آیا ایران به سراغ تیغ تیز جنگ‌های آینده خواهد رفت؟

پنس در سخنرانی خود به خطر موشک‌های هایپرسونیک و تلاش رقبای جهانی آمریکا از جمله چین برای دستیابی به این سلاح‌ها اشاره کرد و مقابله با این خطر را یکی از دلایل تشکیل شاخه فضایی ارتش این کشور راعنوان کرد.

در آن سوی جبهه انتشار خبری در خصوص حمله نیروهای امنیتی روسیه به یکی از مراکز تحقیقاتی این کشور نشان داد که رقابت بر سر دستیابی به اطلاعات این حوزه حساس تا چه اندازه مورد توجه دو رقیب جهانی است. شاید زمانی که «ویکتور کودریافتسف»، دانشمند ۷۱ ساله مرکز تحقیقاتی «روس کاسموس» شهر «کورلیف» در حال انتقال اطلاعات مرتبط به موشک‌های هایپرسونیک به یکی از کشورهای عضو ناتو بود، تصور نمی‌کرد که تحت نظر ماموران سرویس امنیتی روسیه (اف.اس.بی) باشد. در هر صورت به نظر می‌رسد که فناوری این موشک یکی از کلیدی‌ترین تکنولوژی‌ها برای کسب برتری نظامی در سال‌های آینده است.

*تجربه متفاوت روسیه و آمریکا

نکته حائز اهمیت آن است که بدانیم دستیابی به سرعت‌های بالا یکی از اولویت‌های اساسی در توسعه هواگردهای نظامی است و در این میان موشک‌ها همواره کلید دستیابی به این آرزوی بزرگ بوده‌اند. 

در طول سال‌های جنگ جهانی دوم تلاش دانشمندان آلمانی منجر به توسعه دو خانواده جداگانه از موشک‌هایی با کاربری نظامی شد. برای مثال راکت V-۱ به عنوان یک موشک هدایت شونده پدر موشک‌های کروز فعلی محسوب می‌شد و راکت V-۲ به عنوان یک موشک بالستیک که قابلیت دستیابی به سرعت‌های بالا و بردی نزدیک به ۲۰۰ کیلومتر داشت.

پس از سقوط آلمان نازی فناوری موشکی توسعه یافته توسط این کشور در اختیار دو قدرت پیروز جنگ یعنی اتحاد جماهیر شوروی و ایالات متحده آمریکا قرار گرفت و فناوری موشک V-۲ به توسعه موشک بالستیک با بردهای گوناگون و مأموریت‌های مختلف انجامید.

اتحاد جماهیر شوروی و آمریکا با توسعه این فناوری نظم جدیدی از توازن قوا را در عرصه نظامی مبتنی بر موشک‌های بالستیک با قابلیت حمل کلاهک‌های اتمی و متعارف پدید آوردند. فتح فضا یکی از ثمرات توسعه تکنولوژی موشک‌های بالستیک در دوران جنگ سرد بود.

با این حال فناوری موشک‌های کروز مسیر متفاوتی را در دو کشور طی کرد. ایالات متحده آمریکا با توجه به قدرت بالای نیروی هوایی خود، اولویت اساسی خود را در توسعه موشک‌های کروز، هدف قرار دادن دشمن با سلاح‌های متعارف و با دقت بالا اختصاص داد. این رویه به خصوص بعد از جنگ ویتنام در اولویت قرار گرفت.

توسعه موشک‌های کروز دوربردی همچون تاماهاوک که قابلیت پرتاب از مقرهای زمینی و هوایی تا برد ۲۵۰۰ کیلومتر را داشت، نتیجه همین راهبرد بود. در نتیجه با توسعه سیستم‌هایی همچون استفاده از فناوری مکان یابی ماهواره‌ای یا جی.پی.اس امکان هدف قرار دادن اهداف زمینی با دقت نزدیک به یک متر از مسافت ۲۰۰۰ کیلومتری فراهم شد.

در طرف مقابل اتحاد شوروی و پس از آن روسیه مسیر متفاوتی را در توسعه این موشک‌های کروز طی کردند. اتحاد جماهیر شوروی به دلیل ضعف در توسعه نیروی دریایی خود در مقابل ناوگان‌های آمریکا به سراغ توسعه موشک‌های کروز هوا به دریا با قابلیت شلیک از کشتی‌ها و هواپیماهایی همچون توپولف ۹۵ رفت.

تفاوت اساسی موشک‌های کروز اتحاد جماهیر شوروی سرعت بالا، قابلیت پرواز در ارتفاع پایین یا سینه مال و همچنین انجام مانورهای سنگین برای رسیدن به هدف بود.

موشک ضد کشتی خا-۴۱ مشهور به سانبرن

به عنوان مثال موشک ضد کشتی خا-۴۱ که به سانبرن مشهور است، با سرعت ۳ ماخ با ارتفاع یک متر از سطح دریا می‌تواند به هدف نزدیک شود. بر اساس برآوردهای نیروی دریایی آمریکا یک ناوشکن آمریکایی تنها مدت ۴۰ تا ۵۰ ثانیه فرصت دارد تا با کشف این موشک دست به تدابیر متقابل بزند. بر خلاف موشک‌های هم خانواده آمریکایی، موشک‌های روسی به جای موتور توربوفن از موتور رمجت یا موشک سوخت جامد به عنوان پیشرانه استفاده می‌کنند. از این رو می‌توان گفت ساخت موشک‌های هایپر سونیک در حقیقت ادامه تجربه اتحاد جماهیر شوروی و روسیه در توسعه موشک‌های کروز ضدکشتی با سرعت و قدرت مانور بالا است.

*موشک‌های هایپر سونیک چه امتیازاتی دارند

اولین ویژگی موشک‌های هایپر سونیک قابلیت حرکت آن‌ها با سرعت بالای ۵ تا ۷ برابر سرعت صوت است. البته در این میان نباید موشک‌های بالستیک را فراموش کرد که می‌توانند به سرعت بسیار بالا دست پیدا کنند. به عنوان مثال موشک‌های بالستیک زیر دریایی پرتاب ترایندت و بولاوا با قابلیت حمل چندین کلاهک در فاز نهایی حمله می‌توانند به سرعت ۲۵ ماخ برسد.

با این حال قابلیت مانور و حرکت این موشک‌ها به دلیل سرعت بالا بسیار محدود و مسیر آن‌ها کاملاً قابل پیش بینی است. از سوی دیگر به دلیل ارتفاع بالای پرواز این موشک‌ها تا صدها کیلومتر بالای جو امکان شناسایی آن‌ها به وسیله رادارهای برد بلند پیش اخطار از هزاران کیلومتر دورتر امکان پذیر و انجام اقدامات تدافعی از جمله پرتاب موشک‌های ضد موشک از جمله تاد و پاتریوت کاملاً فراهم می‌شود.

موشک‌های هایپر سونیک با قابلیت حرکت در ارتفاعات پایین‌تر، سیستم‌های پدافندی را به سرعت غافلگیر کرده و به راحتی می‌توانند با مانورهای سنگین هرگونه واکنش دفاعی را خنثی کنند. بر طبق برآوردهای نیروی هوایی آمریکا فرصت زمان واکنش در مقابل یک موشک بالستیک در برد ۳ هزار کیلومتری نزدیک به ۱۲ دقیقه است، اما در مقابل یک موشک هایپر سونیک این زمان تنها به ۶ دقیقه کاهش می‌یابد.

از سوی دیگر برای مقابله با این موشک‌ها نیاز به توسعه نسل جدیدی از موشک‌های پدافندی است که تاکنون پیش‌بینی‌های لازم برای آن صورت نگرفته است. قدرت تخریبی کلاهک‌های فوق به دلیل سرعت فوق العاده بالا به شدت ویرانگر است.

هم اکنون موشک‌های هایپر سونیک در دو خانواده کلی در حال توسعه هستند، دسته اول موشک‌های لغزشی هایپر سونیک یا ((HGV هستند. این موشک‌ها توسط یک راکت به ارتفاع ۵۰ تا ۱۰۰ کیلومتری پرتاب می‌شوند و پس از آن با استفاده از نیروی هوا به سمت هدف با سرعت ۵ تا ۱۰ می‌لغزند.

نوع دوم این سلاح‌های موشک‌های هایپر سونیک کروز یا (HCM) است که در تمام مدت با موتورهای رمجت یا اسکرم جت به سمت هدف پرواز می‌کنند. از جمله‌های نمونه‌های این سلاح می‌توان به موشک روسی کینژال یا تیغ دم اشاره کرد که بر روی هواپیماهای میگ-۳۱ سوار می‌شود.

این موشک‌ها یا از موتورهای ویژه سرعت‌های بالا یعنی اسکرم جت استفاده می‌کنند و یا از سوخت جامد برای رسیدن به سرعت فرا صورت بهر می‌برند.

*کینژال روسی اولین سلاح هایپر سونیک عملیاتی

موشک روسی کینژال یا تیغ دم 

از جمله کشورهایی که هم اکنون در این حوزه در لبه جلویی این فناوری قرار دارند، می‌توان به روسیه، چین و آمریکا اشاره کرد. روسیه اولین کشوری است که یک موشک هایپر سونیک را به صورت عملی توسعه داده و وارد خدمت کرده است. موشک کینژال که نام آن برگرفته از یک خنجر قدیمی گرجی است و توان رسیدن به سرعت ۷ ماخ را با استفاده از سوخت جامد دارد.

این سامانه بر اساس موشک میان برد اسکندر ساخته شده، موشکی که در حقیقت یک پرتابه بالستیک سوخت جامد است که توانمندی رسیدن به برد ۷۰۰ کیلومتر دارد اما موشک کینژال با استفاده از سوخت جامد می‌تواند مسافتی نزدیک به ۲۰۰۰ کیلومتر را طی کند.

در صورتی که یک سامانه پدافندی قصد رویارویی با این موشک را داشته باشد، با توجه به سرعت و قدرت مانور آن تنها نزدیک به ۳ دقیقه از لحظه کشف آن برای انهدام این موشک زمان خواهد داشت. این موشک به خصوص برای هدف قرار دادن مجموعه‌های پدافندی و به خصوص پایگاه‌های دریایی دشمن به شدت مؤثر است.

*آمریکایی‌ها همچنان به دنبال تحقیقات بیشترند

ایالات متحده آمریکا پیشروترین کشور در این حوزه و انجام تحقیقات توسعه یافته است. با این وجود هنوز این تحقیقات به ارائه یک محصول قابل کاربرد در نیروی هوایی آمریکا منجر نشده است.

به عنوان مثال ایالات متحده آمریکا به همراه استرالیا برنامه‌ای مشترک به نام HIFIRE در صدد توسعه موشک‌های هایپر سونیک برآمد. این برنامه در قالب یک همکاری مشترک بین گروه دفاع و فناروی استرالیا و آزمایشگاه تحقیقات نیروی هوایی آمریکا در حال اجراست که هدف از این برنامه توسعه یک موشک اسکرم جت با قدرت حرکت نزدیک به ۷ ماخ است.

موشک هایپر سونیک X-۵۱ 

البته تاکنون این برنامه به اهداف خود نرسیده و بودجه مرتبط با آن رو به کاهش است. هرچند شرکت بویینگ نیز موشک هایپر سونیک X-۵۱ که با ترکیبی از موشک سوخت جامد و موتور رمجت حرکت می‌کند، را توسعه داده است. این موشک از روی هواپیمای بی-۵۲ پرتاب می‌شود و می‌تواند به سرعت ۵ ماخ دست یابد.

با وجود موفقیت‌های اولیه این موشک تاکنون تصمیمی برای وارد شدن این موشک به خدمت گرفته نشده است. این در حالی است که در لوایح دفاعی سالانه آمریکا بودجه جداگانه‌ای برای توسعه سلاحی که تواند در عرض نیم ساعت هر نقطه‌ای در دنیا را مورد هدف قرار دهد، دیده شده است.

*چینی‌ها هم سلاح ویژه خود را توسعه می‌دهند

چین نیز یکی از کشورهایی است که به صورت جدی توسعه این موشک‌ها را دنبال می‌کند. البته هنوز هیچ اطلاعات خاصی از سوی چین به صورت رسمی درباره توسعه این گونه سلاح‌ها منتشر نشده اما با این حال بر طبق اخبار تاییده نشده این کشور گونه جدیدی از سلاح فوق را با نام WU-۱۴ توسعه داده است.

این سلاح با استفاده از یک موشک بالستیک دی. اف-۳۱ و دی. اف-۴۱ قابلیت پرتاب دارد. به نظر می‌رسد که اولین آزمایش این سلاح در سال ۲۰۱۴ انجام شد اما با این وجود هیچ نشانه‌ای برای ورود این سلاح به خدمت مشاهده نشده است. در این میان تلاش‌های چین به شدت زیر نظر ایالات متحده آمریکا قرار دارد و سخنان مایک پنس در مراسم تشکیل نیروی فضایی آمریکا این امر را ثابت کرد مقابله با تلاش‌های چین و روسیه در رأس فعالیت‌های آمریکا قرار دارد.

*پیشرفت‌های نظامی ایران در عرصه موشکی

در خصوص پیشرفت نظامی در عرصه موشکی کشور خودمان نیز باید گفت که اگرچه تاکنون برنامه خاصی در این باره منتشر نشده است اما پس از انقلاب اسلامی ایران و با همت دانشمندان نخبه ایرانی تلاش‌های متعددی برای توسعه سلاح‌های و موشک‌های کروز ضد کشتی انجام شده که توانسته برد آنان را تا ۲۰۰۰ کیلومتر افزایش دهد. با این وجود تلاش‌های ایران عمدتاً مبتنی برای توسعه موشک‌های کروز با سرعت زیر ۲ ماخ است. در این میان برخی از زیر ساخت‌های صنعتی و دانشگاهی در کشورمان توانمندی‌های ویژه‌ای را برای توسعه این فناوری موشکی ایجاد کرده است.

به عنوان مثال تاسیسات مستقر در دانشگاه تهران این اجازه را به متخصصان ایرانی می‌دهد که بتوانند حرکت پرتابه‌هایی با سرعت نزدیک به ۸ ماخ را شناسایی کنند و از سوی دیگر ایران تجارب فراوانی برای توسعه سوخت موشک‌های جامد برخوردار شده است.

این که صنایع دفاعی کشورمان تصمیم بگیرند که به سراغ توسعه این موشک‌ها حرکت کند، به تصمیم مقامات ارشد نظامی کشور بستگی دارد، ولی به هر حال در آینده دفاعی دنیا، موشک‌های هایپر سونیک نقشی غیر قابل انکار را در توازن‌های دفاعی دارند.