشکیل این اتحادیه، بازار واحدی تشکیل شد که اجازه می‌داد کالا و اشخاص بین کشورهای عضو آمد و شد آسان داشته باشند. این اتحادیه واحد پول خود را دارد به نام «یورو» ولی تمامی اعضا، آن واحد پول را برای خود انتخاب نکرده‌اند و در حال حاضر ۱۹ کشور عضو از یورو استفاده می‌کنند. بریتانیا یکی از کشورهایی است که واحد پول خود یعنی پوند را حفظ کرده و یورو را انتخاب نکرده است. اتحادیه اروپا در زمینه‌های متعدد دیگری شامل محیط زیست، حمل و نقل، حقوق مشتری و مسائلی چون هزینه تلفن همراه قواعد مشترک در میان اعضا دارد.

بریتانیا چه مدت عضو اتحادیه اروپا بوده است؟

بریتانیا در سال ۱۹۷۳ میلادی به اتحادیه اروپا ملحق شد و همان‌‌طور که گفته شد، در آن زمان این اتحادیه با نام اتحادیه اقتصادی اروپا فعالیت داشت و تعداد اعضایش کمتر از تعداد اعضای فعلی بود. بعد از وعده دولت کامرون در سال ۲۰۱۵ برای برگزاری همه‌پرسی برگزیت، در روز ۲۳ ژوئن سال ۲۰۱۶ میلادی (سوم تیر ۱۳۹۵) این همه‌پرسی برگزار شد و مجموعا ۵۱.۹ درصد از رای‌دهندگان بریتانیایی خواستار خروج شدند و ۴۸.۱ درصد از شرکت‌کنندگان هم به ماندن رأی دادند. بیش از سی میلیون نفر در این همه‌پرسی شرکت کرده بودند که به معنای مشارکت ۷۱.۸ درصدی بود.

نتیجه همه‌پرسی برگزیت چه شد؟

در همه‌پرسی ماه ژوئن سال ۲۰۱۶ در بریتانیا، ۵۳ درصد از شرکت‌کنندگان انگلیس رای به خروج داده بودند. در ولز نیز بیش از ۵۲ درصد رای‌دهندگان رای به خروج دادند. اما در اسکاتلند و ایرلندشمالی شرایط متفاوت بود و به ترتیب ۴۴ درصد و ۳۸ درصد شرکت‌کنندگان رای به خروج داده بودند و اکثریت آراء متعلق به موافقان ماندن در اتحادیه اروپا بود اما مجموعا رای همه بریتانیا به خروج بود.

با این نتیجه، دیوید کامرون که عضو کمپین «ماندن در اتحادیه اروپا» بود، از سمت خود کناره‌گیری کرد و سپس حزب محافظه‌کار تصمیم به برگزاری انتخابات درون‌حزبی برای تعیین رهبر جدید حزب گرفت، اما با وجود اعلام آمادگی چند تن از اعضای حزب، همه آن‌ها کنار رفتند و در نهایت «ترزا می» وزیر کشور وقت تنها نامزدی بود که باقی ماند که بدون برگزاری انتخابات درون‌حزبی، به عنوان رهبرحزب حاکم و در نتیجه نخست وزیر بریتانیا برگزیده شد.

مذاکرات برگزیت چیست؟

بریتانیا اولین عضو اتحادیه اروپا است که تصمیم به خروج از آن گرفت. به دلیل همکاری‌های اعضای اتحادیه اروپا در زمینه‌های متعدد، برای خروج یک عضو، باید مذاکراتی میان اعضا برگزار شود تا شرایط جدایی دو طرف بررسی و در نهایت برای دوران بعد از جدایی، توافقی حاصل شود. چند ماه بعد از همه‌پرسی برگزیت، مذاکرات از ۲۹ مارس سال ۲۰۱۷ (نهم فروردین ۱۳۹۶) با به جریان انداختن ماده ۵۰ معاهده لیسبون که قواعد خروج یک عضو اتحادیه اروپا را تعیین می‌کند، آغاز شد و از ماه ژوئن سال ۲۰۱۷ تاکنون حداقل ماهی یکبار مذاکره میان بریتانیا و اتحادیه اروپا برگزار شده است. بر اساس قوانین اتحادیه اروپا، دو سال بعد از به جریان انداختن ماده ۵۰ معاهده لیسبون، بریتانیا باید از اتحادیه اروپا خارج شود، اما در صورت توافق اعضای اتحادیه، این تاریخ می‌تواند تغییر کند و ضرب‌الاجل برگزیت به تعویق بیافتد.

مذاکرات برگزیت تاکنون به کجا رسیده است؟

اختلافات درون بریتانیا و اختلافات میان لندن و بروکسل بر سر شروط برگزیت آنقدر زیاد بوده که به راحتی می‌توان گفت مذاکرات برگزیت تاکنون بی‌حاصل بوده و خود نخست وزیر بریتانیا بارها اعلام کرده احتمال دارد این کشور بدون حصول توافقی، اتحادیه را ترک کند. او اخیرا هم گفت مذاکرات به «بن بست» رسیده است.

از جمله اختلافات داخلی، اعتراض کشورهای تفویض‌اختیارشده یعنی اسکاتلند و ایرلند شمالی به روند مذاکرات لندن و بروکسل و عدم اختیار این دو کشور برای مذاکره با بروکسل است. لندن تاکید دارد بریتانیا به صورت یکپارچه و متحد با بروکسل مذاکره می‌کند اما از آنجایی که رای اسکاتلند و ایرلند شمالی به طور جداگانه به ماندن در اتحادیه اروپا بود، وزیر اول اسکاتلند و ایرلند شمالی بارها لندن را تهدید کرده‌اند که ممکن است برای استقلال از لندن همه‌پرسی برگزار کنند.

انتخابات زودتر از موعد سال ۲۰۱۷ چه نتیجه‌ای برای برگزیت داشت؟

مشکلات درونی بریتانیا علاوه بر مخالفت‌های کشورهای تفویض اختیارشده، تنوع نظر احزاب سیاسی مختلف از یک سو، و نظرات متفاوت اعضای حزب حاکم از سوی دیگر است که موانع زیادی را برای دولت ترزا می در پیش‌برد مذاکرات ایجاد کرده است. از این رو در ماه می سال ۲۰۱۷ نخست وزیر بریتانیا اعلام کرد با انحلال پارلمان، انتخابات سراسری زودتر از موعد برگزار می‌کند، به این امید که اعضای همسو با وی در حزب محافظه‌کار کرسی‌های پارلمان را به دست آورند و با حضور اکثریت محافظه‌کاران در پارلمان، دولتی قوی‌تر در مذاکرات برگزیت حاضر شود. 

اما نتیجه انتخابات زودتر از موعد به صورت دیگری رقم خورد و محافظه‌کاران نتوانستند کرسی‌های بیشتری به دست آورند و حتی برخی کرسی‌های پیشین خود را از دست دادند. در واقع در نتیجه این انتخابات محافظه‌کاران نتوانستند حداقل ۳۲۶ کرسی لازم از ۶۵۰ کرسی مجلس عوام را به دست آوردند و مجبور به تشکیل دولت ائتلافی شدند. نتیجه این انتخابات نه تنها به تسهیل ادامه مذاکرات برگزیت به دولت ترزا می کمک نکرد بلکه صدای حزب محافظه‌کار را در پارلمان ضعیف‌تر کرد.

اختلافات لندن و بروکسل در موضوعات تجاری چیست؟

بریتانیا قصد دارد اتحادیه گمرکی اروپا را ترک کند تا بتواند روابط تجاری تازه با کشورهای خارج از این اتحادیه داشته باشد. ماندن در این اتحادیه گمرکی به معنای پایبندی بریتانیا به قواعد اتحادیه و عدم توانایی برای توافق تجاری با دیگر کشورها خواهد بود و نخست وزیر این وضعیت را «مسخره کردن همه‌پرسی» خوانده است.

بروکسل و لندن در این مسئله توافق دارند که در مرز ایرلند شمالی با جمهوری ایرلند نیاز به همکاری وجود دارد و طرحی را موسوم به ساز و کار «حفاظ» در مرز خاکی ایرلندشمالی و اتحادیه اروپا ارائه کرده‌اند، اما همین سیاست یک مانع کلیدی برای توافق میان دو طرف در برگزیت شده است.

ساز و کار «حفاظ» (backstop plan) چیست؟

لندن معتقد است اگر توافق تجاری برگزیت حاصل نشود، ساز و کار «حفاظ» به عنوان یک شبکه امن برای یک سال بعد از پایان دوره گذار برگزیت ارائه شود، یعنی یک سال بعد از پایان سال ۲۰۲۰ همچنان بریتانیا در اتحادیه گمرکی اروپا باقی بماند. در واقع سازوکار «حفاظ» قصد دارد فضایی فراهم کند که یک توافق موقت گمرکی میان دو طرف وجود داشته باشد. علاوه بر آن بریتانیا قادر خواهد بود با دیگر کشورهای جهان مذاکره کرده و توافق‌های تجاری آزاد منعقد کند و این مسئله تاثیری بر عملکرد توافق موقت گمرکی نخواهد داشت. در کل این طرح بریتانیا را در اتحادیه گمرکی اروپا برای مدتی بعد از دوره گذار نگه می‌دارند تا مانعی برای ایجاد مرز سخت در ایرلندشمالی شود. 

مسئله ایرلندشمالی چیست؟

لندن و بروکسل به دلیل عدم تمایل برای تکرار خشونت‌ها در مرز ایرلندشمالی و جمهوری ایرلند، خواستار اجتناب از مرز سخت میان دو ایرلند هستند. از سوی دیگر، اگر توافق تجارت آزاد میان لندن و بروکسل وجود داشته باشد در آن صورت بریتانیا می‌تواند هر تعداد توافق تجاری با کشورهای بین‌المللی انجام دهد، ولی این مسئله می‌تواند مشکلاتی را برای ایرلند شمالی بوجود آورد. چنین توافقی می‌تواند ایرلند شمالی را در اتحادیه گمرکی و بخش‌هایی از بازار واحد نگه دارد اما در آن صورت ایرلند شمالی از دیگر بخش‌های بریتانیا جدا می‌شود و دولت انگلیس به شدت مخالف این نتیجه است و این را به معنای تکه کردن کشور می‌داند.

در سال ۱۹۹۸ بریتانیا و ایرلند توافقی را به نام «توافق جمعه نیک» امضا کرده بودند تا به خشونت‌های ۳۰ ساله در ایرلندشمالی پایان دهند و بر اساس آن دیگر مرز فیزیکی میان دو ایرلند وجود ندارد اما خروج سخت و ناگهانی بریتانیا از اتحادیه اروپا، بدون تعیین تکلیف این مرز می‌تواند بار دیگر بعد از بیش از بیست سال آتش خشونت‌ را در این مرز شعله‌ور کند. 

دوره گذار برگزیت چیست؟

بعد از روز خروج یعنی ۲۹ مارس سال ۲۰۱۹ (نهم فروردین ۱۳۹۸)، ۲۱ ماه دوره گذار تعیین خواهد شد که به معنای دوره‌‌ای پیش از دوره پسابرگزیت است. در دوره گذار که تا پایان سال ۲۰۲۰ به طول خواهد انجامید، بریتانیا همچنان در اتحادیه اروپا باقی می‌ماند اما قدرتش محدودتر از قبل خواهد بود. در این زمان تمامی قوانین اتحادیه اروپا در بریتانیا قابل اجرا خواهد بود، اما لندن هیچ اختیاری برای تصمیم‌گیری‌های این  اتحادیه برای آینده اعضا نخواهد داشت.

مذاکرات لندن و بروکسل به کجا رسیده؟

در آخرین دور از مذاکرات برگزیت میان بریتانیا و اتحادیه اروپا، هفته گذشته برخی کشورهای اتحادیه اروپا با نخست وزیر بریتانیا در شهر «سالزبورگ» اتریش با یکدیگر دیدار کردند. این نشست که یک نشست غیررسمی بود، به بررسی طرح «چِکِرز» و مسائل مربوط به برگزیت از جمله مسئله مهاجران پرداخت. بعد از این نشست، نخست وزیر انگلیس اعلام کرد که مذاکرات با بن‌بست مواجه شده و تاکید کرد که از طرح چکرز کوتاه نمی‌آید.

طرح چِکِرز چیست؟

اخیرا نخست وزیر انگلیس برای مذاکرات برگزیت طرحی را تحت عنوان «طرح چِکِرز» معرفی کرده است. چکرز نام محل سکونت رسمی نخست وزیر بریتانیا است. این طرح جنجال زیادی به پا کرده و چهار موضوع را درباره روابط لندن و بروکسل بعد از برگزیت در بر می‌گیرد که شامل مسائل اقتصادی، همکاری امنیتی، زمینه‌های همکاری در آینده و چارچوب‌های مورد نیاز برای اجرای توافق است. طرح چکرز در ماه جولای سال ۲۰۱۸ پیشنهاد شد و به دنبال حفظ روابط نزدیک لندن و بروکسل است. این طرح به دنبال ایجاد ناحیه تجاری آزاد میان بریتانیا و اتحادیه اروپا برای کالاها با یک دستورالعمل مشترک است. این دستور‌العمل می‌تواند محدودیت‌هایی برای بریتانیا در توافق‌های تجاری با دیگر کشورها ایجاد کند. 

این طرح همچنین خواستار روابط تجاری بدون مرز سخت در ایرلند شمالی و جمهوری ایرلند است. انگلیس از بازار واحد اروپا، اتحادیه گمرکی و ساز و کار تعیین سیاست کشاورزی و ماهیگیری این اتحادیه خارج می شود تا قوانین خود را در پیش گرفته و بر مرزها و پول خود کنترل داشته باشد. همچنین بر این اساس، دادگاه اتحادیه اروپا دیگر اختیاراتی در بریتانیا نخواهد داشت. در مورد آمد و شد شهروندان اتحادیه اروپا به بریتانیا نیز، سخت‌گیری‌هایی وجود خواهد داشت اما لندن اجازه سفر این شهروندان در تعطیلات، برای تجارت و تحصیل را خواهد داد.

طرح چِکِرز مخالفان داخلی زیادی دارد و دو وزیر دولت بریتانیا شامل «دیوید دیویس» وزیر برگزیت و «بوریس جانسون» وزیر خارجه بریتانیا بعد از ارائه این طرح از سمت خود کنار رفتند. همچنین حزب کارگر اپوزیسیون که خود حامی خروج از اتحادیه اروپا است، به شدت با این طرح مخالف است و تهدید کرده در صورت عدم توافق لندن و بروکسل، برای برگزاری انتخابات سراسری زودهنگام اقدام خواهد کرد.

آیا برگزیت اتفاق می‌افتد؟

در مقطع کنونی با وجود برگزاری چندین دور مذاکره میان لندن و بروکسل و ارائه طرح‌های دوطرف، هیچ‌کس نمی‌تواند بگوید چه اتفاقی در نهایت به وقوع خواهد پیوست. حزب حاکم محافظه‌کار و حزب اپوزیسیون کارگر هر دو موافق خروج از اتحادیه اروپا هستند، اما هر دو اختلافاتی درباره نحوه خروج و توافق نهایی دارند. همچنین گروه‌هایی در بریتانیا وجود دارد که خواستار جلوگیری از وقوع برگزیت و مایل به ماندن در اتحادیه اروپا هستند. علاوه بر آن موافقان برگزیت نیز در موضوعات متعددی که مهم‌ترین آن توافق نهایی با بروکسل است، دچار اختلاف شدید با نخست وزیر شده‌اند.

دولت ترزا می با برگزیت بدون توافق مشکلی ندارد و بارها اذعان کرده است که امکان عدم حصول توافق وجود دارد. بازرگانان و تجار بریتانیایی درباره عدم برگزیت بدون توافق و ضررهای اقتصادی فراوانی که برای این کشور دارد به شدت هشدار داده‌اند، ولی لندن تاکید دارد که «عدم توافق بهتر از توافق بد است». از سوی دیگر برخی سیاسیون بریتانیا برگزاری همه‌پرسی دوم برگزیت را راه حلی برای برون‌رفت از شرایط کنونی می‌دانند. در مقابل اتحادیه اروپا که یک عضو را از دست خواهد داد، به دنبال منافع حداکثری برای خود است و بارها با طرح‌های لندن مخالفت کرده است.