بمب ساعتی فروچاله‌ها فعال شده است/ خطر ریزش لحظه‌ای در کمین دشت‌های کشور

به گزارش پایداری ملی، مشاهده یک فروچاله‌ به عمق ۶۰ متر در دشت کبودرآهنگ همدان چند روزی است خبرساز شده است،  محمدجواد بلورچی زمین‌شناس و سخنگوی سابق سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور در این‌باره اظهار داشت: هنوز هیچ‌کدام از دشت‌های کشور را به خوبی نمی‌شناسیم و به همین دلیل ممکن است هر لحظه یک فروچاله جدید با عمق زیاد در جای جای دشت‌های مستعد کشور رخ دهد.

بلورچی تنها راهکار را تولید داده و پایش مستمر و کاهش شدید برداشت منابع آب زیر زمینی در دشت های کشور دانست.

این زمین‌شناس ابراز داشت: بیش از بیست سال است مباحثی مثل فرونشست زمین ، رخداد فروچاله و فروریزش زمین مورد بحث و گفتگو قرار می‌گیرد و حداقل من شخصا از پیش ازسال ۸۰ مطالعاتی بر روی فروچاله‌های دشت‌های همدان آغاز کردم.

*۴۱ فروچاله تنها در دشت همدان رخ داده است

وی ادامه داد: در آخرین مطالعه انجام گرفته که مربوط به پنج تا شش سال گذشته است، مشخص شد که حداقل ۴۱ فروچاله در دشت همدان رخ‌ داده است.

این کارشناس ارشد زمین شناسی با بیان اینکه وجود رخداد فروچاله در دشت کبودرآهنگ و دشت فامنین در سال‌های گذشته پدیده رایج و خطرناکی بوده و خواهد بود، گفت: هر جایی که سنگی انحلال‌پذیر همانند گچ، نمک و آهک وجود داشته باشد، طی فرایند انحلال در مقیاس زمان زمین‌شناسی (ممکن است صدها و یا هزارها سال طول بکشد) غارهایی شکل می گیرند که ریزش سقف وتوسعه این فضاهای خالی زیر زمینی می‌تواند باعث ایجاد فروچاله ‌شود.

بلورچی خاطرنشان کرد: تا وقتی که حفره یا غار زیرزمینی با آب پر بوده، توسعه پیدا نمی‌کرده و پایدار بوده است هیچ اثری از  حفره در سطح زمین ایجاد نمی‌شد و ما به راحتی بر روی زمین زندگی می‌کردیم، هرچند ابعاد این فضاهای زیرزمینی می‌تواند مثل غار علیصدر وسعت داشته باشد، اما تا وقتی که سطح آب زیرزمینی پایین نیافتد مشکلی جدی ایجاد نمی‌کند.

* برداشت بیش از تغذیه آبخوان باعث پایین رفتن سفره آبرفتی دشت‌ها شده

این زمین‌شناس با بیان اینکه دلایل متعددی برای تشکیل فروچاله ها وجود دارد که عمدتا در کشور ما مسئله برداشت آب زیرزمینی است به ویژه در دشت همدان که با هدف کشاورزی، شرب و استفاده در نیروگاه حرارتی برداشت انجام است گفت: برداشت بیش از تغذیه آبخوان باعث پایین رفتن سفره آبرفتی بالای این سنگ‌های انحلال پذیر می‌شود که درنهایت منجر به تهی شدن غارها از آب و سرعت گرفتن فرسایش و در نهایت ریزش سقف این فضاهای خالی و توسعه به سمت سطح و سرانجام موجب ایجاد فروچاله می شود.

وی درخصوص استفاده بیش از حد از توان تغذیه آبخوان های آبرفتی کشور توسط چاه‌های مجاز و غیر مجاز اظهار نگرانی کرد و گفت: این روش بهره‌‌برداری نمی‌تواند بیش از این استمرار داشته باشد توان و تحمل رسوبات آبرفتی دشت ها و سنگ های انحلال پذیر زیر آنها تمام خواهد شد و شروع به متراکم شدن، شکستن، ترک خوردن و در نهایت از بین رفتن بدون بازگشت تعادل آب و خاک و یا ساده تر زندگی خواهد شد.

سخنگوی سابق سازمان زمین‌شناسی با اشاره به اینکه فروچاله در همدان در دو هفته رخ نداده است، اظهار داشت: ایجاد چنین فروچاله‌ای شاید نتیجه یک روند چند ده ساله باشد.

وی خاطرنشان کرد: اگر نقشه خطر فرونشست و فروچاله‌ها در دشت همدان را تهیه می‌کردیم، می‌توانستیم این فروچاله را شناسایی کرده و در صورت امکان با مواد مناسب پر کنیم و دیگر این فروچاله خود را تا سطح زمین نمی‌رساند و یا در صورت خطر با جابجایی تاسیسات روی آن کاهش خطرپذیری اتفاق میافتاد.

بلورچی تأکید کرد: این دستورالعمل باید در هر دشتی که پتانسیل ایجاد فروچاله دارد، دنبال شود.

*حرکت خاموش فرونشست زمین را فراموش کرده‌ایم

این کارشناس زمین شناسی در ادامه به پدیده‌ای با نام فرونشست زمین اشاره کرد و گفت: فرونشست زمین، حرکتی آرام و غیرقابل تشخیص برای مردم است.

وی با اظهار تاسف از اینکه حرکت خاموش و پیشرونده فرونشست زمین باعث شده مدیران ارشد کشور در زمان مناسب رسیدگی به آن را رها کرده و هیچ واکنشی به آن نشان ندهند، ابرازداشت: شرایط به حدی وخیم شده است که بسیاری از  آبخوان‌های ما رو به تخریب کامل هستند و امروز ایران رکورددار فرونشست زمین در جهان است.

*فرونشست زمین باعث شده  با یک زلزله کوچک خانه‌ها خورد شوند

بلورچی بیان داشت: با توجه به قرارگیری اغلب شهرهای کشور بر روی دشت های آبرفتی در حال فرونشست زمین با رخداد هر زمین لرزه هر چند کوچک شاهد آسیب جدی به زیرساخت ها به علت خرد شدن آنها در اثر فرونشست تدریجی خواهیم بود.

وی ادامه داد: حرکت فرونشست یک حرکت تدریجی است، اما فروچاله‌ها در لحظه اتفاق میافتند یا در روی زمین قابل تشخیص می شوند و خسارات جبران ناپذیری ایجاد کنند، به طور مثال می‌توان به همین دشت همدان اشاره کرد که در صورت رخداد یک فروچاله در نزدیکی یک اتوبان، نیروگاه و فضای عمومی و یا یک روستا خسارات جبران‌ناپذیری وارد خواهد ساخت.

این کارشناس زمین‌شناسی اضافه کرد: تصور کنید وسط اتوبان تهران - همدان در نیمه شب یک فروچاله با قطر ۳۰متر و چند ده متر عمق ایجاد شود، چند ماشین در این فروچاله می‌افتند؟

بلورچی با بیان اینکه این مسأله نیازمند یک مطالعه کلان و پایش هزینه‌بر است، تأکید کرد: چنین مخاطراتی به دلیل عدم توجه به آمایش سرزمینی بوده است. البته مبالغی که صرف اینچنین کارهای زیربنایی در کشور شود نه تنها هزینه تلقی نمی شوند بلکه سرمایه گذاری برای زیست ایمن در سرزمین ایران خواهد بود.

وی با تأکید بر اینکه متاسفانه آمایش سرزمین هیچگاه مبنای کار مدیران نبوده و هر کسی بنا بر سلیقه شخصی خودش عمل کرده است، گفت: به همین دلیل، سرزمین ما روز به روز آسیب‌پذیرتر می‌شود و از جنوب کشور در دشت میناب تا شمال در استان گلستان، از غرب در کرمانشاه و ایلام تا شرق در سیستان و بلوچستان و تا خراسان ها، در معرض خطر فرونشست زمین و رخداد فروچاله می باشند.

به گفته این کارشناس، به طور تقریبی نقاط خطر ایجاد فروچاله در کشور مشخص است  و چیزی حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد دشت‌های کشور پتانسیل شکل‌گیری فروچاله را دارند.

سخنگوی سابق سازمان زمین‌شناسی اظهار داشت:‌ ابعاد فروچاله‌ها نهایتا صد متر است و منطقه وسیعی را به طور آنی تخریب نمی‌کند، اما مساله مهم پاسخ به سه سوال کلیدی در مدیریت بحران در هر خطر است: کی؟ کجا؟ با چه بزرگی؟ حتی یک مترمربع فروچاله در یک محل حائز اهمیت مثل بیمارستان، مدرسه و دیگر بناهای عمومی غیر قابل جبران و به‌نظر من با توجه به امکان شناخت و پیشگیری این مخاطرات غیر قابل بخشش خواهد بود.

به گفته وی  زمین لرزه قابل پیش بینی نیست ولی می توان با مقاوم سازی و دور شدن از گسله ها از خطر آن اجتناب کرد ولی دیگر مخاطرات از قبیل سیلاب، زمین لغزش، فرونشست و فروچاله ها و بسیاری دیگر از مخاطرات قابل شناسایی، پیش بینی و حتی پیشگیری است ولی کشور ما بدلیل عدم سرمایه گذاری در تهیه نقشه های خطر و ایجاد زنجیره ایمن سازی کشور با توسعه و پی سازی بیمه واقعی روز به روز مخاطره آمیز تر می شود.

 وی با اشاره به رخداد عمیق‌ترین فروچاله کشور در منطقه «ایج» در نزدیکی داراب فارس با ۹۴ متر عمق که در سال 94 ایجاد شده است، گفت: متاسفانه هنوز هیچ‌کدام از دشت‌های کشور را به خوبی نمی‌شناسیم و به همین دلیل ممکن است هر لحظه یک فروچاله جدید با عمق زیاد در جای جای دشت های مستعد کشور رخ دهد.

به گفته وی تنها راهکار تولید داده و پایش مستمر و کاهش شدید برداشت منابع آب زیر زمینی در دشت های کشور است.

منبع: فارس