ویژه‌نامه تحلیلی تبیینی عماد
۰۱ دی ۱۴۰۳ - ۱۷:۴۲
فرونشست در پایتخت جدی است
تهرانی‌ها طبق برخی گزارش‌ها ۴۷ درصد از سایر نقاط کشور بیشتر آب مصرف می‌کنند و همین امر سبب تشدید کم‌آبی در پایتخت و فرونشست زمین شده است، موضوعی که نیازمند چاره‌اندیشی جدی متولیان است.
به گزارش پایداری ملی، یک گزارش بین‌المللی نشان می‌دهد که دست‌کم ۳۳ کشور جهان تا ۲۰ سال دیگر در معرض بحران جدی آب قرار دارند، که کشور ما نیز از این قاعده مستثنی نیست.
به گزارش مهر، در ایران نیز شاید بتوان استان تهران با توجه به تراکم بالای جمعیت را دارای بحرانی بیش از دیگر مناطق دانست، استانی که با جمعیت حدود ۱۳ میلیون نفر از ۱۶ شهرستان ازجمله تهران، پایتخت کشورمان تشکیل‌شده است و برخی سیاست‌های غلط در دهه‌های اخیر سبب شده تا موج مهاجرت‌ها به این استان با مساحت حدود ۱۳ هزار کیلومترمربع، صورت پذیرد و تهران با دارا بودن حدود ۲۰ درصد جمعیت کشور، به‌عنوان پرتراکم‌ترین استان ایران مطرح شود.
کم‌آبی در تهران به‌عنوان پایتخت پرتراکم کشور با مصرف حدود ۲۵ درصد از منابع آبی ایران، یکی از دغدغه‌هایی است، که در چند سال اخیر بیش‌ازپیش در مورد آن صحبت شده و حتی برخی کارشناسان جابجایی پایتخت از تهران را به‌عنوان راهکاری برای برون‌رفت از این بحران مطرح کرده‌اند، اما در عمل و زمانی که عملکرد مسئولان را می‌نگریم، اقدام و عزم جدی در خصوص عبور از بحران آب مشاهده نمی‌کنیم، تا جایی که همچنان دغدغه تأمین آب شرب تهران در سال جاری به‌عنوان یکی از سخت‌ترین و کم آب‌ترین سال‌ها وجود دارد.
در این راستا اقدامات تبلیغی برای کاهش مصرف آب در استان تهران باهدف گذاری کاهش ۳۰ درصدی مصرف آب به‌ویژه در گرمای بیش‌ازحد تابستان آغازشده، اما آیا واقعاً این صرفه‌جویی در مصرف آب کافی است و یا باید علاوه بر آن اقدامات دیگری را نیز در نظر داشته باشیم.
فرونشست زمین در تهران رکورد جهانی را شکسته است
حفر چاه‌های غیرمجاز در استان تهران در حالی از سال‌های گذشته تاکنون هم چنان ادامه دارد، که استاندار تهران به‌عنوان رئیس شورای اداری، شورای تأمین و رئیس ستاد مدیریت بحران این استان، تنها به صدور دستوراتی در خصوص کاهش مصرف آب در ادارات اکتفا می‌کند، وی که پیش‌ازاین دستور کاهش ۲۰ درصدی مصرف آب در ادارات استان تهران را صادر کرده بود، هنوز گزارشی از میزان موفقیت این طرح ارائه نداده است و همچنین توضیح نداده که آیا این کاهش ۲۰ درصدی مصرف آب ادارات در استان تهران کافی است، یا خیر و اگر کافی نیست، چه اقدامات دیگری باید در این خصوص انجام شود.
بدیهی است، که کاهش بارش‌های برف و باران، پایان ذخیره‌های برف، نبود بسترهای مناسب برای جمع‌آوری روان آب‌های ناشی از باران در سطح استان تهران به‌خصوص روان آب‌هایی که از شمال تهران به جنوب این شهر روان هستند، حفر چاه‌های متعدد مجاز و غیرمجاز در این استان، عدم موفقیت در ایجاد چرخه بازگردانی آب علی‌رغم اقداماتی که تاکنون انجام‌شده، عدم ایجاد سازوکار مناسب برای استفاده بهینه از بارش‌های موجود و اقدامات دیگری که باید انجام می‌شده، اما شاهد آن نبودیم، نیز از طرف دیگر باعث شده تا در کنار همه عوامل بالا، مسئله کم‌آبی در تهران به نقطه بحرانی خود برسد.
برداشت آب از منابع زیرزمینی وضعیت فرونشست زمین در تهران را مخاطره انگیز کرده است، تا جایی که به گفته مدیر بخش زلزله و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در بخش‌هایی مانند جنوب غربی تهران فرونشست زمین رکورد جهانی را شکسته است.
علی بیت‌اللهی که در گفتگویی سخن می‌گفت، اظهار داشته است: در پدیده فرونشست شریان‌هایی چون آب، گاز و فاضلاب آسیب می‌بینند، ضمن آن‌که بررسی‌های ما نشان داد که مقبره شاه عبدالعظیم براثر فرونشست کج شده است.
هرچند روابط عمومی حرم حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) هرگونه فرونشست در این حرم را طی ۶ سال گذشته رد کرده است، اما مجموع این اظهارات نشان‌دهنده بحران در وضعیت آب جاری در لوله‌های شهری و نیز پایداری زمین زیر پای تهران نشینان است.
سناریوهای مختلفی برای عبور از کمبود احتمالی آب در تابستان در نظر گرفتیم
اما اقدامات اعمال‌شده در راستای مدیریت بحران آب تهران در چه اندازه است، سؤالی که مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران در پاسخ به آن در گفت‌وگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: باید بپذیریم که اساساً اقلیم ایران و به‌تبع آن استان تهران خشک و نیمه‌خشک است و درنتیجه ما همواره با کمبود منابع آبی مواجه هستیم، به همین لحاظ شرکت آب فاضلاب استان تهران همواره در یک حالت آماده‌باش همیشگی است، چراکه تأمین آب آشامیدنی سالم و بهداشتی موضوعی نیست، که بتوان در آن وقفه‌ای ایجاد کرد.
وی با بیان این‌که در طول سال‌های اخیر اقدامات متنوعی در خصوص سازگاری با کم‌آبی انجام‌شده است، گفت: ازجمله این اقدامات می‌توان اجرای طرح انتقال آب سد ماملو، اجرای رینگ آب‌رسانی تهران، اجرای طرح سلامت(طرح ارتقای کیفیت آب مناطق جنوب تهران)، افتتاح فاز نخست تصفیه‌خانه هفتم آب تهران به ظرفیت تصفیه ۲.۵ مترمکعب در ثانیه، حفر چندین حلقه چاه در مناطق مختلف استان تهران و تدوین سناریوهای مختلف برای مدیریت مصرف و کمبود احتمالی آب در دوره‌های اوج مصرف در تابستان را ذکر کرد.
محمد پرورش در پاسخ به این سؤال که اقدامات فرهنگی و تبلیغاتی در خصوص صرفه‌جویی مصرف آب در استان تهران چه بوده است، گفت: بر این باوریم که نگرش جامعه و تغییر رفتار آن نیاز به فرهنگ‌سازی دارد، البته فعالیت‌های فرهنگی، اموری زمان‌بر هستند و اثر آن‌ها در بلندمدت آشکار می‌شود.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران ادامه داد: در این زمینه شرکت آب و فاضلاب استان تهران با دو رویکرد «آگاهی‌بخشی» و «تغییر نگرش و رفتار» فعالیت‌های فرهنگی و آموزشی خود را انجام می‌دهد، بهره‌گیری از فضای تبلیغاتی و مبلمان شهری، تولید فیلم، سریال و مستند، ارتباطات رودررو با شهروندان و اجرای برنامه‌های آموزشی در محلات و کانون‌ها، حضور در مراکز فرهنگی و آموزشی نظیر مدارس، خانه‌های فرهنگ، مهدهای کودک و دانشگاه‌ها، تولید محتواهای تصویری مانند تیزر، فیلم کوتاه و موشن‌گرافیک، اطلاع‌رسانی‌های روزانه، برگزاری جشنواره‌هایی در سطح ملی و منطقه‌ای و پاسخ‌گویی‌های رسانه‌ای از عمده‌ترین موارد این بخش از فعالیت‌های شرکت هستند.
وی با بیان این‌که قطع بهره‌مندی و دسترسی افراد به آب از اولویت‌ها و سیاست‌های این شرکت نیست، گفت: بنا به دستور استاندار تهران مقررشده است، از اردیبهشت‌ماه امسال در وهله اول حجم مصرف آب دستگاه‌ها و ادارات سطح استان تهران به میزان حداقل ۲۰درصد کاهش یابد و این شرکت موظف شده به‌صورت ماهانه گزارش‌های مربوط به این دستور را به مدیرکل بازرسی استانداری تهران ارسال کند و در وهله دوم مشترکین پرمصرف برای اعمال سیاست‌های ارشادی و نصب الزامی تجهیزات کاهنده مصرف معرفی خواهند شد.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران همچنین در پاسخ به این سؤال که چرا همچنان در وضعیت بحران آب شاهد استفاده بی‌رویه از آب برای آبیاری فضای سبز و درختان هستیم، بیان داشت: این موضوع ارتباط مستقیمی با وظایف شرکت آب و فاضلاب استان تهران ندارد و شهرداری تهران و دیگر شهرداری‌های این استان مسئولیت آن را به عهده‌دارند و دراین‌باره بنا به مقررات موجود نباید از آب شرب بهداشتی برای آبیاری فضای سبز شهری استفاده شود و شرکت آب و فاضلاب استان تهران آمادگی دارد در صورت مشارکت شهرداری تهران آب موردنیاز فضای سبز را از پساب تصفیه‌خانه فاضلاب تأمین کند.
۳۶ سانتی‌متر فرونشست زمین و افت ۱۵۰ سانتی‌متری سطح آب زیرزمینی در تهران
وی در خصوص نقش چاه‌های مجاز و یا غیرمجاز در بحرانی‌تر کردن وضعیت موجود، بیان داشت: به‌طورکلی هرگونه استفاده و بهره‌برداری غیرقانونی از منابع محدود آبی، نقش مؤثری در گسترش بحران آب و همچنین آلودگی آن‌ها دارد، استفاده از منابع آبی تجدید پذیر باید تحت کنترل و بر اساس الگوی جهانی باشد، برداشت غیرمجاز از منابع آب باید از طریق مراجع ذی‌ربط متوقف شود.
پرورش در خصوص وضعیت فرونشست‌های حاصل از کاهش سطح سفره‌های زیرزمینی نیز بیان داشت: متأسفانه در حال حاضر دشت‌های بسیاری در موقعیت بحرانی قرارگرفته‌اند که در حوزه استان تهران می‌توان به دشت‌های شهریار و ورامین اشاره کرد.
وی با اشاره به این‌که کاهش سطح آب‌های زیرزمینی موجب می‌شود تخلخل موجود در لایه‌های مختلف زمین از بین برود، ادامه داد: این مسئله موجب از میان رفتن امکان تجدید حیات سفره‌های آب زیرزمینی می‌شود.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران همچنین گفت: از سوی دیگر با خالی‌شدن این سفره‌ها، فرونشست‌ها و رانش‌ها دوچندان می‌شود، بر اساس آخرین آمار در دشت‌های جنوبی استان تهران سالانه دست‌کم به میزان ۱۵۰سانتی‌متر افت سطح آب زیرزمینی را شاهد هستیم و در برخی نقاط تا ۳۶ سانتی‌متر با فرونشست زمین مواجه هستیم.
وضعیت بحران آب در پایتخت در حالی توسط مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران مورد تأکید قرار می‌گیرد، که رئیس سازمان برنامه‌وبودجه استان تهران معتقد است، تاکنون نتوانسته‌ایم، آن‌طور که شایسته است، از آب‌های سطحی و نیز بارش‌ها استفاده کنیم.
سامان‌دهی آب‌های روان تهران می‌تواند ۳۰ هزار هکتار از اراضی کشاورزی را آبیاری کند
نعمت اله ترکی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر اضافه کرد: در شهر تهران شاهد جاری شدن سالانه ۴۰۰ میلیون مترمکعب آب از شمال به جنوب شهر هستیم، که می‌توان با مدیریت این آب‌ها ۳۰ هزار هکتار از اراضی کشاورزی جنوب پایتخت را آبیاری کرد و در این راستا نیاز به ۱۲۰۰ میلیارد تومان اعتبار است.
وی بیان داشت: اقداماتی نیز در این خصوص انجام‌شده که ازجمله آن می‌توان به احداث ۲ تصفیه‌خانه در مجموعه «سرخه حصار» اشاره کرد، که طبق وعده‌هایی که داده شده است، تا پایان سال ۹۸ به بهره‌برداری می‌رسد.
ترکی گفت: امروز آسیب‌هایی که از حفر چاه‌های عمیق و نیمه عمیق به سفره‌های زیرزمینی در استان تهران زده می‌شود، بسیار بیشتر ازآنچه تصور می‌کنیم، است، درواقع این خطرات اصولاً دیده نمی‌شود و در حال حاضر وضعیت از حالت بحرانی نیز عبور کرده است.
عدم اتخاذ تصمیمات جدی برای مدیریت منابع آبی سبب جدی‌تر شدن بحران خواهد شد
عضو مجمع نمایندگان استان تهران دراین‌ارتباط به خبرنگار مهر گفت: کاهش بارش‌ها نگرانی‌های فراوانی در خصوص تأمین آب تهران ایجاد کرده و کمبود آب سدها بسیار جدی است.
محمد محمودی شاه‌نشین فرهنگ‌سازی مصرف آب را مهمترین اقدامی دانست که می‌توان در خصوص مقابله با بحران آب انجام داد و افزود: متأسفانه درحالی‌که بحران آب در استان تهران و سراسر کشور داریم، هنوز فرهنگ‌سازی‌های لازم در خصوص مصرف بهینه آب انجام‌نشده است، اصولاً موضوع جدی گرفته نشده و مسئولان به‌جای پرداختن به راهکار اقدام به بازگو کردن مشکل می‌کنند.
وی کاهش بارش‌ها و سوء مدیریت منابع آبی را از جدی‌ترین عوامل ایجاد بحران آب دانست و گفت: البته باید بدانیم بحران آب حاصل این چند سال نیست، سال‌ها سوء مدیریت و عدم مصرف صحیح سبب وضعیت امروزی شده است.
عضو مجمع نمایندگان استان تهران در مجلس شورای اسلامی افزود: ما کشور خشک و کم‌آبی هستیم، اما میزان مصرف آب در این کشور بیش از کشورهای پر آب جهان است، تا زمانی که از الگوهای موفق فرهنگ‌سازی در مصرف، مدیریت منابع آب و ... جهان بهره نگیریم، هرروز کم آب‌تر از روز قبل خواهیم شد.
سخنگوی کمیسیون امنیت ملی مجلس شورای اسلامی هم در گفتگو با خبرنگار مهر بحران آب را بحرانی امنیتی دانست و افزود: کم‌آبی و محدودیت منابع آبی بحرانی است، که بسیاری از کشورهای خاورمیانه با آن مواجه هستند، آب به‌عنوان یک کالای استراتژیک در جهان شناخته می‌شود.
سید حسین نقوی حسینی ادامه داد: امروز بحران آب از دیدگاه سازمان ملل متحد پس از مشکل جمعیت به‌عنوان دومین مسئله اصلی جهان شناخته می‌شود و عدم اتخاذ تصمیم‌های جدی، علمی و کاربردی در خصوص مدیریت منابع آبی کشور را وارد بحرانی جدی خواهد کرد.
وی افزود: متأسفانه آب شرب و آب برای مصارف بهداشتی، نظافت و توسعه فضای سبز و کشاورزی سبب شده تا کلان‌شهرهای کشور به‌ویژه شهر و استان تهران با بحران جدی آب مواجه شوند.
به‌هرتقدیر اگر روند افزایش مصرف آب، عدم مدیریت مناسب منابع آبی و کاهش ذخیره آب‌های زیرزمینی در پایتخت ادامه یابد، شاهد وقوع حوادث ناگوار و مشکلات متعددی در آینده خواهیم بود، که شاید آن روز برای جبران راه‌های نرفته گذشته دیر باشد، بهتر است، امروز به فکر بوده و اقدام کنیم.
مهمترین راهکار نهادینه سازی الزامات و ضوابط پدافند غیرعامل در دستگاه‌های اجرایی را چه می دانید؟!