پدافند غیرعامل و توسعه صنایع شیمیایی

جنگ و تروریسم دو مقوله منحصر به فرد با منشا صرفا انسانی هستند که از دیرباز امنیت، آرامش و سلامت جوامع و سرمایه‌های آن را مورد تهدید قرار داده‌اند. به موازات این دو عامل؛ تهدیدکننده دیگر پیشرفت فناوری و صنعت است. هرچه از تاریخ ظهور فناوری و صنعت می گذرد اثرات سوء برخی تهدیدات این حوزه بر سلامت انسان‌ها و جانداران در بستر زیست‌کره خاکی هویدا می‌شود.

به اعتقاد بسیاری از صاحب‌نظران پیامدهای ناشی از پیشرفت‌های ناموزون فناوری و دخالت انسان در طبیعت سال‌هاست که تسریع‌گر وقوع تهدیدات گوناگون حتی بلایای طبیعی شده است. در حال حاضر منشاء بسیاری از آتش‌سوزی‌های وسیع، آلودگی‌ آب‌های جاری و منابع زیر‌زمینی، محیط‌زیست و منابع‌ طبیعی، آلودگی و گرمای‌طاقت‌فرسا‌ی هوا، وقوع بیماری‌های فراگیر و... خواه عامدانه و آگاهانه و خواه غیرآگاهانه انسان‌ها هستند.به عبارت دیگر، امروزه تفکیک منشاء و دلیل بروز بسیاری از حوادث و بلایا به دلیل هم‌افزایی عوامل انسانی و طبیعی ناممکن است.

با این حال باید دانست منشاء بسیاری از تهدیدات طبیعی و به‌ویژه انسان‌ساخت ظرفیت‌ یا انرژی نهفته در مواد و عناصر تحت عنوان انرژی شیمیایی است. مفهوم این عبارت است آن است که برخی مواد شیمیایی که ما از آن مواد شیمیایی پرخطر یاد می‌کنیم دارای ظرفیتی هستند که هم بر اثر بلایای طبیعی و هم در بستر حوادث غیرطبیعی و انسان‌ساخت توان آسیب و ایجاد خسارت به انسان‌ها و سرمایه‌های جوامع را دارند.

برنامه‌ریزی و اقدام نسبت به کاهش بستر وقوع تهدیدات شیمیایی، کاهش آسیب‌پذیری و افزایش مصونیت سرمایه‌های ملی و ایجاد آمادگی واکنش مناسب در برابر تهدیدات شیمیایی از موضوعات مهمی است که باید مد نظر مسئولان در سطوع مختلف باشد. اقدامی که به همت سازمان پدافند غیرعامل کشور تحت عنوان حوزه پدافند شیمیایی از سال 1392 با راه‌اندازی قرارگاه پدافند شیمیایی کشور در سطح ملی آغاز و هم‌اکنون با هدف توسعه در سطح جامعه استانی با راه‌اندازی قرارگاه‌ پدافند شیمیایی استان دنبال می‌گردد.

ضمن آنکه باید در نظر داشت مروری بر حوزه‌های اصلی تهدیدات شیمیایی نشان می‌دهد که فارغ از تهدید تسلیحاتی شیمیایی و کموتروریسم هر جامعه‌ به فراخور توسعه و پیشرفت‌هایی که در استفاده از مواد شیمایی در حوزه صنعت و فناوری دارد ممکن است به دلیل عدم رعایت یکسری از الزامات و ملاحظات ایمنی، امنیتی و دفاعی در معرض وقوع تهدیدات و پیامدهای ناشی از تهدیدات شیمیایی مربوط به آن صنعت قرار گیرد.

ایران در سطح منطقه و حتی جهان از ذخایر عظیم گازی و نفتی قابل توجهی برخوردار است. به تناسب آن، در حوزه پالایشگاه و پتروشیمی و سایر صنایع شیمیایی و البته در استفاده و بهره‌گیری از مواد شیمیایی پیشتاز است. بر این اساس توجه به تهدیدات شیمیایی این حوزه بسیار مهم و ضروری است. به اعتقاد ما این توسعه و گستردگی صنعت، مسلزم رعایت الزامات و قوانینی است که تهدیدات بالقوه و بالفعل ناشی از مواد شیمیایی را در بخش‌های مختلف کاهش دهد.

در ایران در مجاورت بسیاری از شهرها، مراکز و مناطق جمعیتی، شهرک‌های صنعتی دارای واحدهای شیمیایی فعال با ذخایر بالایی از مواد شیمیایی اولیه یا محصول استقرار دارند. علاوه بر این انتقال حجم عظیمی از مواد شیمیایی از طریق خطوط لوله، جاده و راه‌آهن از مجاورت مراکز جمعیتی صورت همچنین پسماندها و آلاینده‌های سمی کارخانه‌های شیمیایی و انتشار آن به منابع طبیعی تهدید جدی دیگری با منشاء مواد شیمیایی را در سطح منابع و سرمایه‌های ملی رقم می‌زند.

ضمن آنکه امکان واردات یا قاچاق کالای آلوده، غیراستاندارد و مضر با مصارف مخلتف وجود دارد که می‌تواند آسیب‌های فراوانی را در حوزه‌های انسانی و کشاورزی پدید آورد.

احمدرضا آل‌طاهر