آیا اروپا می‌تواند منافع ایران را در برابر تحریم‌های آمریکا حفظ کند؟

این تصمیم باید خیال مقامات ایران را در آستانه اعمال بسته دوم تحریم‌های آمریکا که محدودیت‌های جدی برای همکاری با این تهران در عرصه نفت و گاز به وجود خواهد آورد، راحت کند. این در حالیست که دهها شرکت بین المللی، به خصوص شرکت‌های اروپایی بعد از تهدید به تحریم آمریکا، از هم اکنون فعالیت خود در ایران را متوقف کرده‌اند و در نتیجه مقامات تهران هشدار داده‌اند که ممکن است از توافق هسته‌ای که منافع این کشور را تامین نمی‌کند، خارج شوند.

یکی از نخستین اقدامات در هفته نشست‌های بلندپایه در مجمع عمومی سازمان ملل رایزنی‌های کشورهای شرکت کننده در برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) بود. این دومین نشست آنها از ماه مه سال جاری است که آمریکا به طور یک‌جانبه از توافق هسته‌ای با ایران خارج شده و به رژیم تحریم‌ها علیه تهران بازگشته است.

در بیانیه مشترکی که در پایان نشست وزرای امور خارجه کشورهای شرکت کننده در برجام صادر شد، از توافقات اولیه برای ایجاد مکانیسمی ویژه از سوی اتحادیه اروپا صحبت به میان آمده است که می‌بایست همکاری‌ها با ایران را در شرایط تحریم‌های آمریکا تسهیل کرده و از شرکت‌های اروپایی در برابر آنها دفاع کند.

کشورهای «1+4» تاکید کرده‌اند که مقامات تهران به طور کامل به تعهدات خویش در قبال توافق هسته‌ای عمل نموده و امیدوارند که آنها همه امکانات خود را برای حفظ این برجام بکار گیرند.

چند ساعت پس از این نشست، "دونالد ترامپ" رئیس جمهوری آمریکا در سخنرانی خود از تریبون مجمع عمومی سازمان ملل گفت که واشنگتن از تمایل خویش برای محروم کردن ایران از درآمدهای نفتی خود دست بر نخواهد داشت.

نخستین بسته تحریم‌های آمریکا در ماه آگوست (مرداد ماه) مورد اجرا گذاشته شد و انتظار می‌رود که بسته دوم تحریم‌ها در اوایل ماه نوامبر (آبان ماه) اجرا شود. صحبت در وهله نخست بر سر توقف خرید نفت از ایران است. جای تعجب نداشته که مقامات تهران نگران شده و تدابیری برای دفاع از منافع ملی خویش اندیشیده‌اند.

"ولادیمیر ارماکوف" مدیر بخش عدم گسترش و کنترل تسلیحاتی وزارت امور خارجه روسیه روز گذشته در کنفرانس مطبوعاتی یادآور شد که بدون مشارکت آمریکا هم می توان برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) را نجات داد، هرچند کار دشواری خواهد بود. این دیپلمات روس افزود، اگر بتوان برجام را حفظ کند فواید اقتصادی، سیاسی و فناوری آن همچنان به قوت خویش باقی خواهند ماند و برغم خارج شدن آمریکا از توافق هسته‌ای این توافقنامه می‌توانند دستاوردهای خود را حفظ کند. در این راستا ضروری است تا مقامات تهران تشویق شوند که توافق هسته‌ای را حفظ نموده و به تعهدات خویش در چارچوب برجام پایبند بمانند.

آیا مکانیزم اتحادیه اروپا برای مقابله با تحریم‌های آمریکا موثر خواهد بود؟

بسیاری از کارشناسان تردید دارند که مکانیسم در نظر گرفته شده از سوی اتحادیه اروپا بتواند کارآمد باشد. "یولیا سوشنیکووا" کارشناس ارشد موسسه تحقیقات ملی در مدرسه عالی اقتصاد مسکو به این روزنامه گفت: «اروپا تلاش می‌کند تا ایران که هشدار داده ممکن است از برجام خارج شود را آرام سازد. در این راستا، ایجاد مکانیسم ویژه بدون تردید اقدامی مثبت است ولی مشخص نیست که چگونه کار کند و آیا موثر واقع خواهد شد؟ به احتمال زیاد، این مسئله مورد توجه تجار کوچک و متوسط اروپایی قرار خواهد گرفت، ولی شرکت‌های بزرگی مانند "توتال" همگرایی بیش از اندازه‌ای با نظام مالی جهانی داشته و تحت تاثیر تحریم‌های واشنگتن قرار خواهند گرفت. پیش بینی این مسئله که این اقدامات تاثیر زیادی بر همکاری های شرکت‌های اروپایی با ایران داشته باشد، مشکل است.»

"آندری باکلیتسکی" کارشناس مرکز تحقیقات سیاسی معتقد است که مسئله ایجاد مکانیزم جدیدی برای همکاری با ایران از مدت‌ها قبل در دستورکار اتحادیه اروپا بود، ولی پیشرفتی در این زمینه حاصل نشد، چرا که بروکسل قصد ندارد به طور جدی به رویارویی با واشنگتن بپردازد. با این وجود  اظهارات "فردریکا موگرینی" دارای اهمیت زیاد بوده و نشان‌دهنده تمایل واقعی اتحادیه اروپا برای حفظ برجام است.

این کارشناس یادآور شد که مسئله در وهله نخست بر سر استفاده از ساختارهای کنونی و یا ایجاد مکانیزم‌های جدید برای دفاع از شرکت‌های اروپایی در برابر تحریم‌های آمریکا است. البته واشنگتن امکان اعمال تحریم‌های جداگانه‌ای علیه شرکت‌های اروپایی طرف همکاری با ایران را را نیز در نظر گرفته است. به گفته وی، احتمالاً اقدام بعدی اتحادیه اروپا  ایجاد ساختاری دولتی برای فراهم سازی شرایط لازم برای ادامه خرید نفت از ایران باشد.