در حالی که ترامپ مدعی کاهش مزاحمت‌های قایق‌های تندرو سپاه
پاسداران انقلاب اسلامی است، اما مقامات ایرانی احترام کشتی‌های امریکا به
قواعد ایران را دلیل کاهش درگیری‌ها بین نیرو‌های دریایی دو کشور می‌دانند.
خلیج
فارس و دریای عمان از مهمترین مناطق تولید و ترانزیت انرژی در دنیا هستند
و طبیعی است که چنین منطقه پراهمیتی نمی‌تواند از چشم قدرت‌های بین‌المللی
دور بماند. جالب است که ایران به عنوان مهمترین قدرت در منطقه دریای عمان
و خلیج فارس نیز همواره با نیرو‌های فرامرزی برخوردهای جدی داشته است.
شاید قدیمی‌ترین نمونه‌ای که بتوان از آن در طول تاریخ یافت، نبرد
دریانوردان ایرانی با اشغالگران پرتغالی برای آزاد کردن جزایر ایرانی در
خلیج فارس باشد.
درآن زمان نیرو‌های ایرانی به رهبری امامقلی خان سردار
سپاه شاه عباس حاکمیت ایران را بر این منطقه تثبیت کردند. در طول قرن بیستم
با آغاز طرح‌های توسعه‌ای در کشور‌های عربی حاشیه خلیج فارس، قدرت‌های
بیگانه با بهانه‌هایی، چون تأمین امنیت شرکت‌های نفتی یا مبارزه با کمونیسم
رفته رفته حضور خود را در این منطقه پررنگ کردند و پس از آن نیز با
فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی این کشور‌ها با انعقاد پیمان‌های
نظامی-
امنیتی با قدرت‌های فرامنطقه‌ای، بهانه‌هایی، چون تأمین امنیت خود و امنیت
انرژی را از جمله علل انعقاد اینگونه پیمان‌ها نام می‌برند. ناوگان پنجم
نیروی دریایی امریکا مستقر در بحرین را می‌توان اصلی‌ترین نیروی خارجی
مستقر در خلیج فارس برشمرد. علاوه بر ناوگان پنجم نیروی دریایی
ایالات‌متحده در بحرین، کشور‌های عربستان، امارات، قطر و عمان نیز
پایگاه‌های زمینی، دریایی و هوایی امریکا را در خود جای داده‌اند.
از پرتغالی‌ها تا امریکایی‌ها
پس
از انقلاب اسلامی و فروپاشی نظام امنیتی سابق در منطقه و همچنین حمله
اتحاد جماهیر شوروی به افغانستان حفظ جریان نفت از این منطقه جزو سیاست‌های
اصولی امریکا قرار گرفت و حضور گسترده دریایی نیرو‌های امریکایی به شدت
گسترش یافت.
در طول جنگ تحمیلی عراق علیه ایران و با هدف قرار گرفتن
کشتی‌های نفکتش ایرانی از سوی عراق به خصوص در پایانه صادراتی خارک، نیروی
دریایی ایران نیز عبور ایمن کشتی‌های نفتکش از منطقه خلیج فارس و تنگه هرمز
را منوط به روشن شدن مقصد واقعی این کشور‌ها عنوان کرد.
دلیل این
استدلال این بود که کشتی‌ها و نفتکش‌های عراقی با پرچم‌های کشور‌های کویت و
عربستان نفت این کشور را به بازار‌های بین‌المللی صادر و محصولات نظامی را
به بندر‌های عربستان و کویت انتقال می‌دادند که از آنجا و از طریق
مسیر‌های زمینی به عراق انتقال می‌یافت. در میانه این نبرد نیرو‌های
امریکایی به بهانه تأمین امنیت وارد منطقه خلیج فارس شدند.
آمار‌ها نشان
می‌دهد در بین سال‌های ۱۹۸۷ و ۱۹۸۸ میلادی که پای امریکا به بهانه تأمین
امنیت به منطقه خلیج فارس باز شد حضور شیطنت‌آمیز این کشور سبب شد ناامنی
در خلیج فارس به ۹ برابر افزایش یابد. این حضور شیطنت‌آفرین منجر به برخی
درگیری‌های دریایی بین ایران و امریکا به خصوص در سه ماه اول سال ۶۷ شد. در
نهایت امریکایی‌ها برای جبران برخی شکست‌های خود در عرصه دریایی اقدام به
ساقط کردن هواپیمای مسافربری ایران بر فراز خلیج فارس کردند که منجر به
شهادت نزدیک به ۲۰۰ نفر از ایرانیان بی‌گناه شد.
دعوا بر سر حاکمیت بر خلیج فارس است
حال
پس از مدت‌ها تلاش برای تسلط بر منطقه خلیج فارس، تقابل تازه‌ای بین ایران
و امریکا در این حوزه آغاز شده است. بخشی از این تقابل مربوط به اتفاقاتی
است که در منطقه خاورمیانه در حال روی دادن است. هزینه‌های بالای نظامی
امریکا و گسترش قدرت چین در منطقه شرق آسیا سبب شده تا این کشور به صورت
جدی در فکر تخلیه این منطقه از نیرو‌های نظامی خود باشد، از همین رو طبیعی
است که خلأ به وجود آمده زمینه مناسبی برای حضور سایر قدرت‌ها فراهم کرده
باشد.
شاید یکی از نکاتی که از این منظر قابل توجه باشد، حضور یافتن
سایر قدرت‌ها در منطقه خلیج فارس است، به عنوان مثال نیروی دریایی انگلستان
هم اکنون بزرگ‌ترین پایگاه خود را در بحرین آماده استقرار کرده است، حتی
کشور‌هایی همچون چین و فرانسه نیز به دنبال حضور گسترده در خلیج فارس
هستند.
در این میان ایران به عنوان کشوری که دارای بیشترین خط ساحلی در
این منطقه است به دنبال تثبیت تسلط خود را بر رفت و آمد‌های دریایی و به
نوعی ساختارسازی در این منطقه است. طبیعی است که در این شرایط برخوردهای
دریایی میان ایران و امریکا در منطقه اوج می‌گیرد.
از سال ۲۰۱۴ تاکنون
برخورد‌ها بین قایق‌های تندرو سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و کشتی‌های
امریکایی به عنوان یکی از محور‌های برخورد دو قدرت مطرح بوده است. ایران
تاکنون بار‌ها و بار‌ها توانسته است قواعد خود را بر منطقه تحمیل کند.
اوج
چنین اقدامی به اسارت درآمدن چندین نفر از پرسنل نیروی دریایی امریکا در
یک قایق تندرو بود که با مذاکرات پشت پرده بین ایران و امریکا حل شد.
امریکایی‌ها
به شدت تمایل دارند که به نوعی مصالحه با ایران در این خصوص دست پیدا
کنند. جان ریچاردسون، فرمانده عملیات‌های دریایی ایالات متحده، در یک
سخنرانی بار دیگر پیشنهاد نوعی خط ارتباط میان جمهوری اسلامی و امریکا و
رعایت «قواعد رفتاری» مشترک را مطرح کرد.
ریچاردسون که به گزارش
خبرگزاری رویترز در سمیناری در «مرکز ترقی در امریکا» مستقر در واشنگتن سخن
می‌گفت، بیان کرد: وجود این «اصول و قواعد رفتاری» برای «اجتناب از اشتباه
در محاسبه» و بالا رفتن ریسک مواجهه الزامی است.
این ماجرا چنان جدی شد
که حتی دونالد ترامپ در مبارزات انتخاباتی خود وعده داد قایق‌های ایرانی
که به کشتی‌های امریکایی نزدیک شوند را ویران می‌کند. ترامپ در یکی از
سخنرانی‌های انتخاباتی خود مدعی شد: درباره ایران، زمانی که آن‌ها بخواهند
با قایق‌های کوچک خود دور ناوشکن‌های زیبای ما بچرخند و حرکاتی نسبت به
مردم ما انجام دهند که نباید به آن‌ها چنین اجازه‌ای داده می‌شد، به آن‌ها
شلیک کرده و از (این) آب‌ها بیرون انداخته خواهند شد. حالا هم وی مدعی است
که این تهدیدات توانسته ایران را به عقب براند. وی در توئیتی مدعی شد
درگیری‌های نیروی دریایی امریکا با ایران در خلیج فارس در سال جاری میلادی
به صفر رسیده است.
ایران از موضع خود عقب نمی‌نشیند
با این حال
مقامات نظامی ایران از جمله سخنگوی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی می‌گویند
که امریکایی‌ها به قواعد ایرانی‌ها بیشتر احترام می‌گذارند.
سردار رمضان
شریف سخنگوی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در گفتگو با شبکه تلویزیونی
الکوثر، اظهار داشت: در طول سال‌های گذشته که عملیات گشت و بازرسی و کنترل
شناور‌های بیگانه در منطقه خلیج فارس در دستور کار نیروی دریایی سپاه بوده
مکرراً اتفاق افتاده که شناور‌های ما با شناور‌های عبوری از تنگه هرمز و
خلیج فارس گفتگو‌هایی داشتند و بعضاً تذکراتی برای عدم ورود به آب‌های
سرزمینی ما دریافت کردند.
وی افزود: این رویارویی با شناور‌های امریکایی
هم بار‌ها و بار‌ها اتفاق افتاده است که آخرین مورد آن در واقع منجر به
دستگیری تفنگداران امریکایی شد و نهایتاً با عذرخواهی، آن‌ها رها شدند.
سخنگوی سپاه ادامه داد: از آن به بعد ما شاهد رفتار قانونمندتری توسط
امریکایی‌ها درمنطقه خلیج فارس و تنگه هرمز بودیم، بنابراین اگر این
رویارویی کمتر شده به این علت است که آن‌ها حساب کار دستشان آمده وگرنه در
رفتار و گشت‌ها و کنترل‌های نیروی دریایی سپاه تغییر خاصی صورت نگرفته است.
پیش‌تر
نیز حسام‌الدین آشنا مشاور رئیس‌جمهور و رئیس مرکز بررسی‌های استراتژیک
ریاست جمهوری در توئیتر خود نوشته بود: «مدتی است ناو‌های امریکایی سر عقل
آمده‌اند و برای ادب‌کردن‌شان نیاز چندانی به بازداشت تفنگداران دریایی یا
هشدار قایق‌های تندرو نبوده است.»
به نظر می‌رسد تمام ایرانی‌ها در خصوص
حفاظت از قدرت ایران در منطقه خلیج فارس و تنگه هرمز نظری یکسان دارند و
انتظار افکار عمومی نیز از نیرو‌های مسلح این است که این قدرت بدون
کوچک‌ترین مانعی تحمیل شود. شاید ترامپ تمایلی نداشته باشد که بخواهد در
این شرایط حساس قدرت ایران را در تنگه هرمز بیازماید، با این حال به نظر
می‌رسد ایران به هیچ عنوان قصد عقب‌نشینی از موضع خود را ندارد.